تهران به دخالت در امور عراق نیاز ندارد

گفت وگویی از عبدالرحمن فتح الهی؛ عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی – حیدر عبادی، نخست وزیر عراق روز پنجشنبه فالح فیاض را از پست‌هایش به عنوان مشاور امنیت ملی و ریاست حشد شعبی و دستگاه امنیت ملی برکنار کرد. در این راستا برخی معتقدند که شانس نخست‌وزیر عراق و رئیس ائتلاف نصر برای در اختیار گرفتن مجدد پست نخست‌وزیری بعد از برکناری فالح فیاض با اما واگر جدی روبه رو شده است. البته این ادعایی است که ائتلاف دولت قانون و فتح بر آن تاکید دارند. در این سوی ماجرا نیز ائتلاف نصر عراق واکنش سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان به برکناری فالح فیاض را دخالت در امور داخلی عراق خواند. البته سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان با صدور بیانیه ای اعلام کرد که تاکید کرده عزل و نصب ها در عراق امری کاملا داخلی است و ایران در این زمینه دخالتی نمی کند و آن چه خبرگزاری های خارجی به نقل از او ترجمه کرده اند اشتباه بوده است. دیپلماسی ایرانی برای بررسی تاثیرات این برکناری بر رقابت های سیاسی عراق در آستانه برگزاری اولین جلسه مجلس چهارم این کشور و نیز تحلیل روابط تهران – بغداد در سایه این مسائل، گفت وگویی را با صباح زنگنه، کارشناس مسائل خاورمیانه عربی ترتیب داده است که در ادامه می خوانید: 

در حکمی حیدر عبادی، نخست وزیر عراق آقای فالح فیاض را از ریاست حشد شعبی و مشاور امنیت ملی این کشور برکنار کرد. در این رابطه برخی این اقدام عبادی را در راستای همان رقابت سیاسی برای تشکیل فراکسیون اکثریت پارلمانی و تصدی مجدد پست نخست وزیری قلمداد کرده اند؛ ارزیابی شما از این تصمیم نخست وزریری عراق چیست؟

این تغییرات چون عملا در لحظات آخر این رقابت سیاسی برای تشکیل فراکسیون اکثریت صورت گرفته است و به نحوی می توان آن را اقدام دقیقه 90 عبادی و ائتلاف نصر دانست، می تواند در راستای همین داد و ستدهای فراکسیونی پارلمانی قلمداد شود، نه حکم عادی نخست وزیر برای عزل و نصب اعضای دولت. این اقدام بیشتر برای تغییر موازنه قدرت میان لیست ها و ائتلاف ها صورت گرفته است تا کفه قدرت به سمت ائتلاف نصر بچرخد و فیاض برای کسب پست نخست وزیری از دور خارج شود. پیش از این از محتوای گفت وگوهای عبادی با برت مک گورگ، سفیر آمریکا در عراق پیدا بود که در آینده ای نزدیک اتفاق مهمی برای تغییر موازنه در راستای منافع آمریکا در حال شکل گیری است. پس می توان گفت که امریکا پشت این برنامه و اقدام عبادی بوده است. چون در حالی که آقای فیاض عضو تشکل و ائتلاف نصر بوده و از زمان حضور او در این ائتلاف و برگزاری انتخابات، او به عنوان یکی از اعضای موثر در این ائتلاف توانسته بود آرای مناسبی را برای ائتلاف نصر هم جمع آوری کند، به موازاتش هم ریاست حشد شعبی و مشاور امنیت ملی عراق را هم بر عهده داشت. لذا این مساله تداخل مقام او با دیگر مسائل به عنوان دلیل برکناریش از دیدگاه عبادی به هیچ وجه قابل قبول نیست. چرا که اگر این بهانه درست باشد، باید از همان روزی که فیاض به عضویت ائتلاف نصر درآمد ایشان از مناصب خود برکنار می شد. پس تمامی این داستان ها همان رقابت بر سر تصدی پست نخست وزیری است. 

تاثیرات این اقدام چیست. آیا با توجه به فتوای مرجعیت عراق، اساسا مساله حضور کسانی که در دولت های قبلی قدرت را در دست داشته اند، وجود دارد؟

به نکته مهمی اشاره داشتید در سایه فتوای مراجع به خصوص دفتر مرجعیت عالی شیعیان عراق مبنی بر عدم حضور دولت های پیشین و فعلی در دولت آینده به نظر حضور نخست وزیران سابق و کنونی چندان پررنگ نباشد. لذا همچنان این رقابت سیاسی، کش و قوس های خود را خواهد داشت. اما امروز دیگر روز پایانی این رقابت است و باید تکلیف فراکسیون ها برای فردا که روز اول آغاز به کار مجلس چهارم است، روشن شود. 

در راستای نکات شما مبنی بر سیاسی بودن برکناری فیاض آیا این مساله نتیجه عکس نمی دهد؛ آیا با اشراف عبادی بر شرایط سیاسی، نخست وزیری از تاثیرات منفی اقدامش در خصوص دو تکه شدن ائتلاف نصر که می تواند نقش مخربی در آینده سیاسی او داشته باشد، باخبر نیست؛ در این صورت می توان برای این تصمیم عبادی ارزیابی دیگر تلقی کرد؟

ظاهرا آقای فیاض و تشکل "جنبش عطاء" تصمیم بر این دارند که او را به عنوان گزینه جدی تصدی پست نخست وزیری عراق مطرح کنند. لذا چون آقای عبادی نتوانست تشکل عطاء را از این تصمیم منصرف کند دست به برکناری او زد. پس این اقدام عبادی لزوما از دید او هم اقدامی بدون تبعات نیست. فقط او به این نتیجه رسیده است که باید تصمیمی بگیرد که به عقیده اش کمترین تبعات سوء را برایش داشته باشد. پس عبادی به تنها راه حل پیش رو یا بهتر بگوییم تنها توصیه ای که به او شد، عمل کرد تا شانس تصدی مجدد نخست وزیری را پیدا کند.

در این راستا هم اتهاماتی دال بر دخالت ایران در امور داخلی عراق مطرح شد، به خصوص که چند وقت پیش هم در بستر اعتراضات مردمی عراق اتهاماتی به تهران وارد شد. از دید شما این مسائل و اتهام زنی ها تا چه اندازه نزدیک به واقعیت است؟

فردی که از سیات های جمهوری اسلامی ایران در خصوص همسایگانش به خصوص عراق آگاه است، به خوبی می داند که ایران جز حفظ ثبات و امینت چیزی برای این کشور نمی خواهد. از این رو ایران نیازی به دخالت در امور عراق ندارد. چرا که سیاست تهران دخالت در امور عراق و یا هیچ کشور دیگری نیست. در این راستا برخورد ایران با عراق مانند دیگر همسایگانش است. مشابه همین سیستم در خصوص لبنان هم صورت گرفته است. اساسا تهران دخالتی در جنگ سیاسی داخلی احزاب و تشکل های لبنانی هم ندارد، چنان که نیازی به دخالت در امور سیاسی داخلی عراق نمی بیند. حقیقت این است که دخالت مستقیم در امور عراق، نه برای ایران و نه برای آمریکا به مصلحت نیست. گر چه آمریکا با کمال وقاحت در قالب سه نیروی حاضر در عراق به دنبال اهداف و برنامه های خود در این کشور است. این سه نفر برنامه تماس با احزاب و گروه های عراقی را برای فشار بر آنها بر عهده دارند. سفیر آمریکا در عراق (داگلاس سیلیمان)، مشاور ترامپ در امور عراق (برت مک گورک) و رئیس فدرال رزرو بانک آمریکا که نشان از برنامه جدی، فشار و تهدید بر احزاب و گروه های سیاسی عراق دارد. چرا که تمام ذخایر ارزی و درآمد فروش نفت عراق در فدرال رزرو بانک انجام می شود. لذا حضور نماینده این بانک در عراق، نوعی تهدید مقامات سیاسی عراق به فشار اقتصادی در صورت عدم حصول برنامه های مد نظر آمریکا در عراق است. چون که عراق اقتصاد چندان قدرتمندی ندارد و هیچ منبع درآمد از تولید و صادرات کالایی جز فروش نفت ندارد، عملا دست عراقی ها زیر ساتور آمریکا قرار دارد. اما در آن سو ایران نه تنها چنین برنامه ای ندارد، بلکه همواره سعی در همکاری سیاسی و اقتصادی با این کشور داشته است. در این راستا نیز بعد از چین دومین سطح مراودات تجاری ایران با عراق است. دیروز هم خبر ادامه روابط تجاری با ارزهای غیر دلاری مانند دینار، ریال و یورور مطرح شد. مساله تهاتر کالایی هم مطرح بود. این مسائل به روشنی نشان از این دارد که ایران نیازی به دخالت در امور عراق نمی بینید. اگر چه برخی اشخاص و احزاب مخالف حضور ایران در عراق هستند. لذا از هر راهی برای اتهام زنی علیه ایران استفاده می کنند که مساله چندان تازه ای نیست. 

با توجه به اظهارنظر عبادی در خصوص همراهی بغداد با تحریم های آمریکا علیه ایران و نیز واکنش دیروز در مقابل تهران، برخی معتقدند که دولت آتی به شرط حضور عبادی به دنبال دوری عراق از ایران است. در این راستا نیز قرار است پاییز امسال پایگاه ناتو هم در عراق ایجاد شود که برخی آن را مانع حضور مستشاری و نظامی – امنیتی ایران در عراق می دانند. برآورد شما از این مساله چیست؟

معادله های چند مجهولی بر تصمیمات و اقدامات مقامات عراقی حکم فرما است که یکی از آنها همین حضور نماینده فدرال رزرو بانک آمریکا در عراق است. این مسائل مشخص می کند تا چه میزان مسئولین عراقی نگران آینده این کشور به دلیل فشارهای آمریکا هستند. لذا تا زمانی که این شرایط بر عراق حاکم باشد این دست از اقدامات کاخ سفید نیز می تواند به عنوان عامل فشار جدی آمریکایی ها بر سران عراقی عمل کند. از سوی دیگر چون ارز ملی عراق یا همان دینار عراق در روابط تجاری بین الملی چندان جدی نیست و مضافا دلار آمریکا مهم ترین ارز بانک های عراقی است؛ در نتیجه برای هم سطح شدن ارز دینار با دلار آمریکا این مساله باید در بانک های نیویورک صورت بگیرد. لذا عراق با دلار نمی تواند با هر کشوری معاملات خود را انجام دهد. چرا که آمریکا این اجازه را نمی دهد. از این رو بدهی های جدی از جانب عراق به دلیل برخی مراودات انرژی مانند برق و گاز با ایران وجود دارد. لذا سخنان عبادی در خصوص التزام به دلار و قرار نگرفتن آن به عنوان ارز معامله ای با ایران حرف قابل درکی است. اما عجله کردن در اظهارنظر همراهی بغداد با واشنگتن در خصوص تحریم ها علیه تهران، درست برخلاف مواضع آقای اردوغان و یا پاکستان، افغانستان برای ایران جای گلگی دارد. اما این که این دست از اظهار نظرها باعث ایجاد گسل شود، بعید به نظر می رسد. اکنون بیش از 1 میلیون و 500 هزار نفر در عراق به دلیل روابط تجاری و مبادلات کالایی ایران و عراق مشغول به کار هستند. با از بین رفتن این مساله، یقینا اضافه شدن این جمعیت به خیل بیکاران عراق به نفع دولت کنونی و آتی عراق نیست. همین ابعاد هم بود که سبب شد تا عبادی سخنان خود را این گونه تصحیح کند که منظور من تنها قطع مراودات دلاری با ایران است که این مساله چنان که گفتم قابل فهم است. اما دیگر مسائل مانند پایگاه ناتو که هنوز هم ایجاد آن با اما واگر مواجه است، چندان مانع جدی در روابط بغداد و تهران به وجود نمی آورد.