اعزام پیشمرگ به کوبانی و تغییر مواضع آنکارا - اربیل

دیپلماسی ایرانی: موضوع اعزام یک صد و پنجاه نفر از نیروهای پیشمرگ اقلیم کردستان عراق به شهر کردنشین کوبانی در شمال سوریه، چنان بازتاب وسیعی در رسانه های ترکیه و القلیم پیدا کرده که به جرات می توان گفت این مساله هم اکنون به مهم ترین خبر رسانه های ترکیه تبدیل شده و ده ها خبرنگار در مرز ترکیه و سوریه تلاش می کنند تا با تهیه ی گزارش و خبر در مورد این رویداد، ابعاد مختلف آن را بررسی کنند.

اعزام نیروهای پیشمرگ اقلیم کردستان عراق به کوبانی سوریه، دارای جوانب و ابعاد نمادین و سمبلیک خاصی است که برخی از آنها می توان به این شکل مورد اشاره قرار داد: 1- پس از آن که در سال 1946 میلادی، ملا مصطفی بارزانی همراه با نیروهای پیشمرگ خود به مهاباد ایران آمده و به کمک قاضی محمد و جمهوری مهاباد شتافت، این برای نخستین بار است که نیروهای پیشمرگ، یک بار دیگر از مرز عراق گذشته و برای کمک به کردها به کشوری دیگر می روند. آمدن نیروهای بارزانی به مهاباد و ایران، انجام و عاقبتی نداشت و با اعدام قاضی محمد و یارانش به دست حکومت وقت، طومار جمهوری کوتاه مدت مهاباد در هم پیچیده شد و بعدها با پیمان الجزایر،  جنبش بارزانی در هم شکست و او رسما با اعلام شکست جنبش، از نیروهای خود خواست به خانه هایشان بازگردند. شاید یکی از نتایج آن اقدام بارزانی، خلق این انگاره ی سیاسی بود که کردها می توانند در صورت لزوم برای کمک به همدیگر مرزهای رسمی را نیز در بنوردند. البته سفر بارزانی به ایران، نتیجه ی دیگری نیز داشت که همانا تولد مسعود بارزانی رئیس کنونی اقلیم کردستان عراق در شهر مهاباد بود. جالب است که سه رویداد مرتبط با کردها در سال 1946 میلادی روی داده است: پایان یافتن عمر جمهوری مهاباد، تاسیس حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری ملامصطفی بارزانی و تولد مسعود بارزانی در شهر مهاباد ایران. 2- نیروهای ملا مصطفی در آن دوران، در شرایطی وارد خاک ایران شدند که مجوزی برای حرکت مرزی آنان وجود نداشت و بعدها نیز در شرایطی که مجبور به فرار از مرزهای ایران و عراق شدند، پس از پیمودن یک مسیر طولانی و دشوار خود را به روسیه رساندند و این راهپیمایی سخت، هنوز هم در داتنشکده های افسری بسیاری از کشورهای جهان، به عنوان یک نقطه عطف مهم در حرکت های طولانی مدت نیروهای چریکی و محلی مورد بررسی قرار می گیرد. اما این بار، حرکت نیروهای پیشمرگ، از اقلیم کردستان عراق به سوی کوبانی، به شکل رسمی و با آب و تاب تبلیغاتی و دیپلماتیک صورت می گیرد. نیمی از نیروها با هواپیما از شهر اربیل به شهر کردنشین شانلی اورفای ترکیه رفتند و نیم دیگر نیز از مرز خاپور، پس از عبور از چند استان کردنشین ترکیه و طی یک مسیر هفتصد کیلومتری به کوبانی می روند. رسانه های نزدیک به مسعود بارزانی، این حرکت را به عنوان یک رویداد تاریخی و نمادین جلوه داده و بر این موضوع تاکید می کنند که چنین چیزی نشانه ی مشروعیت جنبش کردها و تاثیرگذاری آنان در معادلات سیاسی و نظامی خاورمیانه است. 3- نیروهای پیشمرگ طی هفته های اخیر همراه با ارتش عراق و برخی نیروهای مردمی شیعه و سنی و حتی برخی نیروهای نظامی وابسته به پ.ک.ک، در چندین منطقه ی عراق، علیه گروه تکفیری داعش جنگیده اند و شاید کسی تصور نمی کرد که واژه ی فارسی – کُردی «پیشمرگ» به این راحتی و با همین تلفظ، طی یک مدت کوتاه، ده ها بار از زبان اوباما، جان کری، دبیرکل ناتو، رئیس جمهور و نخست وزیر ترکیه و بسیاری از مقامات دیگر کشورهای خارجی شنیده شود. 4- نیروهای پیشمرگ دقیقا پس از دوران تسخیر موصل تاکنون، مورد حمایت جدی آمریکا و غرب قرار گرفته اند. طی همین مدت کوتاه چندین گروه  از نیروهای پیشمرگ برای فراگرفتن آموزش نظامی و فراگیری کار با سلاح های سنگین و پیشرفته به کشورهای آلمان، ایتالیا، انگلیس و آمریکا رفته اند و این نیروها در اطاق مشترک عملیات ائتلاف ضدداعش دارای نماینده هستند و بخشی از اطلاعات لازم برای بمباران هوایی مواضع داعش در مناطقی از سوریه و عراق توسط همین نیروها به آمریکایی ها منتقل می شود. از این گذشته ارسال سلاح و مهمات برای نیروهای پیشمرگ طی هفته های اخیر، به یک روال عادی تبدیل شده و باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا اعلام کرده که از نظر واشنگتن، مبارزه با داعش، جنگ عراقی ها است و در این مسیر، ارتش عراق و نیروهای پیشمرگ، بیش از سایر نیروها مورد توجه قرار گرفته اند و امید ائتلاف، به پیشروی های این دو گروه نظامی است.

شاید بتوان برای اعزام نیروهای پیشمرگ، مصادیق نمادین دیگری هم پیدا کرد اما آن چه که در این موضوع از نشانه شناسی سیاسی، فراتر و مهم تر است، واکاوی و شناخت دقیق دلایل موافقت آنکارا با عبور نیروهای پیشمرگ از خاک ترکیه و نیز عزم جدی مسعود بارزانی برای مشارکت در چنین عملیات مهم و پر سرو صدایی است که اگر حتی در میدان عمل و در شرایط میدانی، تغییر چندانی در موازنه ی جنگ در کوبانی ایجاد نکند، از منظر سیاسی و منطقه ای، اهمیت بالایی دارد و می تواند امتیازات ویژه ای برای بارزانی ایجاد کند. اربیل و آنکارا و به عبارتی روشن تر، بارزانی و اردوغان – داوداوغلو، متفقین مهم و برجسته ی آمریکا و غرب هستند و طبیعتا ائتلاف ضدداعش از اربیل و آنکارا خواسته است تا برای مبارزه با داعش، تمام توان خود را به کار بگیرند. اما تحلیل مواضع چند هفته ی اخیر بارزانی و سران ترکیه نشان می دهد که این قاعده آن قدر ساده نیست که ما شاهد یک معادله ی دوسویه ی سفارش از غرب و اجرا از بارزانی و اردوغان باشیم. بارزانی در برابر سفارش ها و خواسته های غرب به طور مداوم امتیاز گرفته و اردوغان در سخنرانی های تند خود، صراحتا از آمریکا و ائتلاف ضدداعش انتقاد کرده و برای ورود به این بازی شرط و شروط تعیین نموده  و قیمت را بالا برد. به همین خاطر سوالی همچون «پس چه شد که بالاخره اربیل و آنکارا راضی شدند وارد میدان شوند؟»، بیش از هر سوال دیگری اهمیت پیدا نمی کند. برای برشمردن دلایل این توافق می توان دلایلی ذکر کرد که از نظر نگارنده مهم ترین آنها، این دلایل هستند:

1. حزب اتحاد دموکراتیک کردهای سوریه (PYD) به عنوان یکی از نهادهای اقماری پ.ک.ک در شمال سوریه قدرت را در دست گرفته و در سه منطقه ی کردنشین از هم گسسته ی جزیره، کوبانی و عفرین، سه منطقه ی کانتون خودگردان ایجاد کرده و سه نخست وزیر و کابینه، سه مجلس و چندین نهاد نظامی، انتظامی و سیاسی، قدرت را در این منطقه به صورت یک قبضه در اختیار دارند و تحمل چنین تصویری برای اربیل و آنکارا میسر نیست.
2.  بارزانی و اردوغان، منافع مشترک بسیاری دارند که شاید مهم ترین آن، ادامه ی روند معاملات کلان نفتی و فروش نفت اقلیم کردستان عراق از طریق بندر جیحان ترکیه است و این اقدام که از نظر دولت مرکزی عراق غیرقانونی اعلام شده، منافع بسیاری برای اربیل و آنکارا به وجود آورده است و طبیعی است که طرفین برای حفظ این منافع، به همدیگر امتیاز می دهند. در شرایطی که در منطقه، سخن از حمایت ترکیه از داعش به میان آمده، مسعود بارزانی رئیس اقلیم و برادرزاده اش نیچروان بارزانی نخست وزیر اقلیم کردستان عراق، بارها در سخنرانی های خود اعلام کرده اند که حمایت ترکیه از داعش یک شایعه ی بی اساس است و در مقابل، اردوغان نیز نیروهای پیشمرگ را به عنوان یک نیروی رسمی و بخشی از وزارت دفاع عراق تعریف کرده و به آنها اجازه داده از خاک کشورش عبور کنند.
3.  یکی از شرایط ترکیه برای حمایت از ائتلاف ضدداعش، از میان برداشتن رژیم بشار اسد است و قرار است همزمان با ورود نیروهای پیشمرگ به کوبانی، یک هزار و سیصد نفر از نیروهای ارتش آزاد نیز از ترکیه وارد کوبانی شوند و چنین چیزی دقیقا به معنی تلاش برای تغییر آرایش نیروها و تغییر موازنه ی قدرت و شریک شدن ترکیه و اقلیم کردستان عراق در قدرت سیاسی و نظامی موجود در شمال سوریه و حتی خود سوریه است. فراموش نکنیم که هر کدام از این دو طرف، یعنی آنکارا و اربیل، در سوریه عوامل خاص خود را دارند. ترکیه از ارتش آزاد، ائتلاف مخالفین سوری و دولت موقت حمایت می کند و بر روی آنها سرمایه گذاری نموده و از دیگر سو، بارزانی هم با لابی و پادرمیانی داوداوغلو، 11 تن از سیاست مداران کُرد نزدیک به خود را در استانبول به عضویت ائتلاف مخالفین درآورده و در شمال سوریه نیز از چندین حزب حمایت می کند و در نشست 9 روزه ی دهوک، آنها را با نهادهای اقماری پ.ک.ک بر سر میز مذاکره نشانده تا برایشان امتیاز بگیرد.

با درنظر گرفتن موارد فوق، می توان انتظار داشت که اعزام نیروهای پیشمرگ و ارتش آزاد سوریه به کوبانی، طی روزها و هفته های آتی منجر به تغییراتی در موازنات سیاسی - نظامی شمال سوریه و کل سوریه شده و در عین حال و زمینه های اختلافات جدید را به وجود بیاورد.