غیبت روسیه و پیشتازی امارات و عربستان در آسیای مرکزی

دیپلماسی ایرانی: به موازات اعمال فشار غرب بر بسیاری از کشورها، از جمله کشورهای آسیای مرکزی، برای خروج از مدار سیاسی و اقتصادی روسیه، به نظر می‌رسد که دو کشور امارات متحده عربی و عربستان سعودی تمایل بسیاری دارند تا سرمایه‌گذاری‌ خود را به این منطقه از جهان سوق دهند؛ منطقه‌ای که سرشار از منابع غنی همچون نفت، گاز، انرژی خورشیدی، بادی، آبی و همچنین مواد معدنی است.

امارات و عربستان‌سعودی در حال حاضر روابط نزدیکی با کشورهای آسیای مرکزی مخصوصا آذربایجان و قزاقستان دارند. در سال‌های اخیر نیز همکاری‌های نزدیکی میان این کشورها در حوزه سرمایه‌گذاری‌های سبز صورت گرفته است؛ برای مثال امارات در راستای حفظ هدف کاهش گرمایش زمین تا یک و نیم درجه سانتی‌گراد، در ماه فوریه ائتلاف سه‌جانبه‌ای (تروئیکا) را با حضور دو کشور آذربایجان و برزیل تشکیل داد. این در حالی است که امارات سال گذشته میزبان کنفرانس آب و هوایی سازمان ملل  (COP28)در دبی بود و آذربایجان و برزیل نیز به ترتیب میزبانی این رویداد را در دو سال آینده بر عهده خواهند داشت.

در حال حاضر، شرکت اماراتی «مصدر» و شرکت سعودی «آکوا پاور» به عنوان شرکت‌های فعال در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر، پروژه‌های موردنظر کشورهایشان در زمینه توسعه انرژی‌های پاک را در آسیای مرکزی پیش می‌برند؛ منطقه‌ای جدید برای دولت‌های نفتی که بتوانند طرح‌های بلندمدت جهانی در راستای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای موسوم به “صفر خالص” را در آنجا پیاده‌سازی و به اجرا درآورند.

برای مثال، شرکت ملی نفت ابوظبی (ادنوک)، به عنوان بزرگترین شرکت تولیدکننده انرژی امارات متحده عربی، برنامه بلندمدتی را برای کاهش میزان انتشار کربن تا سال 2045 در دستور کار خود دارد. مدیرعامل ادنوک، سلطان احمد الجابر، یکی از بنیانگذاران شرکت مصدر و سهامداران اصلی این شرکت است؛ شرکتی که تلاش می‌کند تا با اجرای پروژه‌های انرژی پاک در مناطقی چون آسیای مرکزی، اهداف کشورش را در راستای برنامه “صفر خالص” تحقق ببخشد.

در همین راستا، مصدر قصد دارد تا با تکیه بر قدرت و توان سیاسی امارات، سرمایه‌گذاری در منطقه آسیای مرکزی را افزایش داده و ظرفیت کنونی خود در زمینه تولید انرژی‌های تجدید‌پذیر را تا سال 2023 از 20 به 100 گیگاوات برساند. این در حالی است که کشورهای این حوزه نیز تلاش می‌کنند تا با جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و یافتن متحدان جدید به آرامی از زیر سایه روسیه خارج شوند. عربستان‌سعودی نیز به عنوان دیگر کشور عربی فعال در این منطقه، تامین مالی پروژه‌های انرژی پاک شرکت آکوا پاور را از طریق 44 درصد سهام این شرکت که متعلق به صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان است بر عهده گرفته است.

شرکت مصدر کار خود را در آسیای مرکزی با احداث یک پروژه انرژی خورشیدی در ازبکستان با توان 100 مگاوات آغاز کرد. ظرفیت این پروژه که در سال 2021 آغاز شد، امروز به بیش از 3.75 گیگاوات افزایش یافته است. همچنین این شرکت اماراتی اخیرا و در حاشیه نشست تغییرات اقلیمی سازمان ملل در دبی، در راستای ورود به حوزه انرژی‌ برق-‌آبی، توافقنامه‌ای را با قرقیزستان به امضا رساند که براساس آن توان پروژه‌های انرژی‌های تجدید‌پذیر و برق‌آبی در این کشور تا 3.6 گیگاوات افزایش خواهد یافت. در خلال نشست COP28، این شرکت همچنین قرارداد دیگری را با هدف توسعه پروژه بادی 1 گیگاواتی با قزاقستان منعقد کرد که نخستین پروژه این شرکت در قزاقستان به عنوان بزرگترین اقتصاد آسیای مرکزی قلمداد می‌شود.

علاقه عربستان‌ سعودی و امارات به توسعه حوزه انرژی‌های سبز در آسیای مرکزی، منجر به شکل‌گیری همکاری‌هایی با آذربایجان به عنوان یکی از کشورهای عضو اوپک پلاس نیز شده است. به عنوان مثال، در نوامبر سال 2023 مصدر و آکوا پاور یادداشت تفاهمی را با شرکت دولتی نفت و گاز آذربایجان (سوکار) و با هدف توسعه 500 مگاواتی پروژه‌های تجدید‌پذیر به امضا رساندند.

امارات در زمینه سرمایه‌گذاری در حوزه نفت و گاز آسیای مرکزی نیز نقش فعالانه‌ای دارد. برای مثال شرکت ملی نفت ابوظبی قصد دارد تا 30 درصد از سهام دومین میدان گازی دریای خزر «آبشرون» را خریداری و بدین ترتیب با شرکت‌ ملی نفت آذربایجان (سوکار) و شرکت توتال انرژی فرانسه شریک شود. هدف ادنوک از این سرمایه‌گذاری که نخستین سرمایه‌گذاری بین‌المللی بزرگ این شرکت در حوزه گازی است نیز تقویت حضور در منطقه و در نتیجه تسهیل و هموار کردن مسیر ورود به بازارهای بین‌المللی جذاب گاز در آسیای مرکزی و اروپا است.

در همین راستا، «دراگون اویل»، به عنوان یک شرکت اماراتی فعال در حوزه انرژی، وظیفه دارد تا جایگاه این کشور را در آسیای مرکزی تثبیت کند. این شرکت برای تحقق پروژه‌های خود در ترکمستان، قراردادی را در سال 2022 با شرکت دولتی «ترکمن اویل» منعقد کرد و متعهد شد که طی 15 سال آینده رقمی بالغ بر 8 میلیارد دلار را به منظور افزایش ظرفیت تولید نفت در این کشور سرمایه‌گذاری کند.

همچنین در سال گذشته، گروه بنادر ابوظبی (AD Ports Group) قراردادی را با شرکت کشتیرانی ملی قزاقستان (KazMorTransFlot) برای ایجاد یک سرمایه‌گذاری مشترک برای ارائه خدمات دریایی و کشتیرانی به شرکت‌های فعال در حوزه نفت و گاز در دریای خزر امضا کردند. این شرکت اماراتی بر این باور است که خدمات ارائه شده از سوی آن به طور قابلی توجهی موجب بهبود جایگاه قزاقستان در تجارت جهانی و نیز ایجاد تنوع در مسیرهای حمل‌ و نقل نفت از طریق دریای مدیترانه و دریای سیاه می‌شود. این در حالی است که این کشور آسیای مرکزی به عنوان دومین کشور تولیدکننده نفت در اوپک پلاس بوده و روزانه در حدود 1.5 میلیون بشکه نفت تولید می‌کند.

در مورد عربستان‌سعودی اما باید گفت که قراردادهای این کشور در آسیای مرکزی در مقایسه با امارات کم‌رنگ‌تر است. در سال 2023، عربستان قراردادهای جداگانه‌ای را با آذربایجان و قزاقستان برای همکاری در حوزه انرژی از جمله نفت، گاز، پتروشیمی، برق و انرژی‌های تجدیدپذیر امضا کرد. همچنین ریاض تمایل دارد تا در برنامه‌های قزاقستان در زمینه توسعه بخش انرژی و منابع، از مواد معدنی کمیاب گرفته تا پروژه‌های هیدروژن پاک، مشارکت کند. این در حالی است که قزاقستان نیز در سال‌های اخیر به طور فزاینده‌ای به دنبال توسعه شراکت‌های اقتصادی و ایجاد فرصت‌های جدید است تا از این طریق میزان وابستگی خود را به روسیه کاهش دهد.

منبع: ای جی اس آی دبلیو/تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱