چیزی که هنوز ما در ایران باور نکرده ایم!

نویسنده: محمدرضا اسلامی، مدرس دانشگاه پلی‌تکنیک کالیفرنیا

دیپلماسی ایرانی: چندی پیش بانک سلیکن ولی در کالیفرنیا اعلام ورشکستگی کرد. با وجود اینکه این یک بانک کوچک و غیرمشهور محسوب می شود ولی این موضوع در بازارهای مالی آمریکا تبعات بسیار جدی و حیرت آوری داشته است. بر اساس مقاله واشنگتن پست پس از این اتفاق، مردم آمریکا طی چند روز شروع به خارج کردن پس اندازهای خود از بانکها و موسسات مالی کردند. این امر باعث شد که مبلغی در حدود ۵۵۰ (پانصدوپنجاه) میلیارد دلار از بانک ها خارج شود!

برای آنکه دیدی از ابعاد این واکنش مردم داشته باشیم، درآمد شرکت نفت آرامکو عربستان در سال مالی گذشته معادل ۱۶۱ میلیارد دلار بوده است. یعنی ظرف چند روز مردم آمریکا بیش از سه برابرِ درآمد شرکت آرامکو پول از بانک ها خارج کردند!

این ماجرا یک بار دیگر هشداری است به کسانی که قوانین اقتصاد را باور ندارند. اینکه اقتصاد بخشنامه ای نیست؛ و رفتار اقتصادی مردمان «ابلاغیه ای» نیست. هرچقدر هم که دولتمردان شعار بدهند و بگویند آی ملت احوال و شرایط امن است و دولت از بانک حمایت می کند ولی مردم رفتار خودشان را دارند. ظرف چند روز کوتاه (کمتر از دو هفته) مردم امریکا ۵۵۰ میلیارد دلار از پولشان را از بانک ها بیرون می کشند و یک موج به راه می افتد.

به بیان دیگر، سوال اینجاست که «چرا» با وجود سخنرانی های جُو بایدن و به رغم اعلام رسمیِ اینکه «من آنم که رستم بوَد قهرمان» ولی مردم به بانک ها اعتماد نکردند؟ و چنین سرمایه عظیمی را خارج کردند؟

دلیلش این است که واکنش انسان ها در بحث سرمایه، توام با حساسیت شدید و ‌‌سریع است. جریان سرمایه، فراتر از سخنرانی ها و سخنوَری ها عمل می کند. سرمایه، قوانین خودش را دارد. دولت ها می توانند با تصمیمات صحیح در کنار جریان سرمایه «فضای مولد» را در کشور تقویت کنند ولی نمی توانند «هدایت کامل جریان سرمایه» را به دست گیرند.
سرمایه، وحشی ترین و حساس ترین وجهِ زندگی بشر است.

تحلیل مساله

گزاره جالبی در مقاله مذکور واشنگتن پست آمده است: «آشفتگی» در بازارها همیشه باعث «حرکت پول» می شود! “Turmoil in the markets always puts money in motion,” بله! و ما چطور انتظار داریم در یک فضای اقتصادی توام با عدم ثبات دایم، اژدهای پول حرکت نکند؟ وقتی یک رویداد به ظاهر جزئی در اقتصاد عظیمی مانند اقتصاد آمریکا باعث می شود تا مردم ۵۵۰ میلیارد دلار را جابه جا کنند، ما چگونه انتظار داریم که بازار محدود کشورمان با تصمیمات «ناگهانی» و «شتابزده» دچار شوک های بزرگ نشود؟

این واکنش اخیر مردم در یک اقتصاد قوی (مثل‌ آمریکا) یک عبرت تمام عیار است برای کسانی که با دل خرم پشت تریبون می‌نشینند و بدون تجربه گرداندن یک شرکت بیست نفره، درباره اقتصاد یک کشور «نظر» می‌دهند. میلیون ها نفر معلم، کارگر و کارمند حقوق بگیر در آمریکا طی دو هفته نشستند و با خودشان حساب و کتاب کردند که آیا «پس انداز محدود من» امن است؟ آیا آن را از بانک بیرون بکشم؟ من چه کنم؟ آن معلم و کارگر برای یافتنِ پاسخ این سوال به «سخنرانی جو بایدن» کاری ندارد؛ آنها بازار را رصد می کنند و در «رفتارهای اقتصادی/مالی» بیشتر تابع رفیق و همسایه هستند تا رئیس دولت.

این چیزی است که هنوز ما در کشورمان باور نکرده ایم. ما گمان می کنیم که «آشفتگی بازار» باعث «حرکت پول» نمی‌شود. ما گمان می کنیم که قیمت ارز را می‌شود با ابلاغیه/بخشنامه کنترل کرد. ما هنوز نفهمیده ایم که در کشوری با امنیتِ مالی در حد سوئیس یا ژاپن، یک «تنش کوچک» باعث سونامی در بازار سرمایه می‌شود ولی انتظار داریم که در کشور خودمان سفارت عربستان و انگلیس را فتح کنیم و اقتصاد «مولّد» تر بشود.

اصلا آیا کسی تا چندی پیش اسم «بانک سلیکن ولی» را شنیده بود؟ یک بانک کوچک و غیرمشهور ورشکست شد ولی در همین چند روز علاوه بر آن ۵۵۰ میلیارد دلاری که جابه جا شد، قیمت بیت کوین (که مدت ها در یک وضعیت ثابت قرار داشت) یکباره ۴۰ درصد رشد کرد. باورکردنی است؟ در همین چند روز طلا درصد قابل توجهی بالا رفت! بازار سرمایه تا همین حد حساس است.

ویروس کرونا از انسان به انسان منتقل می شود و ویروس ورشکستگی از بانک به بانک واگیردار است. جریان سرمایه در یک کشور تا این قدر به هم مرتبط است.

با اینکه ورشکسته شدن یک بانک اتفاق اقتصادی خوبی نیست ولی مانند تب که نشانه سالم کار نکردن سیستم بدن انسان است، این امر نیز علامتی از وجود مشکل در سیستم اقتصادی یک کشور است. اتفاق خوبی نیست ولی بهتر از این است که یکباره مریض متوجه شود که «سرطان» دارد.

اینها عبرت های دنیای جدید انسان است که اگر «نخواهیم» همچنان نمی آموزیم./شبکه توسعه