ترامپ حماقت کرد، ترور فخری زاده جلوی برنامه هسته ای ایران را نمی گیرد

نویسنده: مکس بوت

دیپلماسی ایرانی: یک سال از ترور ژنرال قاسم سلیمانی، فرمانده قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، می گذرد. نتیجه آن حمله باید ما را در ارزیابی ترور روز جمعه محسن فخری زاده، دانشمند برجسته هسته ای، دوراندیش تر کند.

جان بولتون، مشاور پیشین امنیت ملی ترامپ، ابراز امیدواری کرد که با مرگ سلیمانی ایران به تهاجم منطقه ای اش پایان دهد و حتی این ترور گزینه تغییر رژیم در تهران را کلید بزند. از سوی دیگر، شماری از منتقدان دولت ترامپ نیز بیمناک بودند که چه بسا ترور سلیمانی منطقه را به یک جنگ فراگیر بکشاند.

هیچ کدام از این پیش بینی ها برآورده نشد. پاسخ ایران به ترور سلیمانی به تنها شلیک چندین موشک به دو پایگاه آمریکایی در عراق خلاصه شد که مرگ هیچ سربازی را هم در پی نداشت. دست کم در آن زمان همین ایران را راضی کرد و دو طرف را از سُریدن به سمت تنش بیشتر رهاند.

هیچ سندی وجود ندارد که با مرگ سلیمانی برنامه های منطقه ای ایران از حرکت ایستاده است. اسماعیل قاآنی جایگزین سلیمانی شد و نیروی قدس همچنان به برنامه هایش در سوریه، لبنان، عراق و یمن ادامه می دهد. قاآنی همین اواخر وارد عراق شد تا به نیروهای نیابتی هشدار دهد که در میانه خروج نیروهای امریکایی از عراق از هر گونه اقدام تحریک آمیز خودداری کنند. این توصیه که بهتر است آن را یک دستور بنامیم، به شدت مورد توجه نیروهای نیابتی عراق قرار گرفت، برخلاف یک حمله به منطقه سبز بغداد که خسارتی هم نداشت.

خلاصه اینکه واکنش به ترور سلیمانی به اندازه خود ترور خبرساز نشد. انتظار می رود به رغم پیام های تهران پیرامون گرفتن انتقام از اسرائیل، چه بسا در مورد مرگ فخری زاده نیز با روند مشابهی روبه رو باشیم.

دونالد ترامپ شتابزده توئیت یوسی ملمان، روزنامه نگار کهنه کار اسرائیلی، را بازنشر می کند: "این ترور یک ضربه بزرگ روانی و حرفه ای به ایران است." ترامپ حتی به خودش زحمت نداد تا متن کامل مقاله در هاآرتص را بخواند. ملمان استدلال کرده بود که هرچند ترور فخری زاده ضربه ای به روحیه ایران است اما ایران سریعا یک دانشمند هسته ای با همان استعداد فخری زاده را جایگزین خواهد کرد.

این حرف دقیقا درست است: مرگ فخری زاده یک ضربه کاری به برنامه هسته ای ایران نیست. برنامه هسته ای ایران یک سازمان بزرگ و بوروکراتیک است که به راحتی می تواند پس از مرگ هر رهبری همچنان پایسته بماند.

گمانه زنی های بسیاری وجود دارد مبنی بر این که دستور این ترور از سوی نتانیاهو بیشتر برای سنگ اندازی پیش پای توافق برجام است. توافقی که نتانیاهو از آن نفرت دارد. همانطور که یکی از مقامات پیشین وزارت امور خارجه ایالات متحده در توئیتر نوشت: دلیل ترور، جلوگیری از توانایی های جنگی ایران نبود بلکه جلوگیری از دیپلماسی بود.

شاید این طور باشد اما دور قبلی از ترور دانشمندان هسته ای ایران را به یاد آورید. چهار کشته و یک زخمی بین سال های 2010 تا 2012. آن ترورها بیش از آن که راهبند رسیدن به یک راه حل دیپلماتیک باشند زمینه های رسیدن به آن را فراهم کردند. آن رشته از قتل ها به همراه رژیم قدرتمند تحریم های بین المللی و حملات سایبری آمریکا و اسرائیل، فشارها بر ایران برای رسیدن به یک دستاورد دیپلماتیک در دوران اوباما را افزایش دادند.

مایکل هایدن  (Michael Hayden)، مدیر سی آی ای در سال های 2006 تا 2009 بر این باور بود که مرگ دانشمندان هسته ای تاثیر بسزایی بر برنامه هسته ای ایران داشت. ترورها به سه شیوه بر برنامه تاثیر می گذاشت: از دست دادن دانش فنی که در ذهن دانشمندان بود، تاخیر قابل ملاحظه در برنامه ناشی از ضرورت به کارگیری اقداماتی برای جلوگیری از نفوذ دستگاه های اطلاعاتی غربی و کناره گیری کارشناسان با تجربه از ترس اینکه با سرنوشت مشابهی روبه رو شوند.

اگر مرگ فخری زاده بر فشارها بر ایران برای رسیدن به یک توافق بیفزاید بنابراین باید منتظر همان سرنوشت پیشین باشیم. رسیدن به توافق شاید آخرین گزینه ای باشد که نتانیاهو و ترامپ انتظار دارند اما باید بدانیم که یک دستاورد دیپلماتیک برای جلوگیری از برنامه هسته ای ایران ضروری است.

اگر قرار باشد از تاریخ درس بگیریم، آن درس این است که ایران – بی توجه به قتل دانشمندان، از کار افتادن سانتیریفیوژها به خاطر حملات سایبری یا تحت فشار بودن اقتصاد به خاطر تحریم ها – همچنان به توسعه برنامه هسته ای اش ادامه می دهد. حالا هم با خروج نابخردانه ترامپ از توافق هسته ای، ذخیره اورانیوم ایران هشت برابر شده است. حتی حملات هوایی هم نمی توانند برنامه هسته ای ایران را ریشه کن کنند، هرچند ممکن است منطقه را به یک جنگ تمام عیار بکشانند.

تنها راه متوقف کردن برنامه هسته ای ایران رسیدن به یک توافق است. به خاطر اسرائیل، ایالات متحده و کل دنیا، بیایید امیدوار باشیم که مرگ فخری زاده احتمال رسیدن به یک توافق هسته ای را بیشتر می کند نه کم تر.

منبع: واشنگتن پست / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11