ارائه دیپلماسی شفاف دفاعی و موشکی تنها راه تقابل با غرب

عبدالرحمن فتح الهی – روز جمعه هفته گذشته بود که خبرگزاری رویترز گزارش داد که وزیران امور خارجه آلمان، فرانسه و بریتانیا طی روزهای آتی پیشنهادهای مشترکی را برای اعمال تحریم های جدید در رابطه با برنامه موشکی ایران و نیز نقش ایران در خاورمیانه و به خصوص جنگ سوریه مورد بحث قرار خواهند داد. در ادامه رویترز اعلام داشته که منطق دیپلماتیک سه کشور اروپایی از تحریم های تازه علیه ایران، مجاب کردن کاخ سفید و شخص ترامپ برای پایبند ماندن به برجام است. به موازات این مساله نشست سه ساعته کمیسیون مشترک برجام در قالب یازدهمین دوره از نشست این کمیسیون و هشتمین نشست از روز اجرایی شدن توافق هسته ای، روز جمعه به ریاست هلگا اشمید، نماینده اتحادیه اروپا و سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه و با حضور مدیران کل سیاسی کشورهای ۱+۵ در هتل کوبورگ وین برگزار شد. عراقچی پیش از برگزاری نشست هشدار داد در صورتی که کشورهای اروپایی تحریم های غیرهسته ای علیه ایران وضع کنند، مرتکب اشتباه محاسباتی بزرگی می شوند مضافا که ایران حاضر به مذاکره مجدد بر سر برجام یا رسیدن به توافقی تکمیلی نیست. حال در این کش و قوس های دیپلماتیک سرنوشت برجام با گره خوردن به مسائل توان موشکی و نقش ایران در خاورمیانه هر روز سرنوشت مبهم تری را پیدا می کند. آینده برجام و تحولات دیپلماتیک پیش رو در این رابطه موضوع گفت وگوی دیپلماسی ایرانی با احمد نقیب زاده، کارشناس روابط بین الملل وپژوهشگر مسائل حوزه اروپا است که در ادامه می خوانید:

رویترز بر اساس سندی محرمانه در گزارش روز جمعه خود از مذاکرات لندن، پاریس و برلین در خصوص اعمال تحریم های جدید علیه ایران در رابطه با توان موشکی و نیز نقش تهران در خاورمیانه خبر داد. منطق دیپلماتیک در پشت این اقدام و رفتار سه عضو اروپایی در 1+5، مجاب کردن واشنگتن به ماندن در توافق هسته ای اعلام شده است؛ آیا اساسا چنین منطق دیپلماتیکی می تواند کارساز باشد و از دید شما اروپا تا چه اندازه در اعمال تحریم ها جدی خواهند بود؟

زمانی که وزیر امور خارجه فرانسه از سفر به ایران دست خالی بازگشت، تقریبا می شد حدس زد که اروپایی ها چنین واکنشی را از خود نشان خواهند داد. مساله مهمی که باید خاطرنشان کرد این است که اروپا و آمریکا در خصوص تمامی مسائل ایران با هم اشتراک نظر دارند به جز برخورد نظامی؛ در این رابطه طرف های اروپایی به هیچ وجه تمایلی به شروع جنگی دیگر در خاورمیانه ندارند، اما آمریکا با تاثیرات ریاض و تل آویو به دنبال نوعی برخورد برای محدود کردن ایران هستند. لذا در سایه این نکته و نیز جلوگیری از لغو برجام در صورت خروج آمریکا این راهکار (بسته تحریمی) از جانب فرانسه، آلمان و انگلستان طرح شد. به نظر هم می رسد که اروپا برای تعدیل شرایط هم که شده در اعمال تحریم های خود ضد ایران جدی خواهد بود.

اهمیت خروج آمریکا ار برجام برای اروپا چیست؟

اساسا خروج آمریکا از برجام شروع کننده سلسله اتفاقات بعدی خواهد بود. چرا که با خروج آمریکا ایران هم دست به اقدام متقابل خواهد زد و به فعالیت های هسته ای سابق خود باز خواهد گشت. در ادامه احتمالا واکنش تند عربستان و اسرائیل هم می تواند آغازگر یک تنش جدی در خاورمیانه باشد. لذا برای عدم شکل گیری این سلسله اتفاقات، اروپا با این منطق دیپلماتیکی سعی در کاهش و محدود کردن بهانه های آمریکا در خصوص توان موشکی و نقش ایران در خاورمیانه دارد تا برجام به عنوان تنظیم کننده روابط پابرجا بماند.

در تقابل با این بسته تحریمی اروپا برای محدود کردن ایران، خانم مرکل و آقای ماکرون در ماه آوریل سفری را به واشنگتن و دیدار با ترامپ خواهند داشت که رسانه ها محور اصلی این سفرها و دیدارها را متقاعد کردن کاخ سفید برای ماندن در برجام عنوان کرده اند. این سفرها و دیدارها تا چه اندازه می تواند در تغییر سیاست های ترامپ موثر باشد، به خصوص که در روزهای اخیر با تغییر مهره های بازی، ترامپ سعی دارد رفتاری تندتر را در خصوص ایران با حضور پمپئو در راس وزارت امور خارجه داشته باشد؟

این دیدار و سفرهای ماه آتی میلادی هم در راستای همان متقاعدسازی است، لذا تقابلی میان اعمال تحریم برای توان موشکی و نقش ایران در خاورمیانه با دیدارهای مرکل و ماکرون با ترامپ وجود ندارد. این دو در طول هم قرار دارند. اروپا در فکر پایبندی همه طرف ها به برجام به هر قیمتی است. لذا اروپایی ها در موازات پیگیری حفظ توافق هسته ای، سعی دارند تا سایر عوامل برهم زننده این توافق به حاشیه برود. در نتیجه، هم دیدار با ترامپ و هم تحریم علیه ایران نوعی سوپاپ اطمینان برای حفظ برجام از جانب اروپا است. واقعیت اینجا است که تا کنون تهران در دیپلماسی موشکی خود قدری غیر شفاف عمل کرده و تا کنون برد نهایی موشکی خود را تعیین نکرده است. ما باید این واقعیت و کم کاری خود رابپذیریم. این کم کاری ما سبب نگرانی در میان اروپا و آمریکا شده و همین نگرانی به یک دغدغه جدی بدل شده است که احتمال افزایش و بدون توقف توان موشکی ایران در سال های آتی به جایی خواهد رسید که اروپا نیز در تیررس توان موشکی ایران قرار بگیرد. از سوی دیگر مجموعه غرب به همراهی عربستان و اسرائیل از شکل گیری یک قدرت سیاسی – نظامی در خاورمیانه به نام ایران به شدت بیم دارند، چرا که شکل گیری این قدرت سیاسی سبب جذب سایر کشورهای منطقه به سوی آن و از بین رفتن اهداف و مقاصد غرب در منطقه حساس خاورمیانه خواهد شد. در مجموع این عوامل سبب شده که غرب به این باور برسد که بعد از فلسطین، لبنان، یمن، سوریه، عراق و سایر کشورها نوبت دیگر مناطق برای گسترش حوزه نفوذ ایران برسد. اکنون هم ترامپ با خروج تیلرسون به فکر برخورد جدی تر با ایران است. همین مساله نگرانی های جدی را برای اروپا در خصوص ایجاد یک فضای به شدت قطبی میان تهران و واشنگتن فراهم آورده است. لذا بسته تحریمی علیه ایران و دیدار ماه آوریل مرکل و ماکرون با ترامپ در حکم همان تعدیل کننده شرایط قطبی شدن فضای سیاست خارجی میان تهران و واشنگتن است.  

به مساله مهم گسترش حوزه نفوذ ایران و شفاف نبودن دیپلماسی موشکی اشاره داشتید؛ در همین راستا نیز برخی این نقد را به دستگاه سیاست خارجی وارد می دانند که در مساله توان دفاعی و نقش ایران در خاورمیانه، شخص وزیر و دستگاه زیر نظر او قدری از برخورد دیپلماتیک دور شده و در عوض با رفتارهای ایدوئولوگ به مسائل سیاست خارجی نگریسته اند. این طیف معتقدند که دیپلماسی دولت دوازدهم بازگشتی به سیاست خارجی دولت های نهم  و دهم داشته است. این نقد را تا چه اندازه نزدیک به واقعیت می دانید؟

من چنین باروی ندارم. در مذاکره باید این هوشمندی را داشت که دست بالا را در گفت وگوها گرفت. لذا رفتارهای دیپلماتیک ظریف و سایر اعضای امور خارجه در خصوص توان موشکی و نیز نقش ایران در خاورمیانه به شدت متفاوت از احمدی نژادی ها است. دکتر ظریف اکنون به این نتیجه رسیده است که غرب در برخی از تعهدات خود پایبندی لازم را نداشته و روز به روز هم این خلف وعده ها و گسترش دامنه انتظارت از ایران پررنگ تر می شود؛ لذا دستگاه سیاست خارجی برخوردی قاطع را در این برهه زمانی بر خود لازم دید تا بتواند وقفه ای را در این طمع دیپلماتیک غرب ایجاد کند. هر چند که اکنون دقیقا نظیر همین احساس در اروپایی ها برای رفتارهای ایران هم شکل گرفته است.

به باور اروپا اکنون ایران هم طمع دیپلماتیک داشته است؟

 بله. بر پایه گزارش ها و آمار منتشر شده میزان عملیات حزب الله لبنان و سایر گروه های وابسته به ایران در سوریه و سایر کشورهای منطقه بعد از دریافت پول هایی که برجام آنها را آزاد کرده و در اختیار تهران گذاشته دو برابر شده است؛ لذا اروپا هم با رصد این گزارش ها و آمارها شاهد افزایش روز افزون نگرانی های خود از گسترش دامنه انتظارات ایران است. البته یادمان هم نرود که عربستان و اسرائیل هم در داغ کردن تنور ایران هراسی و پررنگ کردن این گزارش ها و آمارها بی دخیل نیستند.

ماه می وعده 120 روزه ترامپ در خصوص خروج از برجام به پایان خواهد رسید. اما در سایه همین وعده خروج و سایر تهدیدها عملا تمامی قراردادها و توافقات تجاری و اقتصادی ایران با اروپا و حتی چین و روسیه به حالت تعلیق درآمده است. در مقابل بسیاری معتقدند که اگر ترامپ در پایان وعده 120 روزه از برجام خارج نشود، اروپا به این یقین خواهد رسید که ترامپ مرد بر هم زدن توافق هسته ای نیست و متعاقبش اروپا به سمت گشایش های اقتصادی با ایران پیش خواهند رفت؛ ارزیابی شما از اقدام ترامپ در پایان وعده 120 روزه اش چیست؟

یقینا مساله خروج آمریکا از برجام در پایان وعده 120 روزه ترامپ جدی است. اما با طرح بسته تحریمی اروپا ضد ایران در خصوص توان موشکی و نیز نقش ایران در منطقه که با ابراز رضایت آمریکایی ها هم روبه رو شده است، اکنون دیگر خروج ترامپ از برجام در پایان وعده اش با اما و اگر روبه رو است، به ویژه که دیدار ماکرون و مرکل با ترامپ در آوریل هم می تواند شرایط را برای پایبندی آمریکا در توافق هسته ای بیشتر کند. اساسا هم دلیل رفتارهای اخیر اروپا از سفر لودریان تا همین ارائه بسته تحریمی به این خاطر بود که بتواند با اطمینان دهی به آمریکا و پایبند ماندن کاخ سفید به توافق هسته ای، راه را برای ادامه همکاری های اقتصادی با ایران داشته باشد و قرار دادهای تجاری که پیش تر امضاء کرده، اما اکنون به حالت تعلیق رسیده است را عملیاتی کند.

اما این بسته تحریمی و نیز مساله توافقات تکمیلی، گره زدن برجام به توان موشکی، نقش ایران در خاورمیانه و نیز بحث های مربوط به حقوق بشر، تکمله به توافق هسته ای و مسائلی از این دست از جانب تهران به شدت مورد نقد بوده و آن را خط قرمز خود در مذاکرات می داند؛ آیا این تقابل می تواند خروجی دیپلماتیک داشته باشد و یا این که نهایتا این تقابل به ملغی شدن برجام خواهد انجامید؟

متاسفانه باید گفت گه این تقابلات دیپلماتیک، صحنه سیاست خارجی را به بن بست خواهد کشاند و عملا جنگ دوباره بر کشور سایه خواهد افکند، به خصوص که شرایط اقتصادی نا به سامان هم می تواند در داخل شرایطی را ایجاد کند. این مساله هم یقینا از دید اروپایی ها و آمریکا پنهان نیست، لذا تصور غرب بر این است که اگر بتوانند در قالب تحریم برخی فشارها را برای افزایش چالش های اقتصادی در داخل ایران داشته باشند، دولت و حاکمیت در ایران با مشکل روبه رو می شود و در نتیجه شرایط برای همراهی بیشتر تهران فراهم خواهد آمد. این مساله نشان از این دارد که غرب تقریبا از مذاکره با ایران در موضوعات غیربرجامی ناامید است و از همین رو به فکر جنگ یا براندازی داخلی ایران هستند. لذا این تقابل دیپلماتیک ایران هم می تواند در حکم کاتالیزور و تسریع کننده این پروسه عمل کند و نهایتا هم به ضرر منافع کشور خواهد بود. ما حقیقتا در برخی از مواقع کوتاهی هایی را صورت دادیم و باید کارهایی را انجام می دادیم که نکردیم.

این کوتاهی در چه حوزه ای از دیپلماسی است؟

پیش تر هم گفتم دیپلماسی موشکی و توان دفاعی کشور. تا فرصت باقی است باید دیپلماسی روشن و شفافی را برای توان موشکی ایران تدوین کنیم. در این راستا هم باید به صورتی کاملا واضح چیستی و چرایی، برد، توان و نیز هدف تهران را برای این دیپلماسی (موشکی) مشخص کنیم. در سایه همین خلاء عربستان و اسرائیل به کمک آمریکا در حال پیش بردن راهبرد ایران هراسی خود در منطقه و جهان هستند. در همین رابطه هم توان موشکی کشور را تهدیدی جدی برای همه جهان عنوان می کنند. لذا این تهران است که باید با دیپلماسی روشن موشکی این تبلیغات را خنثی کند. امروز هم اگر اروپا دست به تحریم ایران می زند در سایه همین نبود دیپلماسی دفاعی است. در تاریخ رژیم هایی مانند ناپلئون و هیتلر هم چون حد یقفی برای خود در حوزه نفوذ تعریف نکرده بودند، در نهایت با ائتلاف جهانی علیه خود روبه رو شدند. لذا ما هم باید حوزه عمل و نفوذ خود را در منطقه با یک دیپلماسی روشن و شفاف دفاعی و موشکی تعریف کنیم تا خدایی ناکرده این ائتلاف علیه تهران که روز به روز در حال پررنگ تر شدن است شکل نگیرد.

انتشار اولیه: یکشنبه 27 اسفند 1396 / انتشار مجدد: پنج شنبه 9 فروردین 1397