ترامپ با تغییر روابط ایران و کشورهای عربی تحولات خاورمیانه را درک کند

دیپلماسی ایرانی: کشورهای عربی خلیج فارس تغییرات تاکتیکی مهمی را در روابط خود با ایران انجام داده‌اند. امروزه روابط بین قدرت‌های کلیدی منطقه‌ای، عربستان سعودی و ایران، در مقایسه با آنچه در دوره اول دولت ترامپ بود، به‌طور قابل توجهی متفاوت است. اکنون شکاف آشکاری بین کارزار نظامی شدید اسرائیل علیه ایران و شبکه شرکای آن از یک سو و تلاش کشورهای عربی خلیج فارس برای تنش زدایی با ایران از طریق ارتباط مستقیم دیپلماتیک از سوی دیگر وجود دارد. 

نکته دیگر، این که روند روابط کشورهای عربی با ایران نشان‌دهنده عقب‌نشینی آشکار از رویکرد تقابلی‌تر است که کشورهایی مانند عربستان سعودی و امارات در هنگام آغاز عملیات نظامی خود علیه حوثی‌ها در یمن در سال 2015 از آن استفاده کردند.

کشورهای عربی خلیج فارس یکپارچه نیستند، کشورهایی مانند قطر، عمان و کویت روابط بسیار متفاوتی با ایران نسبت به عربستان سعودی، امارات متحده عربی یا بحرین داشته اند. عمان سال‌ها به دنبال پر کردن شکاف بین ایران و آمریکا بوده و به‌عنوان میانجی و گفت‌وگوی آرام عمل کرده است. قطر نیز به شیوه خود نقش مشابهی را ایفا می کند و به دنبال تنش زدایی از طریق دیپلماسی است، حتی در حالی که پایگاه اصلی هوایی آمریکا در خاورمیانه را در خود جای داده است.

عربستان سعودی و امارات متحده عربی در دو سال گذشته چشمگیرترین تغییر را در روابط خود با ایران داشته اند. طی سال‌های 2013 – 2018، روابط دیپلماتیک آنها با تهران به طور فزاینده ای خصمانه بود، اگرچه آنها روابط اقتصادی و تجاری را حفظ کردند. ریاض و ابوظبی در مورد توافق هسته ای 2015 و این واقعیت که این توافق اقدامات بی ثبات کننده منطقه ای تهران از نگاه آنها را مورد توجه قرار نداده بود، تردید داشتند. عربستان سعودی بعداً روابط دیپلماتیک خود را با ایران در سال 2016 قطع کرد و تنها هفت سال بعد، در مارس 2023، با میانجی‌گری چین، روابط آنها دوباره برقرار شد.

پس از آن که عربستان و ایران در پکن دست دوستی به سوی هم دراز کردند و تصاویر آن در ابعاد گسترده منتشر شد، ریاض تلاش‌های خود برای تضمین یک پیمان دفاعی با ایالات متحده را دوچندان کرد و بر عدم اطمینان آشکار پادشاهی نسبت به دوام روابط تازه احیا شده‌اش با تهران تأکید کرد. 

در یک سال و نیم پس از نزدیکی عربستان سعودی و ایران، اکثر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس – به‌ویژه عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین – برای جلوگیری از تشدید تنش بین ایران و اسرائیل، در راستای همسویی نزدیک‌تر کار کرده‌اند. 

چندین کشور عرب خلیج فارس در جلوگیری از گسترش رویارویی نظامی مستقیم بین اسرائیل و ایران در ماه های آوریل و اکتبر، از جمله با استفاده از قابلیت های نظامی دفاعی خود برای خنثی کردن بسیاری از حملات ایران علیه اسرائیل، نقش اساسی داشتند.

با این وجود، کشورهای حوزه خلیج فارس همچنان به حفظ روابط خود با ایران ادامه می دهند، به ویژه در شرایطی که جنگ بین اسرائیل و حماس در غزه باعث شعله‌ور شدن تنش ها در منطقه شده است. 

پاییز گذشته، شورای همکاری خلیج فارس بی طرفی خود را در صورت وقوع جنگ مستقیم بین اسرائیل و ایران اعلام کرد و سیگنال اصلی این روزهای خلیج فارس کاهش تنش با ایران است.

استراتژی پوشش دادن به ریسک توسط کشورهای خلیج فارس تا حدی محصول عدم اطمینان آنها در مورد چشم انداز استراتژیک منطقه است و بر اساس منافع شخصی و حفظ حیات خود هدایت می شود. اما این امر همچنین برگرفته از درس هایی است که از اقدامات چندین دولت ایالات متحده در ربع قرن گذشته و نگرانی ها در مورد امکان اطمینان داشتن به استراتژیک کلان آمریکا به دست آمده است. تغییر سیاست ایالات متحده در قبال ایران – از میانجیگری برجام به اعمال "فشار حداکثری" تنها سه سال بعد از آن – به افزایش تهدیدها و حملات علیه عربستان سعودی و امارات متحده عربی منجر شد. به نوبه خود، پاسخ ایالات متحده به این تهدیدات، امیدها و انتظارات این دو کشور را در دولت‌های ترامپ و بایدن برآورده نکرد.

در مجموع، دولت ترامپ در زمانی قدرت را به دست می‌گیرد که خاورمیانه در بحبوحه یک تحول بزرگ و غیرقابل پیش بینی در چشم انداز استراتژیک است. پیامد اصلی این تحولات این است که گفته می‌شود تهران در ضعیف ترین و منزوی ترین موقعیت خود از زمان انقلاب اسلامی 1979 تا کنون است. اما ایران ظرفیت‌های مهم خود را برای ایجاد بحران و تأثیرگذاری بر مسیر خاورمیانه حفظ می‌کند؛ توانایی این کشور برای ایفای نقش به عنوان یک اخلالگر در سراسر منطقه و جهان پابرجاست. با این وجود، به نظر می رسد اسرائیل آماده ادامه تلاش های قاطعانه خود برای بازگرداندن حس بازدارندگی استراتژیک علیه دشمنان خود در عرصه های مختلف است. کشورهای حاشیه خلیج فارس همچنان بر تلاش برای اصلاح نظام های اقتصادی و اجتماعی خود متمرکز هستند و در نتیجه می خواهند از یک جنگ منطقه ای گسترده‌تر که می تواند به دستاوردهایی که در سال های اخیر به دست آورده اند آسیب بزند، جلوگیری کنند.

منبع: میدل ایست نیوز / ترجمه: سید علی موسوی خلخالی

انتشار این مطلب به معنای تایید آن توسط دیپلماسی ایرانی نیست و صرفا برای آگاهی خوانندگان دیپلماسی ایرانی در چارچوب پرونده تهیه شده توسط میدل ایست نیوز ترجمه شده است.