بلندپروازی های ایران در سایه محدودیت ها

نویسنده: مروان قبلان

دیپلماسی ایرانی: با افزایش نشانه‌های ضعف دولت ایالات متحده آمریکا و افزایش چالش‌های داخلی و خارجی این دولت به ویژه با افزایش نزدیکی چین – روسیه و تمایل جریانی در آمریکا برای رسیدن به توافق با ایران به هر قیمتی به منظور جلوگیری از وقوع جنگ جدیدی در خارومیانه، پیش روی ایران فرصت دیگری به منظور تلاش برای تشکیل نظامی منطقه‌ای یا مشارکت در تشکیل آن به نفع خودش مشاهده می‌شود.

در واقع تلاش‌ها برای برپایی یک نظام منطقه‌ای در غرب آسیا در مرکز رویای قدیمی ایران قرار دارد که ذهن نخبگان ایران را هم در دوره شاهنشاهی و هم زمان حکومت دینی ترک نکرده اگرچه ابزارهای رسیدن به آن متفاوت بوده است.

با تغییر حکومت در تهران در سال 1979 و خروج مصر از معادله درگیری، تلاش‌های ایران برای شکل دادن به منطقه به نفع خود از طریق شعار صدور انقلاب احیا شد. آرزوهای حکومت ایران برای گسترش در منطقه و صدور الگوی خود به خارج طبق امکانات، شرایط و میزان مقاومت منطقه‌ای و بین المللی شدت می‌گرفت یا از شدت آن کاسته می‌شد؛ اما هیچ روزی متوقف نشد بلکه ابزارهایش تغییر کرد.

از زمان پایان جنگ با عراق حکومت ایران دکترین امنیتی خود را اتخاذ کرد. ایده اصلی آن این بود که ایران بار دیگر وارد هیچ جنگ مستقیمی نخواهد شد و اگر ناچار شود آن را در خاک خود پیش نخواهد برد؛ چرا که هزینه جنگ با عراق بسیار بالا بود و همچنین این جنگ ضعف نیروهای مسلح ایران در جنگ‌های کلاسیک را نشان داد.

به غیر از جنگ عراق – ایران، تهران تا کنون وارد هیچ درگیری نظامی مستقیمی با هیچ قدرت خارجی مهمی از جمله اسرائیل و آمریکا نشده بلکه به جای آن برای نفوذ به جوامع کشورهای مجاور از طریق جذب گروه‌های به حاشیه رانده شده شیعه و دیگر اقلیت ها و استفاده از آن برای تحقق اهدافش با کمترین هزینه طرحی سیاسی را اتخاذ کرده است. به این ترتیب با حمایت کردها (1975-1958) و آمریکا و نیز با استفاده از شیعیان عراقی از سال 2003 برای اهداف خود جنگید. همچنین جای پایی در سواحل دریای مدیترانه و درگیری عرب ها و اسرائیل با استفاده از شعیان لبنانی برای خود پیدا کرد. با عربستان در یمن و با استفاده از حوثی‌ها جنگید. همین کار را در سوریه نیز انجام می‌دهد.

این روش‌ها و ابزارها به ایران برای زیان رساندن به دشمنانش بدون متحمل شدن هیچ گونه مسئولیتی کمک می‌کند. ایران آموخته است که استفاده از گروه‌های مسلح در جنگ‌های نیابتی برای این کشور بیشترین بازده را با کمترین هزینه محقق می‌سازد. این کار خطرات را کمتر می‌کند و برای این کشور در برابر دشمنانش بازدارندگی ایجاد می‌کند تا به این کشور حمله نکنند و نقاط ضعفش را می‌پوشاند و اجازه ساماندهی به اوضاع منطقه طبق منافعش را می‌دهد.

علی رغم این امر، ایران موفق به تشکیل نظامی منطقه‌ای یا به دست آوردن صندلی‌ای در میز تشکیل آن نشده، اما با توجه به تحولات عمده‌ای که در ساختار نظام بین‌الملل رخ می‌دهد، شانس این کشور برای دستیابی به این مهم در حال افزایش است. اما عامل تعیین کننده در موفقیت این کشور همچنان نبود طرحی عربی برای پیشرفت و رویارویی و نیز امتناع مصر از ایفای نقشی تاریخی در رهبری این طرح است.

منبع: العربی الجدید / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11