امنیت خاورمیانه با توافق هسته ای یا بدون آن، هنوز شکننده است

نویسنده: جیمز مک دورسی 

دیپلماسی ایرانی: در آخرین دور از تلاش ها برای اصلاح روابط، کویت و امارات متحده عربی بازگشت سفرای خود به ایران را تایید کردند. عربستان سعودی به نوبه خود درگیر گفت وگوها با میانجیگری عراق با ایران است که بر مسائل امنیتی، از جمله پایان دادن به جنگ در یمن تمرکز می کند.

در این میان، امارات، بحرین، مراکش و سودان با اسرائیل روابط خود را آغاز کردند و همچنین شاهد گشایش بیشتر روابط عربستان با دولت یهود و بهبود روابط عربستان، امارات و مصر با ترکیه و اخیرا نیز بهبود روابط ترکیه و اسرائیل بودیم. با این حال، به روشنی مشخص است که همه تلاش ها روی لایه نازکی از یخ شکل گرفته اند.

کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، در کنار ایالات متحده و اروپا، امیدوارند کاهش تنش‌ها، اتحادهای منطقه‌ای ایران، مثلا با عراق را به چالش بکشد و نفوذ ایران را کاهش دهد.

رقابت های منطقه ای به شکلی دیگر خود را نشان می دهند. رقابت ترکیه و قطر از یک سو و امارات متحده عربی از سوی دیگر برای قرارداد مدیریت فرودگاه بین المللی کابل و روابط شکننده ترکیه و عربستان را در نظر بگیرید.

همچنین فروش سامانه دفاع هوایی گنبد آهنین توسط اسرائیل به قبرس نمونه ای دیگر است. تنش ها بین ترکیه، یونان و قبرس نیز همچنان ادامه دارد. تردیدی وجود ندارد که این سامانه به عنوان دفاعی در برابر ترکیه عمل می کند. ترکیه همچنین با چشمان باز سفر اخیر محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان به یونان، رقیب دیرینه اش را رصد می کند.

ترکیه تاکید کرده که روابطش با اسرائیل از حمایتش از فلسطین کم نمی کند. ترکیه زمانی خواستار سرنگونی بشار اسد بود. حالا اما با یافتن زمینه مشترک با اسد برای تضعیف کُردها دیگر مثل گذشته فکر نمی کند. از سوی دیگر، ترکیه مخالف عضویت سوئد و فندلاند در ناتوست. این سوگیری ترکیه می تواند بر محاسبات منطقه اش نیز تاثیر بگذارد. ترکیه بازگرداندن برخی از مخالفان کُرد و طرفداران فتح الله گولن را خواستار است که برخی از آنها تبعه سوئد هستند.

به این ترتیب، زنده کردن یک توافق با ایران دور از انتظار است که فضای منطقه را تغییر دهد. به گفته تریتا پارسی: "رهبران سیاسی کنونی ایالات متحده و ایران انگیزه های داخلی کمی برای عبور از دشمنی مشترک خود دارند. هنوز هر دو طرف می‌توانند برای رفع این نگرانی‌ها گام بردارند و توافق را بادوام‌تر کنند. اگر این کار را نکنند، حتی این پیشرفت تاریخی می تواند صرفاً پیش درآمدی برای یک بحران خطرناک تر باشد. در نتیجه، زنده کردن توافق می‌تواند به همان اندازه که یک بی‌ثبات‌کننده منطقه‌ای باشد، یک تثبیت‌کننده منطقه‌ای نیز باشد."

توافق هسته ای می تواند ایران را به بازار انرژی بازگرداند و تسلط عربستان را کاهش دهد. عربستان ممکن است این توافق را بهایی برای جلوگیری از شعله ور شدن یک آتش سوزی منطقه ای ببیند.

اسرائیل اما اصرار دارد که حق حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران را به تنهایی حفظ کند، اقدامی که می‌تواند جرقه جنگ منطقه‌ای را بزند. حتی اگر اسرائیل از این کار منصرف شود، جنگِ پنهانی اسرائیل و ایران در سوریه خطر رویارویی با گروه های تحت حمایت ایران را برای اسرائیل به همراه دارد. احتمال بازگشت بنیامین نتانیاهو نیروی محرکه ترامپ برای خروج از برجام نیز بر ابهام ها می افزاید.

اسرائیل نیز مانند کشورهای خلیج فارس استدلال می‌کند که این توافق به ایران اجازه می‌دهد حمایت خود را از گروه‌های شبه‌نظامی متحد در لبنان، عراق و یمن افزایش دهد و هیچ کاری برای محدود کردن برنامه موشک‌های بالستیک جمهوری اسلامی انجام نمی‌دهد.

با توافق یا بدون آن، ایران احتمالا همچنان یک کشور در آستانه هسته ای شدن خواهد ماند و رقابت تسلیحاتی در خاورمیانه را افزایش خواهد داد. به ویژه برای کشورهایی مانند عربستان و ترکیه که به دنبال همسان سازی توانمندی های خود با ایران هستند.

خطر مسابقه تسلیحاتی با مخالفت روسیه از توافق بر سر سند نهایی بازنگری معاهده 50 ساله منع گسترش تسلیحات هسته ای(NPT)  که اسرائیل آن را امضا نکرده است، در هفته جاری افزایش یافت. این سند برای اولین بار بدون مخالفت ظاهری خواستار ایجاد منطقه عاری از سلاح هسته ای در خاورمیانه شد. روسیه این توافق را مسدود کرد زیرا این توافق منتقد تسخیر نیروگاه اتمی زاپوریژژیا توسط نیروهای روسی بود.

منبع: کوئینسی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11