تهدیدی که قابل توجه نیست
استفاده ابزاری واشنگتن از مکانیسم ماشه هم‌زمان با استیضاح ترامپ
گفت وگو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی
دیپلماسی ایرانی – با وجود تصمیم دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده امریکا در ۱۸ اردیبهشت ماه سال گذشته مبنی بر خروج از برجام، اخیراً گزارش هایی دال بر وجود تحرکاتی در مجلس سنای آمریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه مطرح شده است. اما همزمانی این تلاش‌ها با برخی تحولات در صحنه سیاسی ایالات متحده آمریکا مانند استیضاح دونالد ترامپ، آن هم در برهه ای که ما شاهد داغ تر شدن تنور انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۲۰ هستیم، این شائبه را ایجاد می‌کند که آیا این تلاش های سنا با اکثریت جمهوری خواه برای به حاشیه بردن استیضاح ترامپ است؟ دیپلماسی ایرانی برای واکاوی اهداف این تحرکات سنا، گفت و گویی را با عبدالرضا فرجی راد، سفیر اسبق ایران در نروژ، استاد ژئوپلیتیک و کارشناس مسائل بین الملل صورت داده است که در ادامه خوانید:
با وجود آنکه در بخش نهایی پروسه و فرآیند حل و فصل اختلافات بین طرف‌های برجامی چیزی به نام مکانیسم ماشه وجود دارد چرا دونالد ترامپ به جای خروج از توافق هسته ای در 18 اردیبهشت ماه سعی نکرد از این مکانیسم استفاده کند. اگرچه در آن زمان دلیلی مبنی بر استفاده از این مکانیسم از سوی ایالات متحده آمریکا و یا هیچ کدام از اعضاء وجود نداشت، اما واشنگتن می توانست با برخی اقدامات و حاشیه سازی ها به مرور این بستر را فراهم کند؟
چنان که شما اشاره کردید در زمان خروج دونالد ترامپ از برجام هیچ گونه دلیل و یا توجیهی برای فعال کردن مکانیسم ماشه وجود نداشت. چرا که فعال کردن مکانیسم ماشه ضمن اینکه به دلایل، شواهد و مدارک مستند و غیر قابل انکاری در کمیسیون مشترک برجام و شورای امنیت سازمان ملل نیاز دارد، پروسه زمان بری است که در آن دوره برای دونالد ترامپ قابل توجیه نبود. مضافاً اینکه دونالد ترامپ سعی داشت در راستای وعده‌های انتخاباتی خود عمل کند و به جای استفاده از برخی مکانیسم ها، ایالات متحده آمریکا را از برجام خارج کند. در کنار آن نکته بسیار مهم دیگری که نباید فراموش کرد این است که اگر ایالات متحده آمریکا از فرآیند مکانیسم ماشه استفاده می کرد که البته فعال شدن این مکانیسم و به کارگیری آن در آن زمان هیچ گاه صورت نمی گرفت، چون اساساً هیچ گونه اقدام اشتباهی از سوی جمهوری اسلامی ایران در فعالیت های صلح آمیز هسته‌ای صورت نگرفته بود و گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در آن زمان هم این مسئله را به کررات تایید کرده بود، معلوم نبود که شرایط و تبعات استفاده از مکانیسم ماشه به کجا خواهد کشید. این در حالی بود که دونالد ترامپ می خواست با خروج از برجام بستر را برای یک مذاکره جدید با جمهوری اسلامی ایران فراهم کند تا به زعم خود یک برجام بهتر و کلی تر را شکل دهد و به این ترتیب علاوه بر اینکه دستاوردهای باراک اوباما را تحت‌الشعاع قرار دهد، زمینه و فضای لازم برای نفوذ بیشتر خود و پیروزی در انتخابات 2020 را فراهم کند.
با توجه به نکاتی که شما به آن اشاره داشتید چرا اکنون ایالات متحده آمریکا به دنبال فعال کردن مکانیسم ماشه با وجود خروج از برجام است؟
نکته بسیار مهمی که در این میان باید به آن اشاره کرد این است که اکنون کاخ سفید و سنای آمریکا به این باور رسیده اند که علیرغم یک سال و نیم تحریم ظالمانه و یکجانبه خود علیه ملت ایران هنوز به اهداف و دستاوردهای لازم دست پیدا نکرده‌اند. چراکه دونالد ترامپ این باور را داشت با خروج از برجام و بازگشت موج تحریم های تقریباً بی سابقه، می تواند تا قبل از انتخابات 2020 زمینه را برای مذاکرات با ایران، ولو مذاکرات صوری را فراهم کند. در صورتی که خروج از برجام و بازگشت تحریم‌ها تنش و تخاصم را با ایران به نقطه تقریباً بی بازگشتی رسانده، به گونه ای که هیچ گونه تلاش میانجیگرایانه ای هم نتوانسته است این گسل را پر کند. بنابراین آمریکا اکنون تلاش دارد با فعال کردن مکانیسم ماشه به زعم خود با بازگرداندن قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل، فشارها ضد ایران را چند برابر کرده و تهران را به مذاکره با آمریکا وادار کند. در صورتی که اساساً این مسئله در فضای واقعی امکان تحقق ندارد و تمامی این اخبار و گزارش ها در شرایط واقعی نمی تواند مورد توجه قرار گیرد.
اگر چنین است چرا سنا دست به این تلاش ها زده است؟
در پاسخ به این سوال باید گفت آمریکایی ها اعتقاد دارند چون اکنون اقتضائات پرونده هسته ای ایران با زمان خروج دونالد ترامپ از برجام به شدت متفاوت است و برنامه کاهش تعهدات هسته‌ای ایران طی 4 گام برخی حاشیه ها را برای پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ما در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شکل داده، می‌توانند دست به این اقدام بزنند در صورتی که نوع عملکرد ما، شفافیت در گام ها و همچنین همکاری دقیق و جدی با آژانس و نظارت‌های مستمر، راه هرگونه سوء استفاده آمریکا و دیگر کشورها را بسته است.
علیرغم آن چه شما گفتید بر اساس گزارش اخیر آسوشیتدپرس سناتور تد کروز، عضو کمیته خارجی روابط خارجی آمریکا و دیگر مخالفان برجام در سنای این کشور در تلاشند از نظر حقوقی مسیری برای استفاده از مکانیسم ماشه علیه ایران بیابند. در این راستا سناتورهای مخالف توافق هسته ای از بعد حقوقی معتقدند از آنجا که ایالات متحده یکی از مشارکت‌کنندگان اولیه در برجام است و این مهم در قطعنامه شورای امنیت ذکر شده است، یک فرصت و بحث حقوقی برای ایالات متحده شکل خواهد گرفت. چون که ما (آمریکا) می‌توانیم مکانیسم ماشه را با ثبت یک اطلاع در شورای امنیت، ذیل قطعنامه 2231 در خصوص موردی که از نظر ایالات متحده به منزله نقض آشکار برجام توسط جمهوری اسلامی ایران است، به جریان بیندازیم که در اینجا به نظر می رسد واشنگتن سعی دارد روی آثار گام های کاهش تعهدات هسته ای تهران مانور دهد. با این اوصاف اساسا آمریکا توان جولان در شورای امنیت را با این خوانش حقوقی از برجام و مکانیسم ماشه را دارد؟
متنی که شما به آن اشاره کردید یک متن ساده‌لوحانه ای است که بار حقوقی نداشته و تقریبا هیچ گونه تطابقی هم با شرایط واقعی در روابط بین‌المللی و شورای امنیت ندارد. به هر حال با تصمیم دونالد ترامپ در ۱۸ اردیبهشت ماه سال گذشته رسما ایالات متحده آمریکا از برجام خارج شده است. لذا این کشور نمی‌تواند از حق استفاده از مکانیسم ماشه بهره جوید. در کنار آن اعضای برجام 1+5 است. پس علاوه بر ایالات متحده آمریکا ۵ قدرت دیگر یعنی آلمان، فرانسه، انگلستان، روسیه و چین حضور دارند که همگی بر اشتباه بودن اقدام دونالد ترامپ مبنی بر خروج از برجام اعتراف دارند و بر این باورند که شرایط کنونی تنها به واسطه سیاست‌های غلط کاخ‌سفید صورت گرفته است. همین چند روز اخیر مسئول جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپا به صراحت خروج ترامپ از برجام را محکوم و به موازات آن عنوان کرد که سیاست کاهش تعهدات برجامی ایران به معنای خروج جمهوری اسلامی از توافق هسته‌ای نیست. در ضمن اگر در راستای فعال کردن مکانیسم ماشه آمریکا به دنبال آن است که با بازگرداندن قطعنامه های شورای امنیت، بستری برای درگیری نظامی با ایران و اجماع جهانی شکل دهد، قطعاً دونالد ترامپ به دنبال این چنین مسئله‌ای است. چون ایران، نه افغانستان است و نه عراق، آن هم در شرایطی که هیچ کدام از کشور های جهان اعتماد و باور چندانی به دونالد ترامپ و سیاست های ایالات متحده آمریکا ندارند. لذا شرایط اینگونه نیست که یک سناتور در کنگره آمریکا بخواهد تلاشی برای فعال کردن مکانیسم داشته باشد و آن را محقق کند. به همین دلیل است که می بینید خبر این مسئله در حد همان گزارش باقی مانده و هیچ گونه موج رسانه ایجاد نکرده است. پس نمی‌توان روی جدی بودن این دست اخبار و تلاش ها مانور داد. این نشان می دهد که این تلاش ها، تلاش های تبلیغاتی است که صرفاً به منظور مصرف داخلی در آمریکا انجام گرفته است.
به شرایط داخلی ایالات متحده آمریکا اشاره داشتید؛ آیا همزمانی استیضاح دونالد ترامپ با این تلاش ها اتفاقی است؟
این دو مسئله بر هم اثرگذار است. چرا که اکنون با نظر مثبت مجلس نمایندگان ایالات متحده آمریکا مبنی بر استیضاح دونالد ترامپ عملاً استیضاح رئیس جمهوری امریکا صورت گرفته اگر چه این اقدام مجلس نمایندگان به احتمال قوی در سنای آمریکا به برکناری دونالد ترامپ نمی‌انجامد، اما همزمانی این فشارها بر ترامپ در آستانه انتخابات ریاست جمهوری، شرایط بسیار پیچیده‌ای را برای وی شکل داده است. لذا ترامپ سعی می کند برای به شکست کشاندن این مسئله، دستاوردهای خود را به خصوص در حوزه پرونده های مهمی مانند جمهوری اسلامی ایران پررنگ تر نشان دهد. از این رو سیاست چماق و هویج را به کار می گیرد. یعنی به موازات سفر آقای روحانی به ژاپن، کاخ سفید از انجام این دیدار استقبال می کند که نشان می دهد هنوز آمریکا به دنبال مذاکره با ایران از طریق میانجی است و از آن سو نیز به دنبال افزایش فشارها بر ایران با برخی شائبه ها مانند تلاش برای فعال کردن مکانیسم ماشه است تا از این طریق فشارهای سیاسی داخلی بر دولت ترامپ کاسته شود.
نظر شما :