سیاست‌های دردآور اردوغان برای گریز از سقوط
شکست آرمان ۲۰۲۳ وعده چشمانداز ۲۰۵۳ ترکیه!
دیپلماسی ایرانی: در سیاستگذاری عمومی هر مسئله و سیاست دارای پیامدهای خاص خود است. پیامدهایی که گاه خوشایند و مطلوب، گاهی نیز دردآور و ناخوشایند هستند. سیاستگذاران نمی توانند پیامد سیاست‌های خود را مطلقاً خوشایند بدانند، زیرا هیچ راه حلی بدون درد نیست.
برای حل مسائل و مشکلات در سیاستگذاری عمومی به‌خصوص سیاستگذاری خارجی و روابط بین‌المللی که بیشتر بر آرمان‌ها و انگاره‌های قوی استوار است، باید پیامدهای دردآور را پذیرفت. هیچ راه حل بدون درد وجود ندارد و سیاستگذاری خارجی آرمانی همواره با پیامدهای دردآور همراه است، حتی اگر دارای ظاهری خوشایند و مطلوب باشد.
سیاستگذاری خارجی آرمان‌گرا و چشم‌اندازهای هژمونیک سیاست خارجی دارای مؤلفه بنیادین "هیچ راه حل بدون وجود ندارد" است. آرمان‌گرایی و چشم‌اندازگرایی برتری‌نگر در سیاست خارجی سبب افزایش هزینه‌های سیاستگذاری خارجی می‌شود. در چنین شرایطی اگر اهداف و نیات سیاستگذار در چشمانداز مشخص به نتیجه نرسد و سیاستگذار را به تمدید مدت چشمانداز مجبور کند، هزینه‌ای هنگفت بر سیاست وارد شده و راه‌حل جدید را دردآورتر می‌کند.
عصر کنونی که آشفتگی جهان سیاستگذاری ازجمله جلوه‌های آن است و شاهد بروز ناهنجاری‌های سیاستگذاری به‌ویژه در سیاستگذاری خارجی هستیم، سیاستگذاران راه‌حل‌های دردآور که بقای آنان را تضمین می‌کند را به بهانه تغییر سیاست، اصلاح سیاست یا تغییر چشمانداز یک سیاست عمومی به‌ویژه سیاست خارجی بر شهروندان تحمیل می‌کنند!
پیامدهای دردآور هر سیاست عمومی یا خارجی آرمان‌گرا بیش از آن‌که بر سیاستگذار یا حکمران وارد شود، بر شهروندان یک دولت و حتی مردم منطقه و جهان تحمیل می‌شود.
سیاستگذاری عمومی دولت ترکیه به رهبری رجب طیب اردوغان به‌خصوص سیاست خارجی گسترش‌گرای آرمانی چشمانداز 2023 این کشور که اکنون با شکست نسبی مواجه شده ازجمله همان سیاست‌هایی است که سیاستگذار آن مجبور به اصلاح و تغییر سیاست با راه‌حل‌های دردآور شده است. تغییر سیاستگذاری آرمانی اردوغان از چشمانداز 2023 به چشم انداز 2053 در چارچوب اصل "هیچ راه حل بدون درد وجود ندارد" را در محورهای زیر مورد بررسی قرار می‌دهیم:
یکم - چشمانداز 2023 و پیامدهای دردآور: یکی از بنیان‌های آرمانی سیاستگذاری عمومی دولت اردوغان از همان ابتدای حکمرانی حزب عدالت و توسعه در ترکیه را می‌توان احیا و بازآفرینی امپراتوری عثمانی در ترکیه و آسیای جنوب غربی قلمداد کرد که البته مؤلفه‌هایی از مرکزگرایی غربی نیز داشته و آن را می‌توان ایده و آرمان امپراتوری یوروعثمانی نامید.
این آرمان احیای امپراتوری و قدرت ترکیه بزرگ را باید در این جمله احمد داوود اوغلو وزیر امورخارجه وقت ترکیه و استراتژیست بزرگ معاصر این کشور مشاهده کرد که در یک سخنرانی در سال 2012 می‌گوید: «هر سرزمینی که در سال‌های 1911 تا 1923 از دست داده‌ایم و از آنها عقب‌نشینی کرده‌ایم را در سال‌های 2011 تا 2023 به دست می‌آوریم و با برادران‌مان در آن سرزمین‌ها دیدار می‌کنیم. این یک مأموریت تاریخی ضروری است.»1
احمداوغلو در سخنرانی دیگری در پایان سال 2011 در لندن، پیرامون چشم انداز 2023 ادعای ادغام با همسایگان کرده و بخش‌های خاصی از سرزمین‌های سابق امپراتوری عثمانی را برای ادغام مثال زده و می‌گوید: «بنابراین این سیاست ادغام مجدد، من می‌گویم ادغام نیست، ادغام مجدد با همسایگان ما ادامه خواهد داشت. آنتپ و حلب، ادرنه و پلوودیو، استانبول و تسالونیکا، ازمیر و آتن، ریزه و باتومی دوباره ادغام خواهند شد. این استراتژی ماست.»2
این سخنان وزیر امور خارجه وقت ترکیه، استراتژیست و استاد اعظم رجب طیب اردوغان در سال‌های 2011 و 2012 که بر چشمانداز 2023 استوار بوده است، در کنفرانس لندن به برخی سرزمین‌های جدا شده از امپراتوری اشاره می‌کند. سرزمین‌هایی که اکنون در قلب کشورهای مستقل دیگری قرار داشته و اما همچنان مورد طمع دولت اردوغان بودند. سرزمین‌هایی مانند: آتن و تسالونیکا در کشور یونان، حلب در سوریه، باتومی در گرجستان، پلوودیف در بلغارستان و ...!
این ایده و چشمانداز 2023 دولت اردوغان که بر گسترش‌گرایی ترکی استوار و با هدف احیای امپراتوری یوروعثمانی یا ترکیه بزرگ دنبال می‌شد، پیامدهای دردآور بسیاری در آسیای جنوب غربی و نظام جهانی بر جای نهاده است. پیامدهای رنج‌آوری مانند حمایت و پشیبانی کامل از ظهور سازمان‌های تروریستی اسلامگرا مانند داعش، جبهه النصره و ... در سوریه، عراق، لیبی، مصر، دخالت در مسائل جمهوری آذربایجان و قفقاز برای ایجاد سلطه در این منطقه و ... که خسارات آنها تاکنون نیز ادامه دارد.
دوم - اجبار به اصلاح و تغییر سیاستگذاری خارجی: با فرسایشی شدن روند سیاستگذاری مداخله‌گرایی تهاجمی ترکیه در منطقه و عدم همراهی کامل غرب برای سرنگونی دولت بشار اسد در سوریه و ...، مشخص شد که آرمان ادغام سرزمین‌هایی مانند حلب و دمشق یا کرکوک، موصل، بغداد و ... در سال 2023 در ترکیه بزرگ، امکان‌پذیر نیست.
هزینه‌های سیاست آرمانی و تهاجمی چشمانداز 2023 برای دولت اردوغان چنان سنگین و کمرشکن شد که در نهایت دولت ترکیه مجبور به پذیرش ضمنی شکست سیاستگذاری مداخله‌جویانه خود در سوریه، عراق، مصر و ... شده و حتی برقراری رابطه با دولت بشار اسد در سوریه را امکان‌پذیر دانسته و سرانجام طی هفته‌های اخیر، هاکان فیدان رئیس سازمان اطلاعات ملی ترکیه MITبه سوریه رفته و با علی مملوک، رئیس سازمان اطلاعات سوریه در دمشق دیدار و گفت وگو کرده است.3
برقراری روابط با دولت بشار اسد از سوی دولت اردوغان هر چند می‌تواند یکی از هزاران نیرنگ این سیاستمدار قدرت‌طلب برای تضمین بقای خویش در سپهر سیاسی ترکیه باشد، اما جلوه‌ای از شکست بیش از یک دهه سیاستگذاری ترکیه برای سرنگونی دولت سوریه، ادغام و الحاق سوریه در ترکیه بزرگ است.
چرخش سیاستگذاری ترکیه به سوی شرق و آسیا را می‌توان در تضاد کامل با نیات و اهداف غرب‌گرای این دولت در دهه اول حکمرانی خود دانست. آنجا که احمد داوود اوغلو گفته است: «ترکیه برای اتحاد خود با جامعه یورو آتلانتیک ارزش زیادی قائل است. عضویت ما در ناتو و روابط راهبردی با ایالات متحده و سایر کشورهای غربی در اروپا، ستون اساسی سیاست خارجی ما را تشکیل می‌دهد. علاوه بر این، ترکیه برای مدت طولانی کشور مذاکره کننده با اتحادیه اروپا بوده است. در این زمینه، عضویت در اتحادیه اروپا یک هدف استراتژیک برای ما باقی می‌ماند.»4
بحران‌های اقتصادی جهان و آشفتگی نظام جهانی سبب شده دولت اردوغان در گردابی از بحران‌های داخلی و خارجی گرفتار شود و برای کاهش فشار این بحران‌ها، به اصلاح و تغییر سیاستگذاری خارجی خود ناچار شده و گرایش به شرق و حتی تمایل به عضویت در سازمان شانگهای را اعلام کند.
سوم - چشم انداز 2053 راه‌حل دردآور اردوغان برای گریز از سقوط: سیاست ادغام یا الحاق سرزمین‌های جدا شده از عثمانی با ترکیه که از سوی احمد داوود اوغلو به عنوان یک ضرورت برای ترکیه نوین اعلام شده و ترکیه را در آستانه ادغام تاریخی قلمداد کرده و گفته‌اند: «اکنون با نیاز به ادغام مجدد عناصر این ملت از هم پاشیده از سال 2011 تا 2023 مواجه هستیم.»5، با گذشت زمان به یک تومور سرطانی در سیاستگذاری عمومی و حکمرانی ترکیه تبدیل شد که خروج آن از فرآیند سیاستگذاری عمومی و خارجی این کشور بسیار دردآور بوده است.
هر چند جلوه‌هایی از اصلاح و تغییر سیاستگذاری خارجی ترکیه با مرکزیت برقراری روابط با دولت سوریه قابل مشاهده است، اما این تغییر سیاست که نیرنگی برای تضمین بقای دولت اردوغان است، خیلی زود مؤلفه‌های اصلی همان سیاست چشمانداز آرمانی ترکیه بزرگ را به گونه‌ای دیگر نمایان ساخت. مؤلفه‌هایی که اولین جلوه آن در سخنرانی رجب طیب اردوغان در شهر مانیسا در ترکیه خود را نشان داده و بار دیگر چشمانداز آرمانی ترکیه بزرگ با پوشش اقتصادی، چنین طرح می‌شود: «قول و تعهد ما به ملت این است که کشورمان را با چشم انداز 2053 به رتبه برتر نظام مدیریت و اقتصاد جهانی برسانیم.»6
این‌بار سال 2053 به عنوان چشمانداز ترکیه بزرگ و برتر در نظام جهانی اعلام شده و فاز دیگری از سیاستگذاری اردوغان برای تضمین بقای خویش با پوشش چنین سیاست آرمانی، آغاز شد. دولت کنونی ترکیه که به شدت تحت فشارهای داخلی و خارجی قرار داشته و بحران اقتصادی سبب نارضایتی شدید شهروندانش شده، برای گریز از سرنگونی به سیاست چشم انداز 2053 متوسل شده که دارای مؤلفه‌های زیر است:
- تلاش برای تنش‌زدایی با محور عربی به‌خصوص برقراری مجدد روابط با سوریه.
- افزایش مناسبات دوستانه با روسیه و دریافت کمک‌های اقتصادی از این کشور.
- استفاده از کارت روابط و اتحاد با روسیه برای تهدید غرب و اروپا برای دریافت رشوه از اروپا.
- افزایش حضور در مسایل جهانی مانند جنگ اوکراین برای گریز از مسایل منطقه‌ای.
- تغییر مسیر سیاستگذاری خارجی از تقابل با دولت سوریه به مقابله با دولت ارمنستان و دخالت در قفقاز.
- تغییر رویکرد تنش‌آفرینی فرقه‌ای مذهبی در جهان اسلام و محور عربی به تنش‌آفرینی قومی و زبانی در قفقاز جنوبی.
- تحریک دولت الهام علی‌اف به اقدامات نظامی علیه ارمنستان برای زمینه‌سازی تغییرات ژئوپلیتیک منطقه به سود منافع ترکیه و در راستای اهداف چشمانداز 2053.
- اصلاح ستون سیاستگذاری عمومی ترکیه از مرکزگرایی غربی و اروپایی به تمرکز بر آسیا و تمایل به حضور در پیمان‌های آسیایی، شرق‌گرا و ضد غربی مانند ادعای عضویت در سازمان همکاری شانگهای.
- احیای روابط دوستانه با اسرائیل و تبادل مجدد سفیر با این دولت و احتمال سفر رسمی اردوغان به اسرائیل.
- و...
این چرخش سیاستگذاری خارجی دولت اردوغان که تابعی از سیاستگذاری عمومی این کشور است را می‌توان در شرایط بحرانی داخلی این کشور به‌خصوص بحران اقتصادی و تورم بی‌سابقه این کشور جستجو کرد که فشار بسیار سنگینی بر دولت اردوغان وارد کرده است و سیاست‌های این دولت در سوریه را منفور و شکست خورده می‌سازد.
فشار فزاینده داخلی بر دولت اردوغان به‌ویژه پیرامون حضور میلیون‌ها آواره سوریه‌ای در ترکیه که برخی مخالفان دولت اردوغان مانند خانم مرال آکشنر را به طراحی مذاکره مستقیم با بشار اسد برای برقراری روابط و بازگشت کامل آوارگان به سوریه در صورت پیروزی در انتخابات آینده ترکیه متمایل کرده، به گونه‌ای است که بیش از نیمی از شهروندان ترکیه موافق سازش و برقراری روابط با دولت بشار اسد هستند.7
اعلام چشمانداز 2053 از سوی رجب طیب اردوغان را می‌توان یک راه‌حل دردآور دانست که خود پیامد شکست چشمانداز آرمانی تهاجمی 2023 اردوغان است. این راه‌حل دردآور برای تضمین بقای حکمرانی و زندگی سیاسی اردوغان است که اکنون در آستانه سقوط و سرنگونی دولت خویش قرار گرفته‌اند و تنها راه‌حل آنان وعده یک چشمانداز آرمانی دیگر به شهروندان ترکیه یعنی چشمانداز 2053 است!
*
هیچ راه‌حل بدون دردی وجود ندارد را می‌توان مصداق رویکرد کنونی سیاستگذاری عمومی و خارجی دولت ترکیه دانست که برای فرار از سرنگونی حکمرانی اردوغان و تضمین بقای ایشان، حاضر به اعلام شکست چشمانداز آرمانی 2023 شده و در قالب چشمانداز جدید 2053 به برقراری روابط با دولت بشار اسد در سوریه اقدام کنند.
البته این چرخش سیاستگذاری با نمایش تمایل و گرایش به شرق از سوی دولت ترکیه که می‌تواند نیرنگی دیگر برای تضمین بقای اردوغان باشد، از سوی دولت‌های غربی و اروپایی مورد انتقاد قرار گرفته، به گونه‌ای که اولاف شولتس، صدراعظم آلمان به صراحت از پیوستن احتمالی ترکیه به پیمان شانگهای انتقاد و حتی اعلام کرد که از این سیاست دولت ترکیه، بسیار عصبانی است.8
در چنین شرایطی است که تمام راه‌حل‌های دولت ترکیه برای گریز از سقوط و سرنگونی حکمرانی اردوغان در سپر سیاسی این کشور مانند چشمانداز 2023، چشمانداز 2053، تغییر و اصلاح سیاستگذاری خارجی، برقراری روابط با سوریه، چرخش از محور غربی به محور شرقی و ادعای پیوستن به پیمان شانگهای و ...، سیاست‌ها و راه‌حل‌های دردآوری برای دولت اردوغان هستند.
**
چرخش های مستمر سیاستگذاری خارجی دولت اردوغان که بیشتر بر اصل نیرنگ استوار است، پیامدهای خطرناکی برای همسایگان این کشور به ویژه ایران داشته است.
پیامدهای خسارت‌بار و خطرناکی که طی یک دهه اخیر در سوریه، عراق، جمهوری آذربایجان و ... شاهد آنها بوده‌ایم. اکنون نیز چرخش سیاستگذاری خارجی دولت ترکیه از سوریه به سوی قفقاز جنوبی دارای همان مؤلفه‌های تنش‌آفرین و بحرانی برای ایران هستند. تمرکز دولت ترکیه بر قفقاز جنوبی به جای سوریه را می‌توان راهبرد جدید دولت اردوغان برای گریز از خطر سرنگونی در سال 2023 قلمداد کرد که تلاش دارد با تحریک احساسات قومی و زبانی در قفقاز و با حمایت دولت اسرائیل به تهدید ایران و کسب حمایت خارجی و داخلی قوم‌گرایانه از ادامه حکمرانی خویش بپردازد.
ضرورت دارد تا سیاستگذاران ایران به‌خصوص وزارت امور خارجه ایران ضمن رصد چرخش سیاستگذاری کنونی ترکیه، سیاست چشمانداز 2053 اردوغان را نیز مورد توجه قرار داده، چالش‌ها و بحران‌های این سیاست برای منافع ایران در کوتاه‌مدت یعنی تا انتخایات سراسری 2023 و سپس در درازمدت را بررسی و در مقابل آن چاره‌جویی کند.
منابع:
1- سایت خبری هابرتورک. 1 بهمن 1390. به آدرس: https://www.haberturk.com/gundem/haber/708252-kaybettigimiz-topraklarda-bulusacagiz
2- سایت وزارت خارجه ترکیه. 1 آذر 1390. به آدرس: https://www.mfa.gov.tr/speech-entitled-vision-2023-turkey_s-foreign-policy-objectives-delivered-by-h_e_-ahmet-davutoglu-minister-of-foreign-af.en.mfa
3- خبرگزاری رویترز. 25 شهریور 1401. به آدرس : https://www.reuters.com/world/middle-east/exclusive-with-russian-nudge-turkey-syria-step-up-contacts-2022-09-15/
4- سایت وزارت خارجه ترکیه. 22 اسفند 1390. به آدرس: https://www.mfa.gov.tr/interview-by-mr_-ahmet-davuto%C4%9Flu-published-in-auc-cairo-review- _egypt_-on-12-march-2012.en.mfa
5- سایت وزارت خارجه ترکیه. 6 فروردین 1390. به آدرس: https://www.mfa.gov.tr/disisleri-bakani-sayin-ahmet-davutoglu_nun-turk-ocaklari_nin-kurulusunun-100_-yilini-kutlama-etkinlikleri-kapsaminda-duzenlenen.tr.mfa
6- خبرگزاری تی ار تی. 30 مرداد 1401. به آدرس: https://www.trt.net.tr/persian/trkhyh-1/2022/08/21/rdwgn-bh-tlsh-bry-brqrry-slh-jhny-tkhyd-khrd-1870390
7- خبرگزاری المانیتور. 15 شهریور 1401. به آدرس: https://www.al-monitor.com/originals/2022/09/far-right-turkish-leader-likens-syrian-refugees-garbage-vows-expulsion
8- خبرگزاری رویترز. 29 شهریور 1401. به آدرس: : https://www.reuters.com/world/scholz-irritated-about-turkeys-bid-join-security-body-led-by-russia-china-2022-09-20/
نظر شما :