چرا چین عربستان را به جای ایران انتخاب کرده است؟

دیپلماسی ایرانی: در بیانیه مشترک چین و عربستان که پس از نشست شی جین پینگ و سلمان بن عبدالعزیز در ریاض منتشر شد دو طرف از ایران خواستند که با آژانس بین المللی انرژی اتمی همکاری کند و بر اصول حسن همجواری و عدم دخالت در امور داخلی کشورها تاکید کردند.

در این نوشته قصد داریم به واکاوی این مساله بپردازیم که چرا عربستان سعودی برای چین پر اهمیت تر از ایران است؟

چین یکی از بزرگترین مصرف کنندگان انرژی در جهان است و روزانه بیشتر از ده میلیون بشکه نفت وارد می کند، عربستان سعودی نیز بزرگترین صادر کننده نفت جهان است.

ارزش صادرات کل عربستان سعودی به چین در سال 2021 حدودا ده میلیارد دلار بوده است که بخش اعظم این صادرات را انرژی تشکیل می دهد. همچنین ارزش واردات عربستان سعودی از چین حدودا 7 میلیارد دلار بوده است. در حالی که ارزش کل مبادلات ایران و چین در سال 2021 با بهترین پیش بینی موجود حدودا 14.8 میلیارد دلار بوده است.

مورد بعدی این است که زمانی که از عربستان سعودی سخن به میان می آید، کل کشورهای شورای همکاری های خلیج فارس که عربستان سعودی برروی آنها نفوذ دارد و همچنین اقتصاد آنها را نیز شامل می شود، اما کشورهای حوزه نفوذ ایران تنها شامل سوریه و بخشی از عراق است که اقتصاد قدرتمندی را ندارند.

مساله دیگر این که عربستان سعودی تحریم نیست و مبادلات تجاری عربستان سعودی با چین به راحتی انجام می گیرد، اما مبادلات تجاری ایران و چین به دلیل تحریم های بین المللی علیه ایران با دشواری انجام می شود. 

موضوع بعدی این است که واحد پول ایران ثبات ندارد و این موضوع صادرات کالا را برای صادر کننده چینی دشوار می کند.

باید گفت که امروزه در عرصه سیاست بین الملل اقتصاد حرف نخست را می زند، بدیهی است که چین نیر در منازعات و اختلافات بین المللی و منطقه ای طرف کشوری را بگیرد که اقتصاد قوی تر و مبادلات بیشتری با آن داشته باشد.

یک نکته دیگر این که، در حالی که آمریکا و چین بر سر مساله تایوان در تنش به سر می برند، از دیدگاه ایدئولوژیک چین باید از ایران و روسیه حمایت کند، اما به دلیل اینکه اقتصاد در اولویت سیاست خارجی چین قرار دارد، در قبال مساله جنگ اوکراین بصورت چراغ خاموش عمل می کند و در صورتی که منازعه ای بین ایران و هر کشوری که چین با آن کشور تبادلات اقتصادی بیشتری دارد، منازعه ای به وجود آید، چین در بهترین حالت ممکن بی طرفی را پیشه خواهد کرد. 

ضرورت دارد این نکته را هم یادآور شویم در صورتی که ترکیه که در سال 2021 رقمی معادل 32 میلیارد کالا از چین وارد کرده است، با ایران در منطقه به منازعه ای وارد شود، چین بر اساس همین چارچوب واقع گرایی، در صورت ناگزیری انتخاب بین دو گزینه، از ترکیه حمایت خواهد کرد.

اقتصاد سیاسی چین در روابط بین الملل بر اساس چارچوب واقع گرایی عمل می کند و سعی دارد در روابط جهانی خود سودش را به بیشینه و حداکثر برساند.

البته اگر از عینک یک چینی به مساله بنگریم نیز چین بهترین حالت ممکن را برای تامین منافع ملی خود در پیش گرفته است، جمعیت چین هم اکنون 1.4 میلیارد نفر است و باید اقتصاد و معیشت 1.4 میلیارد نفر را تامین کند. سیاست خارجی عربستان سعودی نیز به همین شکل عمل می کند.

اما در سیاست خارجی ایران دیپلماسی اقتصادی در اولویت های بعد از دیپلماسی سیاسی قرار گرفته اند، در حالی که قدرت نفوذ اقتصاد در عصر حاضر بیشتر از هر عامل دیگری است. به وسیله اقتصاد بسیار قدرتمندتر می توان فرهنگ و ایدئولوژی را صادر کرد و بر سیاست بین المللی اثرگذار بود؛ مساله ای که چینی ها به آن رسیده اند و هم اکنون عربستان نیز در مدارس خود زبان چینی را تدریس می کند. دور از ذهن نیست که مدارس کنفسیوسی نیز به زودی در عربستان دایر شوند و در صورتی که در سده آینده اقتصاد چین پیشتاز باشد این مساله دور از ذهن نیست که به مرور زمان زبان چینی با انگلیسی جایگزین شود.

با توجه به رفتارهای واقع گرایانه چین در عرصه بین الملل این موضوع نیز دور از ذهن نیست که با مهاجرات سرمایه داران یهودی از ایالات متحده به چین و حذف تدریجی سیاست عدم مداخله در امور داخلی کشورها توسط چین، چین نیز همانند ایالات متحده به یک چالش و اهرم فشار علیه ایران تبدیل شود.

در نتیجه گیری کلی باید افزود که بخشی از ریشه های منزوی شدن ایران در جهان به اقتصاد ضعیف ایران بازمی گردد که بر تحولات سیاسی ایران و سایر کشورها اثرگذار است و عملا به عنوان یک عامل واگرا در روابط بین ایران و سایر کشورها عمل کرده است.