روسیه تا زمان روی کار بودن ترامپ بعید است به ایران سلاح بفروشد

دیپلماسی ایرانی – بعد از بیانیه رسمی یکشنبه هفته جاری وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران مبنی بر پایان محدودیت های تسلیحاتی ایران از تاریخ (۱۸ اکتبر/ ۲۷ مهرماه) کرملین در یک اظهارنظر رسمی خواهان از سرگیری معاملات تسلیحاتی با تهران شد. در مقابل کاخ سفید هم عنوان کرد که پیرو ادعای یکجانبه خود مبنی بر فعال شدن مکانیسم ماشه و احیای قطعنامه‌های شورای امنیت، تمام تحریم‌های سازمان ملل، من جمله تداوم محدودیت‌های تسلیحاتی ایران به قوت خود باقی است. لذا هر کشوری که اقدامی مبنی بر خرید یا فروش تسلیحات با ایران داشته باشد، مطالق با قوانین حقوقی مندرج در قطعنامه های شورای امنیت با ‌آن برخورد خواهد شد و با شدیدترین تحریم های آمریکا مواجه می شود. حال سوال اینجا است که آیا مواضع چند روز اخیر ایران و روسیه در خصوص از سرگیری معامله تسلیحاتی در تقابل با ادعای کاخ سفید صرفا یک مانور سیاسی و دیپلماتیک برای تخریب دونالد ترامپ در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا قلمداد می شود و یا به واقع کرملین در میدان عمل حاضر به فروش تسلیحات به ایران، ولو به قیمت مقابله با تحریم های کاخ سفید خواهد بود؟ دیپلماسی ایرانی بررسی بیشتر این موضوع را در گفت وگویی با محمود شوری، کارشناس مسائل روسیه و پژوهشگر تحولات بین الملل پی گرفته است که در ادامه می خوانید:

یکشنبه هفته جاری وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در یک بیانیه رسمی از پایان محدودیت های تسلیحاتی ایران سخن گفت و ذیل بیانیه مذکور عنوان داشت که کشور از این تاریخ ( ۱۸ اکتبر/ ۲۷ مهرماه) می‌تواند به خرید و یا فروش تسلیحات متعارف دست بزند. این در حالی است که مقامات آمریکایی در مخالفت با این مواضع تهران بیان داشت که پیرو اقدام یکجانبه آن‌ها در فعال کردن مکانیسم ماشه و احیای قطعنامه‌های شورای امنیت، تمام تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران احیاء شده است و لذا تهران حق و توان خریدو یا فروش سلاح به کشورها را ندارد. در این کش مکش حقوقی و دیپلماتیک دو طرف، روسیه هم به موازات بیانیه تهران از همکاری با ایران در خصوص معامله تسلیحاتی سخن گفت. حال از نگاه شما اساساً مواضع چند روز اخیر ایران و روسیه در خصوص از سرگیری معامله تسلیحاتی با تهران را صرفا یک مانور سیاسی و دیپلماتیک برای تخریب دونالد ترامپ در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا قلمداد می کنید و یا به واقع کرملین در میدان عمل حاضر به فروش تسلیحات به ایران، ولو به قیمت مقابله با تحریم های کاخ سفید خواهد بود؟ 

واقعیت این است که معاملات تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران و روسیه موضوعی است که بیش از ۳۰ سال است که از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابقه دارد و این همکاری ها به شکل های گوناگونی در ادوار مختلف با شدت و ضعف تداوم داشته است. از زمانی که محدودیت های خرید و فروش تسلیحات برای جمهوری اسلامی ایران از سوی شورای امنیت اعمال شد طبیعتاً معاملات تسلیحاتی ایران و روسیه تحت الشعاع این امر با موانع جدی روبه رو بود. اما از یکشنبه هفته جاری و با پایان یافتن محدودیت‌های تسلیحاتی ایران دیگر آن موانع بر سر راه معاملات تسلیحاتی ایران و روسیه وجود ندارد. به عبارت دیگر مانع یا موانع قانونی و حقوقی بر سر راه تداوم معاملات تسلیحاتی ایران و روسیه برداشته شد. ولی نکته اینجا است که به موازات این لغو موانع حقوقی و قانونی موانع متعددی دیگری برای از سر گیری معاملات تسلیحاتی روسیه و ایران شکل گرفته است که می تواند این معاملات تسلیحاتی دو طرف را به شدت تحت الشعاع قرار دهد. چراکه پیرو نکته مهم شما در سوالتان  اکنون ایالات متحده آمریکا در یک خوانش یک طرفه و ادعای یک جانبه بر این باور است که با فعال شدن مکانیسم ماشه و احیای قطعنامه‌های شورای امنیت تمام تحریم‌های سازمان ملل من جمله محدودیت‌های خرید و فروش سلاح به ایران را احیا کرده است. لذا اکنون کاخ سفید در سایه همین خوانش خود از فعال شدن مکانیسم ماشه خود را محق می‌داند که هر کشوری را که بخواهد از ایران سلاح بخرد و یا به ایران سلاح بفروشد با تحریم‌های شورای امنیت و سازمان ملل مجازات کند. لذا علیرغم برخی مواضع از جانب کرملین در خصوص تلاش برای ازسرگیری معاملات تسلیحاتی با ایران بعید است در این بازه حساس روسیه بخواهد دست به فروش تسلیحات به جمهوری اسلامی ایران بزند که به تبعش تحریم‌های ایالات متحده آمریکا را برای خود شکل دهد. البته با وجود این نکات احتمالاً گفت وگوها، مذاکرات و رایزنی‌های از سوی تهران و مسکو برای تداوم معاملات تسلیحاتی وجود خواهد داشت و دو طرف احتمالا مقدمات از سرکیری تعاملات تسلیحاتی را در دستورکار قرار خواهند داد. ولی الزاما این مذاکرات به یک تعامل مشخص و زمان بندی شده در کوتاه مدت منجر نخواهد شود. چون بسیار بعید است تا زمانی که ترامپ به عنوان رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا بر سر کار است کرملین بخواهد فروش تسلیحات به ایران را در دستور کار قرار دهد.

پس معتقدید که مواضع تهران و مسکو در خصوص تداوم تحریم های تسلیحانی و در تقابل با ادعای یکجانبه کاخ سفید مبنی بر احیای قطعنامه های شورای امنیت صرفا مانور سیاسی و دیپلماتیک ایرن و روسیه برای تخریب دونالد ترامپ در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکاست؟

خیر من این تصور را ندارم. اگر چه در پاسخ به سوال قبلی تان عنوان داشتم بسیار بعید است تا زمانی که ترامپ به عنوان رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا بر سر کار است، کرملین بخواهد فروش تسلیحات به ایران را در دستور کار قرار دهد. اما بیان این گزاره لزوماً به این معنا نیست که مواضع تهران و مسکو در خصوص تداوم تحریم های تسلیحانی صرفا مانور سیاسی و دیپلماتیک ایرن و روسیه برای تخریب دونالد ترامپ در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا باشد. چرا که به نظر نمی‌رسد مواضع و منافع روسیه و جمهوری اسلامی ایران از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا یکی باشد. یعنی مسکو و تهران نگاه متفاوتی به این انتخابات در ایالات متحده دارند. لذا باید این امکان و احتمال را مطرح کرد که گزینه مد نظر روسیه برای پیروزی در انتخابات آمریکا متفاوت از گزینه مد نظر ایران باشد. بنابراین باز هم تاکید می کنم بیان برخی مواضع از جانب تهران و کرملین طی چند روز اخیر در خصوص از سرگیری معاملات تسلیحاتی دو طرف بعد از پایان محدودیت ها از یکشنبه هفته جاری، لزوماً و صرفاً برای تخریب دونالد ترامپ و تخطئه کردن دستاوردهایش مبنی بر ادعای یکجانبه فعال شدن مکانیسم ماشه نیست.

بگذارید نکته آخر شما را به شکل روشن تر و صریح تری بررسی کنیم. در حقیقت گزینه مطلوب و سناریوی مد نظر و دلخواه جمهوری اسلامی ایران و به خصوص دولت حسن روحانی پیروزی است جو بایدن است؛ فردی که ادعای بازگشت به برجام، لغو بخشی از تحریم ها و تلاش برای کاهش تنش با جمهوری اسلامی ایران را مطرح کرده است. اما در آن سوم به نظر می‌رسد که کرملین و به ویژه شخص پوتین در منتهی الیه نگاه خود تمایل جدی برای پیروزی مجدد دونالد ترامپ دارد؛ فردی که در زمان تبلیغات انتخاباتی سال ۲۰۱۶ ارادت خاص و ویژه خود را به پوتین مطرح کرد و حتی در هفته ها و ماه های اولیه ریاست جمهوریش نیز تلاش جدی برای نزدیک کردن کاخ سفید به کرملین داشت. اگرچه در نهایت و طی سه سال و نیم گذشته به نظر می رسد که ترامپ به مراتب شدیدتر از روسای جمهور گذشته ایالات متحده به دنبال تقابل با مسکو بوده است. آیا این تفاوت نگاه ایران و روسیه نسبت به انتخابات آمریکا می تواند در کوتاه مدت بر مناسبات دو کشور اثرگذار باشد؟

روابط ایالات متحده آمریکا و روسیه به‌گونه‌ای است که هر رئیس جمهور در کاخ سفید روی کار باشد نهایتاً گزینه ای جز تقابل و رقابت تسلیحاتی، نظامی و امنیتی با روسیه ندارد. پس با روی کار امدن رئیس جمهورهی دموکرات و جمهوری خواه، چه بایدن و چه ترامپ تداوم و تشدید این تقابل و رقابت ها بین مسکو و واشنگتن یک سناریو جدی و اجتناب ناپذیر است. چراکه مجموعه رقابت های سیاسی، امنیتی و دیپلماتیک دو کشور ناشی از اختلافات عمیق ساختاری و نگاه متفاوت دو طرف نسبت به نظام بین الملل است که در طول تاریخ ادامه داشته است. پس با تغییر روسای جمهور در دو کشور تغییر چندان جدی، عمیق و راهبردی در این رقابت ها بین دو کشور ایجاد نمی‌شود. پیرو این نکته و به طور کلی معمولا با قدرت گرفتن روسای جمهوری از جریان دموکرات همواره امریکا فشارهای هدفمندی را بر روسیه تحمیل کرده است. لذا حساسیت کرملین روی قدرت گیری روسای جمهوری از جریان دموکرات در آمریکا بیشتر است. چراکه با توجه به معیارها و سیاست های مدنظر جریان دموکرات همواره ایالات متحده در زمان روی کار آمدن روسای جمهور دموکرات با تمرکز روی مسائلی مانند حقوق بشر و نبود دموکراسی در روسیه موجب شده است که جامعه جهانی را با خود در برابر مسکو همراه کند. به خصوص که این دست مسائل از جمله دغدغه های مشترک جامعه جهانی است. لذا روسیه در زمان روی کار آمدن روسای جمهوری دموکرات در ایالات متحده با چالش های بیشتر و عمیق تری مواجه بوده است. پس گزینه مطلوب روسیه پیرزوی یک جمهوری خواه مانند ترامپ بر یک گزینه دموکرات مانند بایدن است که می تواند گزینه مد نظر و مطلوب دولت در تهران باشد. اگرچه در راستای نکته شما روی کار آمدن دونالد ترامپ که در ابتدا اظهار ارادتی به پوتین داشت در نهایت کمکی به بهبود روابط واشنگتن و مسکو نکرد و روابط دو کشور وارد مرحله جدیدی از جدال لفظی و حتی رقابت های نظامی و امنیتی شد، اما عدم اشراف دونالد ترامپ و تیم او در کاخ سفید نسبت به مسائل سیاسی، دیپلماتیک، نظامی، امنیتی و تاریخی در روابط دو کشور سبب شد که در نهایت مسکو موضعی به مراتب بهتر از دوران دولت باراک اوبامای دموکرات داشته باشد؛ دولتی که همین جو بایدن، معاون اولش بود. اگرچه با روی کار آمدن دونالد ترامپ کماکان سردی در روابط مسکو و واشنگتن تداوم پیدا کرد، اما قطعاً با روی کار آمدن جو بایدن شدت مشکلات، چالش‌ها و معضلات روسیه به خصوص در مناسبات جهانی بیشتری از دوران دونالد ترامپ خواهد بود. به همین دلیل و علی رغم آن که طی سه سال و نیم گذشته روابط خوبی بین پوتین و ترامپ شکل نرگفت نداشتند همچنان خواهان پیروزی مجدد دونالد ترامپ باشند؛ خواسته ای که در ظاهر مخالف با تمایل دولت روحانی است. اما اینکه وجود این تفاوت نگاه دو طرف (ایران و روسیه) نسبت به انتخابات آمریکا بخواهد بر روابط دو کشور اثرگذار باشد، چندان جدی نیست. به هر حال اگر چه روسیه و ایران طی سال های اخیر به عنوان دو متحد در تحولات منطقه‌ای و جهانی ظاهر شده اند، اما قطعاً هر کشوری بنا به ملاحظات و اقتضائات سیاسی، اقتصادی، دیپلماتیک، امنیتی، نظامی و جایگاه ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک خود به دنبال اهداف و منافع مدنظرش است. پس اتحاد کنونی بین تهران و مسکو لزوماً به معنای آن نیست که دو کشور در همه مسائل یک دیدگاه واحد و یکسانی دارند. اما در عین حال صرف وجود اختلافات هم نمی تواند این روابط را دگرگون کند. یعنی انتخابات ایالات متحده آمریکا، چه با پیروزی جو بایدن و چه با پیروزی دونالد ترامپ خاتمه پیدا کند، قطعاً روابط دو کشور از پرونده سوریه تا معاملات تسلیحاتی و غیره بر اساس ملاحظات و منافع روسیه و جمهوری اسلامی ایران تعریف، تبیین و تداوم پیدا خواهد کرد.  

ولی وجود همین اختلاف نگاه روحانی و پوتین در خصوص پیرزوی بایدن یا ترامپ می تواند اثرگذار باشد. به هرحال گزینه مطلوب دولت در ایران پیروزی جو بایدن است که خواهان بازگشت به برجام، لغو بخشی از تحریم ها و تلاش برای کاهش تنش با جمهوری اسلامی ایران است. این نکته از آن جهت می تواند مهم باشد که شکل گیری برجام با دلخوری کشورهایی مانند روسیه و چین همراه بود. چرا که تهران در زمان حیات توافق هسته ای در یک ترجیح دیپلماتیک، تلاش جدی برای گسترش روابط با اروپا و آمریکا از خود نشان داد. لذا اکنون مسکو چندان تمایلی به احیای مجدد برجام با پیرزوی بایدن ندارد تا کماکان تهران به دلیل سیاست فشار حداکثری ترامپ وابسته به تداوم اتحاد خود با کرملین باشد. ارزیابی شما در این خصوص چیست؟

روابط دوجانبه ایران و روسیه در سطح کلان متاثر از پیروزی رئیس جمهور دموکرات و یا جمهوری خواه در ایالات متحده آمریکا نیست. بله پیرو تاکید شما حضور بایدن و یا ترامپ می تواند به طور غیر مستقیم اثرگذار باشد و مناسبات تهران و مسکو را در معدودی از همکاری های دو جانبه مانند همین از سرگیری معاملات تسلیحاتی تحت الشعاع قرار دهد. خصوصا تداوم دولت ترامپ و پیروزی مجدد او در انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا می تواند بر مناسبات و تشدید تنش های تهران و واشنگتن اثرگذار باشد. به همین واسطه قطعاً آینده برجام در صورت پیروزی ترامپ، آینده تیره و تاری خواهد بود. چرا که به نظر می رسد تداوم و تشدید سیاست فشار حداکثری گزینه مدنظر دونالد ترامپ در صورت پیروزی خواهد بود. لذا از این منظر مجددا تاکید می کنم که از سرگیری معاملات تسلیحاتی ایران و روسیه چشم انداز روشنی در صورت پیروزی دونالد ترامپ نخواهد داشت. طبیعتاً به همین واسطه تداوم ریاست جمهوری دونالد ترامپ روی مناسبات دو کشور یعنی ایران و روسیه هم اثرگذار خواهد بود. اما نکته اینجا است که مسئله مذکور (تحت الشعاع قرار گرفتن از سر گیری معاملات تسلیحاتی ایران و ورسیه در صورت پیروزی ترامپ) تنها یکی از مسائل و دغدغه هایی است که برای روسیه مطرح است. به هر حال مسکو به عنوان یک ابرقدرت جهانی در یک چهارچوب کلان تر و راهبردی تر به انتخابات آمریکا نگاه می کند و در همین راستا به فکر تامین منافع خود در سطح منطقه و جهان است. لذا همانگونه که ایران به دنبال پیروزی بایدن برای بازگشت آمریکا به برجام، لغو بخشی از تحریم ها و کاهش تنش میان تهران و واشنگتن است، پوتین هم به دنبال پیروزی مجدد ترامپ است تا بتواند منافع و اهداف کلان خود را پیگیری کند. واقعیت آن است که مسئله و دغدغه روسیه تنها جمهوری اسلامی ایران نیست. به عبارت صریح تر، روسیه در یک ارزیابی کلی و بر اساس منافع و مصالح خود در یک هزینه و فایده به این نتیجه رسیده است که قطعا پیروزی یک گزینه جمهوری‌خواه مانند دونالد ترامپ سود و منافع بیشتری برای روسیه نسبت به پیروی جو بایدن دموکرات دارد، اگر چه این خواست کرملین درست در تقابل با سناریوی مطلوب دولت روحانی در ایران است. البته در آن سو باید به این نکته هم اشاره داشت که در طول ربع قرنی که از شکل‌گیری روسیه جدید می گذرد، آمریکا از هر فرصتی برای ایجاد فاصله میان مسکو با تهران استفاده کرده است. پیرو این مسئله یقیناً در طول تقریباً بیش از سه سالی که دونالد ترامپ ریاست جمهوری آمریکا را بر عهده گرفته، کاخ سفید از هر فرصتی در خصوص دیدار با روس ها برای ایجاد گسل میان مسکو و تهران استفاده کرده است. هر چند که به واسطه سایه مداخله روسیه در انتخابات ریاست جمهوری امریکا و احتمال همکاری ترامپ با مسکو، رئیس جمهوری آمریکا نتوانست از نزدیکی با روسیه به دنبال جدایی مسکو از تهران باشد.

نکته بسیار مهم دیگری که در سوال شما مطرح شد ناظر بر این واقعیت بود که روسیه و چین از احیای مجدد برجام در صورت پیروزی بایدن به دلیل ترجیح جمهوری اسلامی ایران برای برقراری روابط با غرب نسبت به شرق نگران است. من این مسئله را چندان به واقعیت نزدیک نمی دانم. چون علی رغم اینکه پکن و مسکو همواره گلایه خود را از تهران به دلیل برقراری روابط دیپلماتیک و اقتصادی با کشورهای اروپایی در دوران برجام داشته و دارند و این نگرانی هم وجود دارد که در صورت احیای مجدد برجام در صورت پیرزوی بایدن دوباره جمهوری اسلامی ایران به سمت براقری روابط با اروپایی‌ها برود، اما به هر حال روسیه و چین از حامیان جدی شکل‌گیری برجام و تداوم حیات آن بوده و هست، چرا که پایان حیات برجام نگرانی جدی را در روس ها شکل خواهد داد. به هر حال در همین مدتی که از خروج ترامپ از برجام می گذرد، این روسیه بوده است که بیش از دیگر کشورها نگران برهم خوردن و نابودی یکباره توافق هسته ای است. چون با از میان رفتن برجام از یک سو بستر و فضا برای درگیری و تنش در منطقه شکل خواهد گرفت که همجوار با مرزهای روسیه است و این مسئله می تواند دامنه ناامنی را به خود روسیه تسری دهد. از طرف دیگر این احتمال وجود دارد که در آینده نیز با ایجاد گسل میان تهران و مسکو، روسیه یکی از مهم‌ترین متحدین خود در غرب آسیا را از دست بدهد. لذا کرملین، هم انگیزه و هم توان لازم برای حفظ و تداوم برجام و پیگیری همکاری های هسته ای در آینده به کار خواهد بست. البته لازم به ذکر است ما هم در این مدت متاسفانه نتوانستیم از این حساسیت مسکو استفاده لازم را ببریم.