تقابل تحریمی، همگرایی بین المللی، هم افزایی با همسایگان، توازن جهانی و ایرانیان

دیپلماسی ایرانی: عرصه بین الملل دوره سخت و دشواری را در مواجهه با چالش های اساسی جهان در شرایط کنشگری ضعیف مجامع بین المللی تجربه می کند و در هزاره سوم که به عصر سرعت و شتاب، شبکه ها،  انقلاب و انفجار اطلاعات، رشد و توسعه فنی و علمی و رفاه نسبی اشتهار یافته است و جهان در کنار مشکلات عدیده ای چون جنگ و نسل کشی در غزه، بحران اوکراین، بحران در دریای سرخ، خشونت فردی و گروهی، تروریسم، داعش، جنگ های قبیله ای و شبه دینی، نابودی طبیعت به دست بشر به دلیل تصاعد بیش از حد گازهای گل خانه ای، فقر و نابرابری و توسعه نامتوازن؛ با پدیده تحریم های ظالمانه آمریکا دست و پنجه نرم می کند. با تشدید تحریم اقتصادی آمریکا در کنار جنگ روانی شدید، تداوم دیپلماسی پویا و تمام عیار با 15 کشور همسایه و دو کشور چین و هند می تواند  جمهوری اسلامی ایران را برای گذر از مرحله سخت کنونی و در مقابله و پشت پا زدن به تحریم های ظالمانه رهنمون موفقیت باشد.

واقعیت این است که تحریم های ظالمانه شرایط اقتصادی و روند توسعه زیربنایی کشور را با چالش های زیادی همراه کرده و ایران عزیز در فرایند رقابتی توسعه منطقه ای غرب آسیا با موانع مهمی چون تامین مالی پروژها، جذب سرمایه گذاری خارجی و افزایش مبادلات خارجی همراه است؛ لذا اتخاذ رویکرد تقلیل تحریم ها و قرار گرفتن در شبکه جهانی مبادلات مالی و تجاری بدون پرداخت هزینه مضاعف ضرورت اجتناب ناپذیر دارد.

دیپلماسی چند جانبه در سال های اخیر پویایی بیشتری داشته و موجب تکمیل فرایند عضویت و همگرایی کشورمان در سه سازمان مهم منطقه ای چون شانگهای، بریکس و اتحادیه اقتصادی اورآسیا و غیره شده است که هر کدام توانایی ظرفیت آفرین مشهود برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دارند و لذا پیگیری اولویت ظرفیت سازی در بهره گیری از توانمندی های سه سازمان فوق الذکر به ویژه اتحادیه اقتصادی اورآسیا اهمیت شایان دارد.

سرعت بخشیدن به رویکرد همکاری با همسایگان سیاست توازن منطقه ای و تنش زدایی که مهمترین دستاورد آن حل و فصل مشکلات با عربستان و برقراری روابط با این کشور مهم جهان اسلام در کنار برقراری روابط با چند کشور اسلامی دیگر است، در کنار تعریف و اجرایی کردن پروژه‌های مشترک اقتصادی و زیربنایی به ویژه در حوزه سرمایه گذاری مشترک و ترانزیت ضرورت ملموس دارد، همچنین  تحرکات با همسایگان به ویژه با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی سیر صعودی و چشمگیر در زمینه های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و دیپلماسی عمومی داشته؛ البته حسب آمار ظرفیت های بسیار بیشتری برای همکاری وجود دارد که نیازمند اراده جدی برای عملیاتی کردن توافقات حاصله و اجرایی کردن اسناد امضاء شده است. 

در عین حال مبادلات با برخی از همسایگان مثل عراق و ترکیه خوب است ولی با بیشتر این کشورها ارقام در سال گذشته حدود 20 درصد رشد داشته است؛ البته سهم مبادلات با کشورهای روسیه، ارمنستان، ترکمنستان، پاکستان و حتی قطر هم با توجه به توانمندی ها و سطح دوستانه روابط سیاسی راضی کننده نبوده و در بیشتر کشورهای همسایه سهم مبادلات در مجموع تجارت خارجی به 1 درصد هم نمی رسد. حجم مبادلات خارجی همسایگان بیش از 2250 میلیارد دلار است که سهم  واردات 13 کشور  بیش از یک‌هزار و یک‌صد  میلیارد دلار و صادراتشان 1150 میلیارد دلار است و اگر مبادلات چین و هند را هم اضافه کنیم به رقم بیش از هفت هزار میلیارد دلار می رسد و توانمندی کشورمان در اختصاص صرفا 2 درصد این رقم به مفهوم 140 میلیارد دلار یعنی 20 میلیارد دلار بیشتر  از مبادلات خارجی 120 میلیارد دلاری ایران اسلامی است. البته اذعان داریم که موتور محرکه اقتصادی کشور و برندسازی صادراتی  ضعیف است و ضرورت دارد بخش های تخصصی در این زمینه تلاش موثرتری در فرهنگ سازی اصول موفقیت در تجارت خارجی به کار گیرند.

بدون شک کشورمان در  تحرک بخشیدن به روابط با همسایگان در بخش اقتصادی و تجاری  ابزارهای قابل توجهی دارد که تقویت رویکرد موجود می تواند به موفقیت بیشتر سیاست خارجی کمک کند. همچنین به نظر می رسد توازن بخش به تعاملات خارجی به ویژه خارج کردن روابط با قاره سبز از وضعیت رکود و برقراری موازنه در مثلث اروپا، چین و روسیه اهمیت فوق العاده ای دارد چرا که اروپا سهم مهمی در تجارت جهانی دارد و بازار کشورهای عضو اتحادیه اروپا ظرفیت مناسبی برای کالاهای با مزیت انحصاری ایران عزیز نظیر فرش، پسته، زعفران و غیره است و لذا در تجارت خارجی تمرکز بر صادرات محصولات با ارزش افزوده در مقابل با صادرات وزنی بالا با ارزش افزوده پایین نظیر هندوانه و غیره الزامی است. همچنین ضرورت دارد سهم بخش خصوصی به ویژه اتاق های بازرگانی و انجمن های تخصصی در مبادلات تجاری افزایش یابد و بیشتر به همکاری های استانی و به ویژه حمایت از بازارچه های مرزی و غیره توجه شود.

بهره گیری از ایرانیان خارج از کشور که از ظرفیت بالایی برخوردار هستند. در این راستا تشکیل شورای عالی ایرانیان و اتخاذ تصمیمات تسهیلی نقش برجسته ای داشته که نیازمند پیوستگی و تداوم رسیدگی تمام عیار به امور هموطنان عزیز مقیم خارج است. این امر مستلزم توجه بیشتر به دیپلماسی عمومی در تمامی ابعاد رسانه، دیجیتال، ورزشی و به ویژه سازمان های مردم نهاد با تمرکز بر انجمن های دوستی است. در همین راستا عنایت ویژه به مولفه های تمدنی خصوصا نوروز و زبان فارسی ضرورت دارد؛ چرا که شعر و ادب فارسی یکی از ابزارهای مهم ایران اسلامی در عرصه دیپلماسی است.

به هر حال سیاست خارجی عرصه فرصت ها و تهدیدهای زودگذر است و توجه و تدبیر دولت جدید بر 5 مولفه ملخص تشریح شده فوق الذکر با احیای رویکرد تک صدایی و تاکید تمام عیار بر منافع ملی اهمیت شگرفی در بهبود شرایط اقتصادی و رفاهی و حتی هویتی مردم عزیزمان خواهد داشت. بدون شک از دست دادن فرصت های مهم و گره زدن روابط خارجی با اهداف جناحی و گروهی موجب خواهد شد که ظرفیت های ارزشمند از دست برود و آیندگان قضاوت خوبی نکنند.