توان اقناع ایران، کلید حفظ ترکیه و روسیه

گفت وگو از عبدالرحمن فتح الهی؛ تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – جمعه آتی نشست سه کشور روسیه، ایران و ترکیه با محوریت سوریه جدید و یکپارچه در تهران برگزار خواهد شد. این در حالی است که در آستانه برگزاری این نشست ریاست جمهوری ترکیه روز جمعه (۹ شهریور) طی فرمانی اعلام کرد که جبهه النصره را در لیست تروریستی این کشور قرار داده است. حال باید دید در این نشست مساله ادلب و دیگر موضوعات میان طرفین به چه نتایجی خواهد انجامید. دیپلماسی ایرانی برای بررسی اهمیت این نشست و تاثیر آن بر روابط سه کشور و تحولات جاری منطقه ای گفت وگویی را محمود شوری، کارشناس مسائل روسیه، قفقاز و آسیای میانه ترتیب داده است که در ادامه می خوانید: 

نشست سه جانبه هفتم سپتامبر(16 شهریور ماه) در تهران با حضور سران سه کشور روسیه و ترکیه و ایران با محوریت سوریه جدید و یکپارچه برگزار خواهد شد. در شرایط کنونی منطقه و نیز وضعیت سه کشور در مقابل آمریکا اهمیت و جایگاه این نشست را در چه پارامترهایی می بینید؟ 

نشست سه جانبه ایران، روسیه و ترکیه یک چارچوب سیاسی و دیپلماتیک به موازات نشست آستانه برای حل و فصل سیاسی بحران سوریه است. تا کنون هم که چند دور نشست میان سران سه کشور صورت گرفته است، توانسته برخی نتایج و آثار مثبتی بر پرونده سوریه داشته باشد. روند آستانه نیز با ابتکار همین سه کشور انجام گرفت که عملا بستر حضور بیشتر گروه های سوری را برای رسیدن به تفاهم سیاسی فراهم کرد. افزون بر این نشست ها ما نشست ژنو را هم داریم که هر از گاهی برگزار می شود، اما به موفقیتی هایی که آستانه داشته نائل نیامده است. همه این دست از نشست ها درکنار هم سعی دارند تا بتوانند آینده روشنی را برای سوریه و پایان دادن به جنگ در این کشور را ترسیم کنند. در سایه این مسائل سه کشور ایران، روسیه و ترکیه در آغاز بحران سوریه اگر چه با هم اختلاف نظرهای جدی داشتند، حداقل میان ایران و روسیه از یک سو و ترکیه در سوی دیگر، اما به تدریج هماهنگی و نوعی ائتلاف میان آنان شکل گرفت. این ائتلاف از مسیر مذاکره و گفت وگو صورت گرفت که نشانگر بلوغ سیاسی سه کشور در حل مسائل منطقه است. اما نکته مهمتر این است که سه کشور نشان دادند که بدون حضور قدرت های فرامنطقه ای می توان راهکار جدی برای حل منازعات در منطقه پیدا کرد. اما در شرایط اخیر، پرونده سوریه با پررنگ تر شدن مساله ادلب، کمی حساس تر شده است، لذا این نشست می تواند مسیری برای یافتن راه حل مشترک سه کشور برای پایان دادن به مساله ادلب و نهایتا پرونده بحران سوریه باشد. از طرف دیگر سه کشور حاضر در نشست نقطه مشترکی به نام تحریم از سوی آمریکا را هم دارند. هم ایران، هم ترکیه و هم روسیه اکنون مورد تحریم های جدی ایالات متحده هستند. این مساله می تواند موضوع همکاری پررنگ تر سه کشور را فراهم آورد تا با مذاکره بتوان راه حلی را برای تقابل با فشارهای امریکا و کم اثر کردن تحریم ها پیدا کنند. لذا در مجموع این محورها می توانند این دور از نشست سران سه کشور را در شرایط کنونی حائز اهمیت کند. 

رفتار ترکیه را در قبال تغییر مواضعش در حمایت از جبهه النصره را در آستانه برگزاری این نشست چگونه ارزیابی می کنید، با توجه به این که ادلب اکنون به کانون تحولات سوریه بدل شده است و در این راستا نیز جبهه النصره که کنترل این استان را در اختیار دارد، مورد حمایت جدی ترکیه قرار داشته، اما اخیرا در لیست گروه های تروریستی این کشور هم قرار گرفته است. آیا ترکیه در قبال این تغییر مواضع خود از سوی تهران و یا مسکو امتیازات و تضمین هایی دریافت کرده است؟

به هر حال شرایط پرونده سوریه بر حسب تغییر تحولات میدانی به شدت تغییر یافته است. از این رو نگاه ترکیه هم در حال تغییر است. به خصوص که اردوغان سابقه سیاست های پراگماتیک مشهوری هم دارد. لذا این تغییر نظر و مواضع در سیاست های آنکارا چندان چیز جدید و عجیبی نیست. تا دیروز ترکیه منفعت خود را در حمایت از برخی گروه های تروریستی می دید، اما اکنون منفعتی برای ترکیه در این حمایت ها وجود ندارد. لذا امکان گفت وگو برای رسیدن به یک راه حل میان روسیه و ایران با ترکیه ایجاد شده است. حالا این که امیتازی از سوی ایران و یا روسیه و هر دو کشور داده شده باید گفت که میدان دیپلماسی میدان هماهنگ کردن منافع طرف ها با همدیگر است که در این مسیر هر طرفی سعی دارد با  گرفتن امتیاز بیشتر، اهداف خود را محقق کند. در این راستا بعد از گفت وگوهای روسیه و ترکیه به نظر می آید که ترک ها اکنون به این نتیجه رسیده اند که باید پرونده حمایت از گروه هایی مانند جبهه النصره را ببندند. البته مساله شمال سوریه حمایت از ارتش آزاد جزء مسائل مورد اختلاف طرفین است، اما فعلا ترکیه حمایت از جبهه النصره را از دستور کار خارج کرده است. از این رو این نشست می تواند برنامه جدی برای حذف جبهه النصره از میدان تحولات سوریه مانند داعش باشد. در این راستا دولت دمشق اکنون بدنه دغدغه درگیری با ترکیه شرایط را برای حضور نظامی و بازپس گیری ادلب فراهم کند. 

در حال حاضر سه کشور ترکیه، روسیه و ایران در مقابل تحریم های آمریکا قرار گرفته اند، آیا این نشست می تواند علاوه بر پرونده سوریه در خصوص این مساله هم راهکاری ارائه کند؟ 

دستور کار نشست در خصوص سوریه است. اما مشترکات کشورهای حاضر یقینا باب مذاکره در این خصوص را باز خواهد کرد. از مدت ها پیش مساله روابط مالی و پولی میان ایران با روسیه و ایران با ترکیه مطرح بوده است. این نشست بستر خوبی را برای حضور کارگروه های بانکی و پولی سه کشور در خصوص اجرایی کردن این هدف دیرینه فراهم می آورد. این خواست در هر سه کشور وجود دارد که از سلطه دلار بر مبادلاتشان خارج شوند، به خصوص که با تحریم های آمریکا این میل شدیدتر هم خواهد شد. البته تحقق این امر هم چندان ساده نیست و نیاز به برنامه ریزی دقیق و صرف زمان دارد. البته در خصو این نشست نگرانی جدی وجود دارد و آن هم به غلبه ظاهر بر محتوا باز می گردد. به عبارت دیگر این شائبه مطرح است که این دست از نشست ها به خصوص نشست جمعه پیش رو تنها در حد نمایش سیاسی سه کشور باشد و عملا از دل آن برنامه جدی برای حل مشکلات بیرون نیاید. اما اگر سران سه کشور این فرصت را مغتنم بشمارند، می توان از این نسشت راهکارهای خوبی برای حل و فصل پرونده سوریه و نیز تقابل با تحریم ها و فشارهای آمریکا بر سه کشور پیدا کرد. 

علاوه بر نگرانی که مطرح شد سایه نگرانی دیگری هم بر کشور وجود دارد که با اعمال تحریم های ثانویه نتوان بر روی کمک ها و حمایت های روسیه و ترکیه علیرغم برخی ادعاها حساب جدی باز کرد. برآرود شما در این رابطه چیست؟

به هرحال در واقعیات روابط دیپلماتیک، هر کشوری به دنبال برآورده کردن منافع خود است. در این خصوص هم هر کشوری در سیاست خارجی خود متناسب با تحولات در هر دوره و برهه ای خود به دنبال کسب منافع بیشتری است. پس این بخش از دیپلماسی اجتناب ناپذیر است. اما بخش دیگر به توانمندی تهران در اقناع آنکارا و مسکو در حمایت و همکاری با ایران در دوران تحریم های ثانویه باز می گردد. لذا این نشست می تواند فرصت خوبی را به تهران در همکاری و همراهی ترکیه و روسیه با ایران بدهد. میزان موفقیت در این مساله هم به توان دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی در همراه کردن طرف ها در آینده باز می گردد. در این راستا باید مکانیسم های عملیاتی جدی در حوزه پولی و بانکی هر چه سریع تر اعلام و اعمال شود. در مجموع بیشتر داستان به توان و هوش تهران در اقناع دو کشور در حمایت از ایران در دوران تحریم ها باز می گردد تا امید و اتکا به سیاست مسکو و آنکارا.