توافق هسته اى دور است یا نزدیک؟

نویسنده: دکتر روح اله رحمانی فر

دیپلماسی ایرانی: به دنبال وقوع حادثه انفجار سایت هسته اى نطنز در تاریخ ۲۲ فروردین بلافاصله نگاه تحلیلگران به سمت اسراییل معطوف شد. از سوى دیگر آینده مذاکرات برجامى با ابهام مواجه شد چراکه بسیارى معتقد بودند این رخداد مى تواند به بى اعتمادى ایران به امریکا دامن بزند و روند مذاکرات وین با چالش مواجه شود. 

به فاصله کوتاهى رسانه هاى اسراییلى به نقل از منابع خود موساد را مسئول این عملیات اعلام کردند و این بار بر خلاف گذشته، اسراییل به شکل روشن ترى مسئولیت حمله تروریستى مذکور را به عهده گرفت. رییس سازمان انرژی اتمى ایران از این حمله به عنوان "تروریسم هسته اى" یاد کرد و مواضع مقامات دولتى در محکومیت این رویداد مشابه بود.

قبل از این اتفاق اسراییل از طریق حمله به مواضع متحدان ایران در سوریه، عراق و لبنان و حمله به کشتى هاى ایرانى و نیز ترور شهید فخرى زاده تلاش کرده بود دیپلماسى قدرت های جهانى با ایران را تضعیف کند. 

با شکست ترامپ بلافاصله نتانیاهو برنامه هاى تهاجمى چندگانه مشتمل بر ترور و حملات دریایى، هوائى و زمینى برای ضربه زدن به دیپلماسى برجامى ایران و شرکاء را پیاده کرد به این امید که با عصبانى کردن تهران در مواضع دیپلماتیک آن اختلال ایجاد و پروژه احیاى برجام را با شکست روبه رو کند. 

اسراییل از حمله به تاسیسات نطنز سه هدف را دنبال مى کرد: اول ضربه زدن به روند دیپلماتیک بین ایران و امریکا؛ دوم تعویق نقطه گریز هسته اى تهران با تخریب فرایند غنى سازى و سوم ارسال پیام جدى به واشنگتن که اگر منافع تل آویو در مذاکرات برجامى لحاظ نشود خود راسا به اقدام علیه ایران دست مى زند که متعاقبا پاى امریکا را به معرکه باز مى کند. 

نتانیاهو به انفجار تاسیسات هسته اى نطنز امید بسیار بسته بود و تصور مى کرد این ضربه قطعا مسیر مذاکرات وین را منحرف مى کند، از طرفى در زمان انتشار خبر این حادثه سایه تردید و شک بر فرایند دیپلماسى ایران و امریکا حاکم شد اما این اقدام تروریستى با واکنش منطقى و معقول ایران مواجه شد. تهران از یک سو با اطلاع آژانس بین المللى انرژى اتمى و در چارچوب مفاد برجام غنى سازى ۶۰ درصدى را آغاز کرد و از سوى دیگر با اعتماد به نفس و جدیت بیشتر مسیر مذاکرات وین را ادامه داد موضوعى که براى نتانیاهو ناامید کننده بود. 

در این بین واشنگتن هم از عدم دخالت در این حادثه خبر داد و چند روز بعد بایدن از اسراییل خواست از لفاظى در مورد حمله به برنامه هاى هسته اى ایران دست بردارد. بنابراین با واکنش به موقع، عملگرایانه و واقع بینانه تهران مسیر مذاکرات به جلو حرکت کرد بطوریکه شامگاه شنبه عباس عراقچى از حصول توافقات کلى صحبت کرد و از آمادگی براى نگارش متن توافق جدید سخن گفت. نمایندگان هیات هاى روسى، چینى و معاون بورل هم از وضعیت مذاکرات وین ابراز رضایت کردند. جو بایدن همزمان در کنفرانس مطبوعاتى به همراه نخست وزیر ژاپن از حضور ایران در مذاکرات وین اظهار خشنودى کرد و بار دیگر از اقدام ترامپ در خروج از برجام انتقاد کرد. 

با این اوصاف به نظر مى آید اسراییل نه تنها در تحصیل مطلوب خود از رهگذر اقدام تروریستی اخیر ناکام ماند بلکه به شکلى پارادوکسیکال طرفین مذاکرات را با افزایش ابزار چانه زنى تهران متعاقب تغلیظ ۶۰ درصدى اورانیوم به سمت شتاب بیشتر در حصول تفاهم سوق داده است. ایالات متحده بایدن ثابت کرده است قصد خروج از باتلاق خاورمیانه را دارد و در این راستا با دورى از سیاستهاى دست و پاگیر ترامپ در قبال اسراییل و عربستان قصد دارد از مقام کارگزارى سیاست های اسراییل در منطقه فاصله بگیرد و امکان دخالت گسترده تل آویو در مواضع خاورمیانه اى واشنگتن را سلب کند. از طرفى امریکا قصد دارد تا یازدهم سپتامبر تمام نیروهاى خود را از افغانستان خارج کند امرى که نمودار عزم جدى بایدن براى کاهش تعهدات ایالات متحده در منطقه است.

سوم؛ ایران بشدت خواستار و پیگیر خروج نظامیان امریکایى از خاورمیانه است. موضوعى که به ویژه بعد از ترور ناجوانمردانه سردار سپهبد شهید سلیمانى به سیاست رسمى ایران در قبال حضور نیروهاى ایالات متحده در منطقه بدل شده است، حال در صورت حصول توافق برجام بین ایران و امریکا قطعا مى توان به تحقق چنین رویدادى امیدوار بود اما شکست برجام به احتمال زیاد بر این خواسته ایران و متحدان منطقه اى آن تاثیر معکوس مى گذارد.
چهارم؛ ایران با برجام این امکان را خواهد داشت وفق توافق هسته اى به تعمیق و توسیع دانش هسته اى خود بپردازد بى انکه فعالیت هاى دانشمندان ما با چالش و مخالفت جامعه بین الملل مواجه شود. فراموش نکنیم به اتکاى برنامه جامع اقدام مشترک و در چارچوب مفاد آن امروز ایران مى تواند در مقام واکنش به تروریسم هسته اى اسراییل بلافاصله اورانیوم ۶۰ درصد تولید کند و این موضوع نشانگر حفظ توان هسته اى کشورمان در کنار تعهد به برجام است.

پنجم؛ با رفع تحریم ها ایران مى تواند به قرارداد جامع همکاری هاى ۲۵ ساله با چین لباس عملیاتى بپوشاند و از این منظر با کارت چین در مقابل امریکا بازى کند.

ششم؛ ایران در پرونده هاى مهمى مثل جنگ داخلى سوریه، جنگ یمن و نفوذ استراتژیک در عراق و لبنان به پیروزى هاى مهمى دست یافته است بطوریکه متحدان تهران در عمده این فقرات دست بالا را دارند و از آنجا که در همه این مناقشات، رقابت ها و ستیزه ها به نظر مرحله درگیرى میدانى فروکش کرده و دیپلماسى جاى خود را پیدا کرده یا مى کند موفقیت دیپلماتیک برجامى و تنش زدایى از روابط خارجى با غرب به ویژه امریکا در سهم بیشتر کشورمان در مذاکرات دیپلماتیک آینده موثر خواهد بود.

خبرهاى بیرون آمده از مذاکرات وین، سخنان نمایندگان روسیه، چین و هیات اروپایى، مصاحبه اخیر بایدن و صحبت هاى عباس عراقچى مجموعا ناظر بر موفقیت و پیشرفت مذاکرات اتریش تعبیر مى شود تا آنجا که رییس هیات مذاکره کننده ایران گفت به زودى مى توانیم کار روى نگارش متن توافق جدید را آغاز کنیم. 

شروع مذاکرات مستقیم ایران – عربستان در بغداد که قرار است هفته بعد ادامه یابد بعد دیگر تحرکات دیپلماتیک اخیر تهران است که به موازات تلاش هاى برجامى نویددهنده آتیه بهتر روابط منطقه اى ایران است.

رویدادهاى اخیر در رابطه با روندهاى دیپلماتیک کشورمان نشان مى دهد هرگاه دست دیپلمات هاى ایران براى مذاکره باز باشد آنها مى توانند موفقیت هاى عمده اى تحصیل کنند و با تدبیر و عقلانیت دستگاه تصمیم سازى سیاست خارجى هر چقدر اسراییل و هم پیمانان آن تقلاى بیشترى براى نابودى برجام بکار بستند از مطلوب خود فاصله بیشترى گرفتند. 

به نظر، علی رغم دشوار بودن مسیر پیش روى مذاکرات مرتبط با توافق هسته اى با توجه به اراده تهران براى احیاى برجام بعد از سه سال صبر استراتژیک و نیز دست پُر ایران در مذاکرات که آخرین اهرم آن افزایش درجه غنى سازى بود محور مقابل چاره اى جز شتاب بیشتر در لغو تحریم ها نخواهد داشت و به باور نگارنده از همین حالا مى توان نسبت به سرانجام مثبت برجام امیدوار بود.