حفاظت از فرایند مذاکره

نویسنده: عباس آخوندی، وزیر پیشین مسکن، راه و شهرسازی

دیپلماسی ایرانی: اکنون زمان مناسبی برای پایان تنش و یا دستکم مدیریت منازعه میان ایالات متحده و ایران است. مشروط بر آن‌که طرفین از فرایند مذاکره حفاظت کنند. چون بازی‌ خراب‌کن در دو طرف وجود دارد. این دو کشور به عنوان دو عضو سازمان ملل متحد، یکدیگر را به رسمیت می‌شناسند، اما ۴۶ سال است که روابط میان آن‌ها در وضعیت تنازع قرار دارد. به باور من پس از گذشت بیش از چهار دهه اکنون زمان آن فرا رسیده‌است تا این منازعه مدیریت و ترک شود. ایالات متحده دریافته که تهدیدات و اقدامات مختلفی که تاکنون علیه ایران به کار گرفته، آسیب وجودی به جمهوری اسلامی وارد نکرده و ایران توانسته‌است به حرکت خود ادامه دهد. ایران هم دریافته‌است که با منازعه با ایالات متحده که نقش مؤثری در سیاست‌های جهانی دارد، امکان پیشبرد اهداف خود را ندارد.

نکته این است که، فراتر از ایران و ایالات متحده، در مقطع کنونی جهان به جنگ تمایلی ندارد و از هر دو طرف می خواهد این منازعات را پایان دهند. این موقعیتی را فراهم آورده است که احتمال موفقیت مذاکرات را افزایش می‌دهد. اگر وضعیت کنونی را با زمان مذاکرات برجام مقایسه کنیم، درمی‌یابیم که در آن زمان، برخی کشورهای منطقه تمام تلاش را خود بکار می‌گرفتند تا مانع توافق شوند و از موفقیت برجام جلوگیری کنند. اما اکنون هیچ کشوری در منطقه تمایل ندارد این دو کشور به توافق نرسند. حتی امارات متحده عربی که متحد استراتژیک رژیم اسرائیل محسوب می‌شود و هم‌چنین، عربستان سعودی، تمایل دارند ایران و امریکا به توافق دست یابند. این امر نشان‌دهنده آن است که کشورهای منطقه منافع خود را در پایان یا دستکم در مدیریت منازعات میان ایران و ایالات متحده می‌بینند.

روسیه نیز که در گذشته رفتار آن در قبال مذاکرات ایران و ایالات متحده با تردید همراه بود، اکنون به دلیل درگیری‌ در اوکراین نمی‌تواند در این مسیر مانعی ایجاد کند و چه‌بسا بتواند نقشی مؤثر در تسهیل مذاکرات ایفا کند. چین هم به عنوان یک قدرت بزرگ جهانی با توجه به منافع خود در امنیت زنجیره تولید جهانی و اهمیت منطقه از منظر تأمین انرژی، بازار مصرف و نقش آن در فرآیند حمل‌ونقل جهانی، به امنیت منطقه اهمیت می‌دهد و خواستار موفقیت این مذاکرات است. اتحادیه اروپا نیز با وجود ناخرسندی از ایران، به نظر نمی‌رسد تمایلی به تداوم درگیری‌ها در منطقه داشته‌باشد. در واقع ما در برهه‌ای از زمان قرار داریم که همه قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی، هم‌رأی هستند که منازعه میان آمریکا و ایران مدیریت شود و به سرانجام برسد. از سوی دیگر اگر به خواسته‌های آمریکا نگاه کنیم، خواسته‌های کنونی این کشور به هیچ وجه قابل مقایسه با خواسته هایی نیست که مایک پمپئو، وزیر أمور خارجه اسبق ایالات متحده امریکا در دوره گذشته مطرح می کرد. اکنون تمرکز صرفاً بر دستیابی به توافقی در حوزه هسته‌ای است، نه شرایط پیچیده و گسترده‌ای که در گذشته مطرح می‌شد.

بنابراین ما در یک مقطع تاریخی ویژه قرار داریم که باید از این فرصت به خوبی استفاده کنیم. این به معنای خوش‌باوری نیست. بلکه باید به دقت مراقب بازی خراب‌کن‌های داخلی و خارجی در دو طرف بود. مذاکراتی با این سطح از پیچیدگی، پس از ۴۶ سال منازعه، قطعاً دشواری‌های بسیاری خواهد داشت. و فراز و نشیب‌های فراوانی خواهد داشت. مذاکرات کوتاه‌مدت نخواهد بود و به دلیل حساسیت موضوع و سابقه طولانی آن زمان‌بر خواهد بود. همچنین مذاکره با آمریکا به دلیل پیچیدگی‌ها و مزمن بودن بحث‌ها، قاعدتا نیازمند فرآیندی طولانی است.

اکنون، مراقبت از نفسِ مذاکره به اندازه محتوای مذاکره دارای اهمیت است. باید رفتار بازیگرانی که مخالف توافق هستند زیر ذره‌بین فعالان سیاسی و در ایران و جهان قرار گیرد. در سطح جهانی، رژیم اسرائیل به هیچ‌وجه از موفقیت این مذاکرات نفعی نمی‌برد و تلاش خود رابرای ایجاد مانع به کار خواهد گرفت. در داخل ایالات متحده نیز لابی اسرائیل و کاسبان تحریم اقدامات منفی خود را ادامه خواهد داد. در ایران نیز برخی گروه‌ها که منافعشان در تداوم تحریم‌هاست، با موفقیت این مذاکرات مخالف هستند. با این حال در نگاه کلی به موضوع شرایط برای مذاکره فراهم است و باید از اجماع جهانی و داخلی – منهای کاسبان تحریم – بهره‌برداری کرد.