تحرکات سیاسی، دیپلماتیک و میدانی اخیر در خاورمیانه
ترکیب دیپلماسی با مانورهای نظامی
دیپلماسی ایرانی: دامنه‌ای از تحرکات و تحولات معنادار سیاسی، دیپلماتیک و میدانی طی هفته‌ها و به‌خصوص روزهای اخیر از سوی بازیگران منطقهای و فرامنطقه‌ای مجموعه‌ای متضاد و متناقض را به دست می‌دهد که حکایت از فضایی مبهم و گنگ دارد. از یک سو سفر پنجشنبه هفته گذشته علی باقری‌کنی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه ایران به عمان و دیدارش با بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه این کشور (عمان) می‌تواند دالی بر این باشد که مذاکرات پشت پرده تهران - واشنگتن ذیل میانجیگری مسقط همچنان با شدت و ضعف ادامه دارد که کورسویی از امید را حفظ کرده است.
به موازاتش برکناری رابرت مالی توسط جریان‌های رادیکال داخلی در آمریکا و ایران و نیز حضور جنگنده‌ها و دیگر تسلیحات نظامی آمریکایی در سوریه و خلیج فارس مؤید تحرکات آمریکا برای تنش‌زایی در منطقه است. به‌ویژه که رسانه‌های آمریکایی گزارش می‌دهند پنتاگون به زودی به کشتی‌های تجاری در خلیج فارس پیشنهاد استقرار تفنگداران مسلح را خواهد داد تا نیروهای ایرانی را از حمله به آنها منصرف کند. آسوشیتدپرس در ادعای واهی و ضدایرانی نوشت که این اقدامی بی‌سابقه برای جلوگیری از ضبط و آزار کشتی‌ها توسط ایران خواهد بود. این خبرگزاری همچنین تأکید داشت که این طرح در زمانی که پنتاگون تمرکز خود را به روسیه و چین معطوف داشته، به مثابه تعهدی فوق‌العاده از سوی نیروهای آمریکایی در خاورمیانه خواهد بود.
براساس این گزارش آمریکا ممکن است این نیروها را بر کشتی‌های تجاری آسیب‌پذیر در برابر نیروهای ایرانی، به‌خصوص کشتی‌های گذرنده از تنگه هرمز، مستقر کند. یک مقام آمریکایی به روزنامه وال‌استریت‌ژورنال گفت که پیش از ارائه این پیشنهاد، پرچم کشتی، ملیت صاحب آن، ترکیب خدمه و ماهیت بار آن در نظر گرفته خواهد شد. این مقام گفت که بحث درباره این تدابیر امنیتی، که یک گزینه اختیاری است، برای مدتی با صنعت کشتیرانی در جریان بوده است.
پیش‌دستی در تحرکات میدانی به موازات حفظ ابتکار عمل دیپلماتیک
با این تفاسیر علاوه بر حضور اسکادران‌هایی از جنگنده‌های اف-۱۶، اف-۳۵ و ای-۱۰ تاندربولت-۲، در کنار حضور زیردریایی‌ها، ناوهای هواپیمابر و ناوشکن‌ها در سوریه، خلیج فارس، دریای عمان و تنگه هرمز، استقرار احتمالی نیروهای تفنگدار دریایی روی کشتی‌ها و نفتکش‌ها می‌تواند نشانه‌هایی از بن‌بست در مذاکرات تهران - واشنگتن داشته باشد، اما محمدکریم علیخانی در گفت‌وگویش با «شرق»، موضوع را فراتر از شکست احتمالی مراودات دیپلماتیک ایران و ایالات متحده آمریکا می‌داند و بر این باور است که اکنون یک معماری نوین امنیتی، نظامی و دفاعی برای کل منطقه غرب آسیا با محوریت خلیج فارس طراحی شده است که به گفته علیخانی، بخشی از آن در قالب استقرار نیروهای نظامی، ادوات و جنگ‌افزارهای آمریکایی در منطقه قابل ارزیابی است و بخش دیگر آن از منظر تحلیلگر حوزه بین‌الملل، به حوزه سیاسی و دیپلماتیک ذیل تلاش دولت بایدن برای انجام معامله بزرگ قرن در سایه عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان سعودی بازمی‌گردد که به زعم این کارشناس می‌تواند یک جبهه متحد عبری - عربی و غربی را علیه تهران در منطقه شکل دهد.
با این حال محمدمهدی سبحان‌نیا به عنوان دیگر کارشناس در گپ‌وگفت با «شرق»، گزاره احتمالی علیخانی را دور از واقعیت می‌داند، چراکه از منظر او، وضعیت پیچیده اسرائیل و بنیامین نتانیاهو در سایه کودتای قضائی و نیز احیای روابط عربستان و ایران و بهبود روابط دیگر بازیگران منطقه با تهران، فضا را از تشکیل ائتلاف‌های نظامی علیه ایران خارج کرده است. با این حال تحلیلگر مسائل منطقه اذعان دارد که شاید چیزی به نام ناتوی عربی، عبری و غربی علیه ایران شکل نگیرد، اما کشورهای حاشیه خلیج فارس به دنبال استقرار سامانه‌های راداری، نظامی و دفاعی آمریکا برای دفاع از خود هستند.
در سایه این نکته سبحان‌نیا و بر مبنای گزارشات و اخبار واصله، یکی از پیش‌شرط‌های عربستان برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل به امضای پیمانی شبیه ناتو توسط ایالات متحده بازمی‌گردد که به موجب آن هرگونه حمله از سوی هر کشوری به عربستان به مثابه حمله به خاک آمریکا تلقی شود و
به تبع آن، واشنگتن باید به این حملات پاسخ دهد. این در حالی است که داریوش محمدپور نیز به عنوان کارشناس دیگری که با «شرق» به گفت‌وگو نشسته است، با اشاره به کم‌سابقه‌بودن اقدام آمریکا برای استقرار نیروهای نظامی روی نفتکش‌ها و کشتی‌های مستقر در خلیج فارس، تنگه هرمز و دریای عمان، بخشی از اهداف پشت پرده این اقدام را ناظر به فضای انتخاباتی سال ۲۰۲۴ آمریکا می‌داند.
با این خوانش، مفسر حوزه سیاست خارجی، بخش دیگری از اهداف را به نزدیک‌شدن موعد پایان تحریم‌های تسلیحاتی و موشکی ایران در قالب قطع‌نامه ۲۲۳۱ در مهرماه سال جاری گره می‌زند، اما از نگاه این تحلیلگر، شرایط در منطقه به سمتی پیش رفت است که آمریکا هم‌زمان سعی دارد با پیش‌دستی در تحرکات میدانی، نظامی و دفاعی، ابتکار عمل دیپلماتیک خود را هم در قبال تهران حفظ کند. اما آن چیزی که از زاویه دید محمدپور قدری نگران‌کننده خواهد بود تحرکات نظامی هر دو طرف است، کمااینکه کارشناس حوزه بین‌الملل به رزمایش چهارشنبه هفته گذشته سپاه در جزایر سه‌گانه اشاره دارد.
پیرو گفته محمدپور، سپاه برای نشان‌دادن آمادگی خود برای دفاع از سه جزیره ایرانی، دست به برگزاری رزمایش‌های نظامی زد. این نیرو رزمایش‌های اعلام‌نشده خود را در اوایل روز چهارشنبه در سواحل ابوموسی اجرا کرد. در تحلیل اهداف این مانور سپاه، الجزیره عنوان داشت که ماه گذشته، وزارت امور خارجه ایران، سفیر روسیه در تهران را برای اعتراض به بیانیه مشترک روسیه با شورای همکاری خلیج فارس که حقوق ایران در مورد جزایر را به چالش می‌کشد، احضار کرد. چین، یکی دیگر از متحدان استراتژیک تهران، اقدام مشابهی را در دسامبر انجام داد و رئیس‌جمهور شی جین پینگ بیانیه مشترکی را با شورای همکاری خلیج فارس امضا کرد که از حق امارات متحده عربی برای پیگیری مالکیت جزایر در سطح بین‌المللی حمایت می‌کرد.
سپاه پاسداران روز چهارشنبه مجموعه‌ای از هواپیماها، شناورها، موشک‌ها و خودروها را برای نشان‌دادن آمادگی خود برای بسیج در جزایر مستقر کرد. به گفته رسانه‌ها، نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای اولین بار از یک شناور جدید مجهز به موشک با برد ۶۰۰ کیلومتر و موشک‌های بالستیک فتح با برد ۱۲۰ کیلومتر و موشک‌های کروز غدیر با برد بیش از ۶۰۰ کیلومتر رونمایی کرد. در قالب این مانور، سپاه پاسداران همچنین از پهپادها و شناورهای کنترل از راه دور و شبیه‌سازی سناریوهای واکنش سریع برای دفاع از جزایر استفاده کرده است. همچنین به نوشته المانیتور، یکی دیگر از زمینه‌های برگزاری این رزمایش را می‌توان اختلاف ایران با عربستان سعودی و کویت بر سر مالکیت میدان گازی آرش (الدره) دانست. ازاین‌رو داریوش محمدپور هم حضور این میزان از ادوات و تسلیحات نظامی آمریکا و احتمال استقرار تفنگداران دریایی ایالات متحده روی کشتی‌ها و نفتکش‌ها از یک سو و همچنین این دست مانورهای نظامی ایران در آب‌های خلیج فارس را تا حدی مانور قدرت دو طرف تعبیر می‌کند که می‌تواند با کوچک‌ترین اقدام نسنجیده از سوی هر کشوری یا بازیگر منطقهای و فرامنطقه‌ای فاز جدیدی از تقابل احتمالی به دنبال داشته باشد که از دید او، به شدت مورد نیاز بنیامین نتانیاهو و اسرائیل است. به همین دلیل این کارشناس، شیطنت احتمالی تل‌آویو برای بروز یک تنش ناخواسته را چندان دور از ذهن نمی‌داند
خاطرات جنگ نفتکش‌ها
به دنبال مطرح‌شدن احتمال استقرار نیروهای تفنگدار آمریکایی روی نفتکش‌ها و کشتی‌ها در تنگه هرمز، خلیج فارس و دریای عمان، خبرگزاری آسوشیتدپرس با خوانشی تاریخی روی جنگ نفتکش‌ها تأکید کرد که آمریکا حتی در زمان جنگ نفتکش‌ها که با نبرد یک‌روزه نیروی دریایی آمریکا و ایران در سال ۱۹۸۸ به اوج رسید، دست به چنین اقدامی نزده بود. این تک‌جمله مبین افزایش نگرانی‌ها در محافل تحلیلی و رسانه‌ای پیرامون احتمال تنش نظامی ناخواسته است.
به ویژه که یک ماه پیش در تازه‌ترین مورد رویارویی ایران و آمریکا در خلیج فارس، نیروی دریایی آمریکا اعلام کرد با مداخله خود در دریای عمان مانع از توقیف دو نفتکش تجاری به دست نیروهای ایران شده است. ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده آمریکا روز ۲۹ تیر (۲۱ جولای) اعلام کرد که وزارت دفاع این کشور یک گروه ضربت دریایی را به همراه یگانی از تفنگداران دریایی آمریکا راهی خلیج فارس می‌کند.
براساس این طرح هم‌اکنون هزاران تفنگدار دریایی و ملوان آمریکایی با کشتی تهاجمی باتان و کارتر هال در مسیر خلیج فارس هستند. باتان و کارتر هال روز ۱۰ جولای از بندری در ویرجینیا راهی این مأموریت شدند. یک مقام که نخواست نامش فاش شود به آسوشیتدپرس گفت که طرح استقرار نیرو بر کشتی‌های تجاری دارای فرایندی پیچیده است و احتمالا نیازمند مجوز کشوری که کشتی با پرچم آن تردد می‌کند و مجوز کشوری که صاحب کشتی در آنجا ثبت‌نام کرده خواهد بود. ژنرال پت رایدر، سخنگوی پنتاگون، روز پنجشنبه در پاسخ به سؤالات در این باره گفت که اعلامیه‌ای برای قرائت در‌این‌باره ندارد.
اینها علاوه بر آن است که جاسم محمد البدیوی، دبیر کل شورای همکاری خلیج فارس پنجشنبه در مقر دبیرخانه این شورا در ریاض با برد کوپر، فرمانده ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا در منطقه دیدار و گفت‌وگو کرد. دو طرف همچنین تعدادی از مسائل مربوط به امنیت دریایی در منطقه خلیج فارس، تقویت همکاری‌ها بین کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و آمریکا و همکاری با شرکای بین‌المللی و منطقهای برای تأمین امنیت در این منطقه را مورد بحث و بررسی قرار دادند.
با وجود این احمد تقوی‌راد، دیگر کارشناسی بود که در گفت‌وگو با «شرق»، موضوع تنش نظامی را دور از ذهن می‌داند و با اشاره به سفر پنجشنبه هفته گذشته علی باقری‌کنی به عمان تأکید دارد که خط دیپلماسی، مذاکره و گفت‌وگو پررنگ‌تر از احتمال تقابل میدانی است. هرچند این مفسر حوزه سیاست خارجی هم منکر تحولات و تحرکات میدانی مخرب ایالات متحده آمریکا طی هفته‌های اخیر در منطقه خلیج فارس نیست و از سوی دیگر شیطنت اسرائیلی‌ها و شخص نتانیاهو را برای سوءاستفاده از این وضعیت شکننده در نظر دارد، اما تقوی‌راد در ارزیابی کاملا متفاوتی این احتمال را قریب به واقعیت می‌داند که سفر هفته گذشته معاون سیاسی وزارت امور خارجه ایران به عمان، تداوم مذاکرات برای رسیدن به یک توافق بر سر تبادل زندانیان باشد که به باور او، احتمال تنش را به شدت کاهش می‌دهد.
در همین راستا برخی رسانه‌ها هم عنوان کرده بودند که به دنبال سفر روز پنجشنبه علی باقری‌کنی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران به مسقط و دیدار با مقامات این کشور از جمله شیخ خلیفه بن علی الحارثی، همتای عمانی خود بار دیگر سناریوی فعال‌شدن محور عمان پررنگ شده است. در یکی، دو ماه گذشته این چهارمین دیدار رسمی مقامات تهران و مسقط از کشورهای طرفین است.
در این باره برخی محافل رسانه‌های گزارش دادند که روز دوشنبه ۲۶ تیر السید بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه سلطنت عمان به ایران آمد؛ سفری که تقریبا یک ماه پس از سفر امیرعبداللهیان به این کشور صورت گرفت. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران چهارشنبه ۳۱ خرداد طی یک سفر منطقهای و در بحبوحه تنش‌‌‌‌‌‌‌‌‌زدایی در خلیج فارس و گمانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌زنی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها درخصوص انعقاد یک تفاهم نانوشته بر سر برجام به عمان رفته بود. پیش از آن نیز در تاریخ یکشنبه هفتم خردادماه هیثم بن‌‌‌‌‌‌‌‌‌طارق، بالاترین مقام این کشور عربی حاشیه خلیج فارس به تهران آمده بود. روز سه‌شنبه هفته‌‌‌ای که گذشت نیز گفت‌‌‌وگوی تلفنی رئیس‌جمهوری اسلامی ایران با سلطان عمان انجام شد. سفر ۲۶ تیر وزیر خارجه عمان به تهران بعد از وقفه یک‌ماهه در مذاکرات تهران و واشنگتن در راستای دستیابی به یک توافق ضمنی یا نانوشته این گمانه را مطرح کرده که پادشاهی عمان با دستور کار مشخص‌‌‌تر و فعال‌‌‌تر از قبل وارد عرصه محدودسازی تنش بین تهران و واشنگتن شده است.
با توجه به آنچه گفته شد، احمد تقوی‌راد در ادامه تحلیل خود، گزاره مهم‌تری را مطرح می‌کند که ناظر به اقدام اخیر آمریکا در انتقال پول‌های بلوکه‌شده ایران از بانک‌های عراق به بانک‌های عمان است. لذا به گفته این کارشناس، شاید سفر باقری‌کنی به عمان بی‌ارتباط با این جابه‌جایی پول‌های بلوکه‌شده نباشد. در همین باره «شرق» در گزارشات پیشین خود بر این موضوع تأکید داشت که ایالات متحده آمریکا با این اقدام خود ذیل انتقال پول‌های بلوکه‌شده ایران از بانک‌های عراق به بانک‌های عمان، عملا مذاکرات پشت پرده‌اش با ایران به میزبانی مسقط را با سرنوشت این پول‌ها در بانک‌های عمان گره زده تا از آن به عنوان اهرم فشار از مجرای مسقط استفاده کند.
نظر شما :