موضوعی که هنوز ابهام دارد
معمای حضور تکفیری ها در آذربایجان
نویسنده: قهرمان نورانی درآباد، کارشناس ارشد مسائل اوراسیا
دیپلماسی ایرانی: حسین امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران چندی پیش به طور ناگهانی لحن خود را در ارتباط با جمهوری آذربایجان تغییر داد و رسماً عبور از دوران سوء تفاهمات و تنش های رسانه ای "با درایت مقامات ایران و آذربایجان" را اعلام کرد. به دنبال آن رؤسای جمهور ایران و آذربایجان در حاشیه اجلاس سران اکو در عشق آباد دیدار کردند و سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران در این دیدار تأکید کرد: "دو کشور از رابطه دیرینه و عمیقی برخوردارند و هرگز اجازه نمیدهیم این روابط تحت تاثیر دشمنان قرار بگیرد." این سخنان بسیار دلگرم کننده ای است که می تواند مسیر توسعه روابط را برای آینده هموار سازد. اما چرا اتهامات امنیتی به موقع مدیریت نشد و مقامات اجازه دادند سوء ظن ها بجای آن که از مجاری دیپلماتیک پیگیری شود به سوژه داغ تحلیلگران و رسانه ها تبدیل شد و دشمنان روابط دو کشور همسایه از این مسئله به نفع خود بهره برداری کنند؟ اصولاً طرح اتهامات بدون ارائه سند رسمی محکمه پسند چه سودی برای کشورمان داشت؟ آیا دست کم نمی شد نظرات مخالفان و موافقان با هدف اقناع افکار عمومی در مورد این گونه اتهامات، به شکل یکسان در رسانه های رسمی بازتاب پیدا کند و مسئله ای به این اهمیت که با امنیت ملی ایران مرتبط است در فضای مناظره ای طرح شود؟
حضور عناصر صهیونیستی در آذربایجان – البته نه به آن صورت که مطرح می شود بلکه در چارچوب همکاری های نظامی آذربایجان و اسرائیل – به عنوان مستشار نظامی قابل انکار نیست و قرارداد تسلیحاتی هفت میلیارد دلاری این امر را اجتناب ناپذیر ساخته است و رژیم اسرائیل از آن به عنوان پوششی جهت گسترش نفوذ خود در خارج نزدیک جمهوری اسلامی ایران بهره برداری می کند. لذا تهران می تواند هر زمان از دولت آذربایجان در این زمینه توضیح بخواهد و مراتب نگرانی خود را به آگاهی آنها برساند، این در حالی است که توجهات بیشتر بر حضور "عناصر تکفیری" تمرکز شد و این امر باعث رنجش و خشم طرف مقابل شد و ضمن به وجود آمدن دیوار بلند بی اعتمادی در مناسبات دو کشور، محروم شدن ایران از منافع بازسازی مناطق جنگزده آذربایجان را نیز در پی داشت.
البته در مناقشه دیپلماتیک اخیر رصد شدن تردد کامیون های ایرانی به خانکندی، مرکز قره باغ کوهستانی هم در سردی روابط بی تأثیر نبود که خود تحلیل جداگانه ای را می طلبد. خاطرنشان می سازد که رسانه های ایران در جریان جنگ دوم قره باغ به جای پرداختن به اصل تحولات ژئوپلیتیک در آن سوی مرزها موضوع حضور عناصر تکفیری – تروریستی را برجسته کردند و آن را به عنوان عامل اساسی در برتری و پیشروی ارتش آذربایجان دانستند. در این راستا سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه وقت اعلام کرد که "حضور گروه های تروریستی و تکفیری در منطقه قره باغ نگرانی جدی جمهوری اسلامی ایران است" و به موازات رسانه ها، برخی مقامات دیگر هم موضع مشابهی را در پیش گرفتند؛ اما تندترین موضع توسط وزیر امور خارجه دولت سیزدهم اتخاذ شد و حسین امیرعبداللهیان در گفت وگو با برنامه تلویزیونی "نگاه یک" ضمن با اشاره به حضور تروریست ها در خاک آذربایجان تصریح کرد: "به سفیر آذربایجان گفتم ما شرایط شما و خطر صهیونیسم و تروریسم در خاک شما علیه کشورتان و حتی کشورهای همسایه را درک میکنیم".
اکنون با گذشت کمتر از دو ماه از جنگ رسانه ای بین ایران و آذربایجان این ابهام باقی می ماند که بحث حضور تروریست های تکفیری چه شد؟ در این خصوص دو احتمال مطرح می شود: الف: ایران نتوانست سند محکمه پسندی برای ادعای خود ارائه کند، در نتیجه از موضوع تکفیری ها چشم پوشی کرد. ب: آذربایجان ثابت کرد که چنین موضوعی از ابتداء صحت نداشته است و نگرانی ایران را برطرف کرد.
در واقع تحلیل وقایع جنگ دوم قره باغ نشان می دهد که آذربایجان اصولاً نیازی به استخدام عناصر تکفیری برای آزادسازی اراضی اشغالی خود نداشت و آنچه باعث طرح این ادعا شد ناشی از عملیات روانی گسترده ارامنه و رسانه های مرتبط با آنها در غرب با هدف توجیه شکست ارمنستان بوده است و بهتر بود ما ادعای آنها را با تردید دنبال می کردیم تا دچار این همه آسیب سیاسی، حیثیتی و اقتصادی نشویم. به این امر مهم هم توجه می کردیم که هیچ دولت عاقلی برای زیر سؤال بردن عملیات مشروع خود – آن گونه که در سخنان مقام معظم رهبری هم بر آن تأکید شد – سراغ مزدور خارجی نمی رود.
از طرفی دولت الهام علی اف قطعاً حساسیت روسیه نسبت به جریان های تکفیری را مدنظر داشت و خود را ملزم می دانست از خطوط قرمز مسکو عبور نکند. به ویژه که وقتی پوتین شخصاً مجوز عملیات آزادسازی اراضی اشغالی را داده بود دلیلی نداشت آذربایجان در روند آزادسازی به حساسیت روس ها بی توجه باشد و خود را به دردسر بیاندازد. کما اینکه دولت روسیه موضوع حضور تکفیری ها در قره باغ را به هیچ وجه جدی نگرفت و شاید هم از طرح چنین ادعایی از سوی ایران بسیار خشنود شد تا با ایجاد خصومت و بی اعتمادی بین طرفین، ایران را از حضور مؤثر در حوزه تمدنی خود محروم سازد. پس با اندکی تأمل می توان معمای حضور عناصر تکفیری در جمهوری آذربایجان را حل کرد.
نظر شما :