تجارت پسته را دریابیم

دیپلماسی ایرانی: جغرافیای ایران زمین آکنده از تنوع اقلیمی و ظرفیت های فوق العاده زمینی و زیر زمینی بویژه در بخش کشاورزی است که در بین محصولات کشاورزی کشورمان پسته با اختصاص سهم قابل توجه و تولید بیش از سیصدهزار تن در سال جایگاه ویژه ای دارد. این محصول  از جمله مواد غذایی با ارزش تغذیه ای بالاست که فواید آن تقریبا تمامی عملکردهای بدن را پوشش می دهند. اگرچه تمام مغزهای آجیلی در گروه مواد غذایی مغذی قرار می گیرند، پسته به طور خاص به دلیل ارزش های تغذیه ای کامل خود و فواید آن برای بدن متمایز است. پسته یکی از مغزهای با بیشترین میزان فیبر و چربی ها است و همچنین سرشار از ویتامین ها، مواد معدنی، پروتئین ها و اسیدهای چرب ضروری است که از طرف متولیان امر کشوری به اندازه کافی در مورد فواید آن حداقل در کشورهای اروپایی تبلیغ و بسترسازی نشده است؛ امری که در میزان واردات اروپا و تفاوت قابل توجه سهم صادراتی به دول قاره سبز با مقایسه آلمان و دیگر کشورها مستتر و مشهود است؛ لذا در مهمترین گام ضرورت برندسازی و معرفی ملموس تر این محصول که می توانیم آن را خون تمیز و یا طلای سبز بنامیم؛ اجتناب ناپذیر است. 

از مجموع  پسته تولیدی در ایران تنها ۱۰ درصد از این محصول مصرف داخلی دارد بطوری که مصرف سالیانه پسته برای هر خانواده ایرانی حدود ۲ کیلوگرم است و ۹۰ درصد دیگر صادراتی است. تولید و صادرات  پسته ایرانی، سالانه در حدود 1 تا 5/1 میلیارد دلار برای ایران، درآمدزایی می‌کند. البته این رقم در شرایطی است که ایران تاکنون نتوانسته در ایجاد ارزش افزوده برای پسته چونان دیگر محصولاتش موفقیت شایانی بدست آورد. برخی کارشناسان معتقدند این محصول ظرفیت ایجاد ارزش افزوده تا 5 برابری در صورت پشتیبانی و تامین صنایع فراوری تبدیلی و بسته بندی جذاب و استاندارد دارد. ایران از تجربه و سابقه بسیار خوبی در صادرات پسته ایران به کشورهای دیگر جهان برخوردار است و به نحوی از تجارت‌های سنتی ایران به شمار می‌رود. در سال‌های اخیر رقابت در بازار پسته نظیر بازار فرش جدی شده و با ورود آمریکا به بازار صادرات پسته، رقابت تنگاتنگی میان ایران و آمریکا بر سر این تجارت پر سود در گرفته است. برای از دست ندادن سهم ایران در تجارت این محصول، باید کشاورزان، تجار و  سازمان های مرتبط با تجارت خارجی تلاش خود را در حوزه کمی و کیفی و بازاریابی افزایش دهند. 

بر اساس آمار منتشر شده توسط سازمان فائو، کشور آمریکا با تولید بیش از 400 هزار تن پسته در سال اولین کشور بزرگ تولیدکننده این محصول در جهان است و کشورمان ایران با تولید بیش از 300 هزار تن پسته در سال بعد از آمریکا در رتبه دوم این رده بندی قرار دارد بطوری که دو کشور آمریکا و ایران سالانه بین 600 تا 700 هزار تن ظرفیت پسته صادراتی به دنیا ارائه می کنند که تاکنون بالاترین مصرف گزارش شده پسته در دنیا حدود ۵۵۰ هزارتن بوده و معمولا بازار بیش از این مقدار  کشش نداشته است. در حال حاضر  استان های کرمان، سمنان، یزد، مرکزی، قزوین و خراسانات و در سال های اخیر تهران از  مراکز اصلی تولید پسته در ایران به‌شمار می‌آیند و ۸۰ درصد پسته تولیدشده در ایران، از این مناطق به‌دست می‌آید و با این‌که پسته ایران و آمریکا از یک نژاد هستند؛ پسته ایرانی طعم بهتری دارد. واقعیتی  که بسیاری از توزیع کنندگان عمده اروپایی هم آن را تأیید می‌کنند. فعلا  نزدیکترین رقیب ایران در منطقه کشور ترکیه هست که با تولید 170 هزار تن در رتبه سوم قرار دارد. در عین حال که  چین با سیاست افزایش تولید و موفقیت سه برابر کردن تولید در عرض 4 سال  در سال های آتی به رقیب جدی و تهدید موثر برای ایران و آمریکا تبدیل خواهد شد. معمولا پسته ایران به به شرق آسیا، اروپا، همسایگان شمالی و  در نهایت، کشورهای عربی صادر می‌شود.البته میزان کمی هم به کشورهای آفریقایی و آمریکای جنوبی صادرات داریم که رقم بالایی نیست.  البته بطور سنتی بیشتری صادرات ایران به اروپا انجام می شد که در سال های اخیر به دلائل مختلف واقعی و بعضا تصنعی، کشورهای ویتنام و چین مقصد اولویتی شده اند. این محصول به بیش از ۵۴ کشور جهان صادر می شود که در این میان اصلی ترین مقاصد پسته ایرانی کشورهای چین، آلمان، عراق، روسیه،  قزاقستان و غیره هستند.

در حال حاضر صادرکنندگان برتر پسته جهان بر اساس آمارهای سال ۲۰۱۹، آمریکا حدود 2 میلیارد دلار، ایران نزدیک یک میلیارد دلار، هنگ کنگ 300 میلیون دلار، آلمان 150 میلیون دلار و ترکیه 120  میلیون دلار هستند و هنگ کنگ با ۷۲۶ میلیون دلار، آلمان با ۳۵۹ میلیون دلار، چین با ۲۴۱ میلیون دلار، ویتنام با ۱۹۰ میلیون دلار، بلژیک و لوکزامبورگ با ۱۸۰ میلیون دلار، کشورهای مهم واردکننده پسته در جهان هستند. در موضوع صادرات ایران به اروپا مهمترین رقیب ترکیه است که بر اساس داده‌های اتحادیه صادرکنندگان ترکیه این کشور  در سال 2020 میلادی نزدیک 11 هزار تن پسته به ارزش 120  میلیون  دلار محصولات پسته به 100 کشور صادر کرده است که آمریکا، انگلستان، استرالیا، آلمان، چین، بلاروس، جزایر مالدیو، رواندا، هلند، اوکراین، پرتغال، ایرلند، هند و ژاپن از جمله کشورهای وارد کننده پسته ترکیه هستند. موضوع بسیار مهم این که صادرات پسته ترکیه به آلمان با افزایش 63 درصدی نسبت به سال 2019 به 2 هزار و 64 تن رسیده است. بر این اساس آلمان بزرگترین کشور وارد کننده پسته ترکیه است. همچنین چین با یک هزار 925 تن و ایتالیا با 1183 تن واردات پسته از ترکیه در جایگاه دوم و سوم قرار گرفته‌اند.

***

در مبحث صادرات پسته به اروپا که به بیشتر کشورهای این قاره از آلمان تا آلبانی البته نه در سطح ظرفیت های حتی بالفعل انجام می شود؛ موضوع مهم این است که عمده پسته صادراتی از گران ترین پسته تولیدی ایران است، به عنوان مثال  آلمان نه تنها بیشترین خرید پسته را از نظر وزنی و ارزشی از آن خود کرده بلکه گران‌ترین پسته‌های صادراتی ایران را نیز خریداری کرده که معادل ۱۳ دلار  به ازای هر کیلوگرم بوده است. پس از این کشور، لبنان با ۱۲ دلار، ایتالیا با ۱۱ دلار و غیره خریدار گران‌ترین پسته‌های ایرانی بوده‌اند و کشوری مانند اسپانیا تقریبا ارزان‌ترین پسته ایرانی را در میان خریداران عمده از آن خود کرده که به حدود هشت دلار به ازای هر کیلوگرم می‌رسد. در مجموع با توجه به گره خوردن اشتغال و درآمدزایی بخش قابل توجهی از کشاورزان ایران زمین به تولید و عرضه پسته و بستر و ظرفیت بسیار مناسب مصرف این محصول در اروپا ضرورت دارد چند اقدام مهم از جمله برند سازی، تیلیغ و معرفی شایسته، مشارکت فعال در نمایشگاه های تجاری و مواد غذایی و ایفای نقش دستگاه های متولی در داخل و خارج کشور در پشتیبانی حرفه ای و پولی در راستای ارتقاء صادرات و تقویت اقتصاد مقاومتی صورت پذیرد. انشااله در بخش بعدی به اهمیت پدیده هوشمند سازی در روابط ایران و اروپا می پردازیم.