تشکیل دولت جدید در عراق و الزامات حفظ جایگاه ایران

نویسنده: مبین عبدی، کارشناس ارشد مطالعات خاورمیانه، دانشگاه علامه طباطبایی

دیپلماسی ایرانی: انتخابات پارلمانی زودهنگام عراق در میان تدابیر شدید امنیتی و یک سال زودتر از موعد طبیعی آن علی رغم تلاش‌های آمریکا برای تعویق و تحریم آن برگزار شد؛ این پنجمین انتخابات از زمان حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ و اولین فرایند نظرسنجی بر اساس قانون جدید انتخابات است که در دسامبر ۲۰۱۹ در پارلمان در پاسخ به خواسته‌های اعتراضات مردمی تصویب شد.

طبق اولین آمارهای اعلام ‌شده از سوی کمیسیون انتخاباتی عراق، میزان مشارکت کمترین میزان از زمان برگزاری انتخابات‌های رقابتی در سال ۲۰۰۳ تاکنون بوده است. در سال ۲۰۱۸ میزان مشارکت در انتخابات ۴۴.۵ درصد بود که بسیار پایین شمرده می‌شد؛ اما این‌بار دو مقام کمیسیون انتخاباتی اظهار داشتند که میزان مشارکت 41 درصد بوده است. اما این مساله از سوی فعالان سیاسی در این کشور بر مورد شک و تردید قرار گرفته است، همچنین گروه های سیاسی شرکت کننده در انتخابات نیز نسبت به نتایج اعلام شده اعتراضاتی داشتند و برخی این نتایج رو غیر واقعی می دانستند.

هیچ یک از ائتلاف‌های سیاسی، میزان آرای لازم برای تشکیل فراکسیون اکثریت در پارلمان را کسب نکردند لذا ائتلاف میان گروه‌های سیاسی برای تشکیل دولت ضروری است و جریان صدر به رغم کسب بیشترین کرسی‌ (73 کرسی) برای تشکیل کابینه جدید، نیاز به ائتلاف با سایر گروه‌های پارلمانی دارد. طبق قانون، فراکسیونی می‌تواند نامزد نخست وزیری را انتخاب کند که حد نصاب ۱۶۶ کرسی را به دست آورده باشد و جریان صدر با وجود اینکه فراکسیون اکثریت است باید برای رسیدن به این تعداد کرسی باید با بقیه احزاب و گروه‌ها ائتلاف کند.

اما در این بین رای کمتر گروه های مقاومت و نزدیک به جمهوری اسلامی ایران نسبت به ادوار گذشته می تواند زمینه ساز مسائل مختلفی باشد که قابل ذکر است:

1) با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران برای مقابله با داعش و از بین بردن این گروه تروریستی در عراق و سوریه بیشترین تلاش و همکاری را با این کشورها به ویژه عراق در زمینه تامین تجهیزات، آموزش نیروها و استفاده از نیروهای مستشاری در عراق و سوریه به درخواست دولت های قانونی این کشورها داشت، رفته رفته نفوذ ایران در این کشورها به ویژه عراق نقش ویژه ای به خود گرفت و این امر مستوجب برآشفتگی کشورهای غربی و رقبای منطقه ای ایران در جهت کنترل، جلوگیری و پس از شکست در این خصوص در نهایت موازنه قوا با ایران شد که هیچ یک به نتیجه مورد نظر این دولت ها و رقبای ایران ختم نشد اما این بار با تقویت بیشتر نقش جریان صدر در بدنه دولت عراق و با توجه به روحیه خاص شخص مقتدی صدر و عدم پایداری و استمرار در مواضعش؛ پیش بینی می شود علاوه بر کاهش نقش ایران در عراق، شاهد چالش هایی بیشتر بین دو دولت باشیم. 

2) علاوه بر مهم بودن عراق به عنوان یک شریک امنیتی و سیاسی و کشوری با جمعیت بالای شیعه در غرب آسیا، عراق شریک مهم اقتصادی برای جمهوری اسلامی است که در این زمان و با توجه به تحریم های یکجانبه و غیرقانونی آمریکا علیه ایران توانسته منفذ تنفسی برای اقتصاد بیمار و مقصد صادرات کالاهای ایرانی باشد. در صورت از دست دادن این شریک مهم اقتصادی به خاطر سیاسی کاری به قطع ضربه بزرگی به اقتصاد ایران خواهد خورد، لذا توجه به مسائل سیاست های دست پایین در همکاری با عراق علاوه بر جلوگیری از دست رفتن چنین بازار خوبی، از بازیگری رقبای ایران در این زمینه نیز جلوگیری می کند.

3) یکی از اهدافی که رقبای ایران درباره آینده عراق در سر دارند بحث خلع سلاح و یا جمع آوری نیروهای حشد الشعبی عراق است، مسئله ای که آمریکایی ها به دلیل به چالش کشیده شدن برنامه های تخریبی خود و نقش بر آب شدن نقشه هایشان توسط گروه های مقاومت در عراق مطرح می کنند. مقتدی صدر و هم طیفان او  نیز که بر این باور هستند که حشد الشعبی و گروه های مقاومت زمینه نفوذ ایران در عراق را فراهم کرده اند، این مساله را پیگیری می کنند؛ مساله ای که آمریکایی ها و هم پیمانان آنان و جریان السائرون و هم طیفان آن در بدنه دولت آینده بر آن اشتراک نظر دارند. همان طور که مشاهده هم شد؛ کمتر از 24 ساعت بعد از اعلام نتایج انتخابات، مقتدی صدر در نطقی تلویزیونی به گروه های مقاومت حمله و اعلام کرد که سلاح باید در دست دولت باشد. با در نظر گرفتن جوانب امر برآورد می شود که با تشکیل دولت جدید فشارهای همه جانبه برای تضعیف، خلع سلاح و نهایتا انحلال، بسیار افزایش پیدا خواهد کرد.

با در نظر گرفتن شرایط عراق، انتظار می رود که جمهوری اسلامی ایران ابتدا باید در سیاست گذاری خود نسبت به عراق تجدید نظر داشته باشد و این سر درگمی که در سیاست خارجی دولت جدید مشاهده می شود سریعا جای خود را به سیاستی قاطع و راهبردی با هدف تقویت روابط اقتصادی و سیاسی  بدهد، و برای حفظ و ترفیع جایگاه ایران در عراق اقدام کند.