آیا ایالات متحده و چین به سوی قله جنگ سرد می روند؟

دیپلماسی ایرانی: در 21 ژوئیه 2020 دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده به چین دستور داد که کنسولگری خود را در شهر هیوستون ایالت تگزاس تعطیل کند. در حالی که مایک پومپئو، وزیر امور خارجه امریکا دلیل این کار را حفاظت از حق مالکیت معنوی و اطلاعات خصوصی امریکا اعلام کرده، وانگ ونبین، سخنگوی وزارت امور خارجه چین این اقدام امریکا را توهین آمیز و غیر قابل توجیه خوانده و آن را به شدت محکوم کرده است. چین در27 ژوئیه در یک اقدام تلافی جویانه با ورود به ساختمان کنسولگری آمریکا در چنگدو و با افراشتن پرچم خود کنترل این محل را در دست گرفت. این کنش و واکنش بزرگترین قدرت های سیاسی و اقتصادی، جهان را به مرحله تشدید بی سابقه ای از یک رابطه رو به وخامت وارد کرده است.

"ما در کوهپایه های جنگ سرد قرار داریم"؛ این سخنان هنری کیسینجر وزیر امور خارجه اسبق ایالات متحده هنگام مصاحبه با او در مجمع جدید اقتصادی بلومبرگ در نوامبر سال گذشته در پکن بود. وی ادامه‌دار شدن تنش‌های تجاری بین چین و آمریکا را موجب افزایش زمینه‌های وقوع جنگ نظامی بین دو کشور دانسته و عنوان داشته است که روابط بین این دو کشور به دلیل جدی بودن مشکلات بسیار تیره و تار خواهد شد، به گونه‌ای که به محض اینکه مذاکرات تجاری به بن‌بست واقعی برسد، درگیری نظامی دور از ذهن نخواهد بود.

یک چین در حال رشد با پتانسیل رقابتی واقعی برابر یا فراتر از قدرت اقتصادی و سیاسی امریکا یک چالش ژئوپلیتیک بی سابقه برای ایالات متحده است که پاسخ به این چالش با خیال "جدا کردن" اقتصاد ایالات متحده از چین کارساز نیست زیرا هزینه های عظیم اقتصادی را به آمریکایی ها تحمیل خواهد کرد. 

یکی از دلایل تشدید فشارهای ترامپ علیه چین وعده های انتخاباتی ریاست جمهوری آمریکا در سال 2016 است که قول داده بود تا شکست اسلافش را در ارتباط با فراهم کردن امکان پیشروی چین در اقتصاد کشور را جبران کند. از وعده های اقتصادی ترامپ پیش گرفتن یک رویکرد سختگیرانه بود تا به کسری مازاد تجاری پایان داده و معاملات تجاری جدیدی را ایجاد و مشاغل تولیدی را به ایالات متحده برگرداند. وادار کردن پکن به حمایت از تلاش های واشنگتن در موضوعاتی مانند ایران و کره شمالی نیز از وعده های سیاسی- نظامی انتخاباتی وی بود. اما با گذشت نزدیک به چهار سال ترامپ نتوانسته این وعده ها را عملی کند چنانچه نه تنها کسری تجارت دوجانبه میان دو کشور به میزان سال 2016 بازگشته، بلکه از سال 2017 همه ساله صادرات کالاهای امریکا به چین کاهش داشته و بازگشت مشاغل تولیدی به امریکا ناکام مانده است. وی در متقاعد کردن پکن در حمایت از دیپلماسی ایالات متحده در مورد کره شمالی و ایران نیز موفق نبوده و تاکنون به جز تهدید نظامی، هیچ راه حل دیگری جهت مقابله با کره شمالی نداشته است. ترامپ که قصد داشت با فشار بر چین (بزرگترین شریک اقتصادی کره شمالی) به اهداف خود جهت متوقف کردن برنامه هسته ای کره شمالی نزدیک شود، هیچ اقدامی از سوی چین جهت اعمال فشار بر پیونگ یانگ دریافت نکرده است.

ترامپ در  ۶ ژوئیه 2018 با اعمال ۳۴ میلیارد دلار تعرفه گمرکی بر واردات کالاهای چینی جنگ تجاری را آغاز کرد که تا پایان سال با یک جنگ فناوری بر سر سلطه جهانی شرکت چینی هوآوی همراه شد. هدف از اعمال تعرفه علیه کالاهای چینی، کاهش بیکاری و افزایش میزان صادرات آمریکا بوده است. 

ترامپ در فوریه 2017 با امضای قانون موسوم به "قانون تایوان" متعهد به مجازات کشورهایی شد که در مناقشه بر سر تایوان جانب چین را می گیرند و پاسخ چین که این قانون را ناقض اصل "چین واحد" دانسته که بر اساس آن تایوان بخشی از خاک چین محسوب می شود، موجب افزایش رقابت میان آمریکا و چین گردیده که می توانست زمینه وقوع درگیری نظامی میان دو کشور در آب‌های دریای جنوبی چین را مهیا سازد. ترامپ در آوریل 2017 در یک نشست با شی جین پینگ در مقر اقامت خود در فلوریدا، به طور ضمنی همزمانی حملات موشکی آمریکا علیه سوریه را با این نشست به‌ مثابه هشداری برای چین درباره نحوه پاسخ واشنگتن به استفاده از هرگونه جنگ‌افزار شیمیایی و تسلیحات کشتار جمعی عنوان کرد.

در ماه های اخیر نیز دو کشور در مورد موضوعات گسترده دیگری از جمله منشأ ویروس کرونا، استقلال هنگ کنگ، رفتار پکن با اقلیت اویغور در منطقه سین کیانگ چین و تشدید اصطکاک های قدیمی بر فراز تایوان و دریای چین جنوبی بایکدیگر دچار اختلاف شده اند. ترامپ با سیاستهایی مبنی بر"اول امریکا" (America First)   و اولویت داشتن منافع ملی ایالات متحده، مسیر سیاست ایالات متحده در قبال چین را از تعامل که در استراتژی امنیت ملی 2017 اعلام شده بود به رقابت تبدیل کرده است. 

به نظر می رسد یک استراتژی جامع برای دفاع از منافع ایالات متحده علاوه بر تجدید ساختار اقتصادی همراه با اعمال ائتلاف های جهانی و تقویت بازدارندگی منطقه ای بتواند راهگشا باشد. اما از آن جایی که استراتژی "اول امریکا" بر تعامل ایالات متحده با همپیمانان سنتی نیز اثرات منفی داشته، این شبهه را ایجاد می نماید که دولت ترامپ در رقابت با چین به عنوان بالاترین اولویت امنیت ملی ایالات متحده ضعیف و تنها باشد.  

ترامپ با تضعیف سیستم مشارکتها و اتحادهایی که ایالات متحده برای ده ها سال ایجاد و به آن ها تکیه داشته  به جایگاه، نفوذ و قدرت آمریکا در جهان لطمه وارد کرده است. چنانچه برای همپیمانان آتلانتیکی ایالات متحده این سؤال مطرح شده که آیا می توانند به واشنگتن اعتماد کنند یا خیر. ترامپ با نادیده گرفتن هماهنگی های لازم در تصمیم گیری های استراتژیک میان ایالات متحده و اروپا در ناتو مورد انتقاد هم پیمانان اروپایی خود قرار گرفته در حدی که در نوامبر 2019 امانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه ناهماهنگی های موجود در بطن سازمان پیمان آتلانتیک شمالی را مرگ مغزی ناتو دانسته بود. همچنین ترامپ در ژوئن 2020 با تصمیم کاهش بخشی از نظامیان کشورش در خاک آلمان که برای مدت ها محور استراتژی دفاعی آمریکا در اروپا بوده موجبات ناخرسندی آنگلا مرکل صدراعظم آلمان را فراهم کرده است. سیاست های ترامپ در قبال اروپا با شکل گیری موجی از نارضایتی ها می تواند کشورهای اروپایی را مجاب نماید تا فارغ از اتحادهایی نظیر ناتو به فکر یک نیروی مستقل از آمریکا برای دفاع از منافع خود باشند.

این تنها متحدان امریکا در آتلانتیک نیستند که مورد بی اعتنایی ترامپ قرار می گیرند، بلکه برجسته ترین و استراتژیک ترین متحدان واشنگتن در شرق آسیا نیز مدتی است که از عدم تعهد ترامپ به موازین همپیمانی  ناخرسند شده اند. ژاپن و کره جنوبی دو متحد اصلی ایالت متحده در آسیا که برای حدود هفتاد سال پایه و اساس قدرت آمریکا در اقیانوس آرام را فراهم می کنند، از سال 2019 با درخواست افزایش و چند برابر کردن سهمیه میزبانی از ده ها هزار نفر از نظامیان آمریکایی تحت فشار بوده اند.
اتحاد با ژاپن و کره جنوبی برای واشنگتن، هسته اصلی معماری امنیتی منطقه ای در برابر خطر ناشی از تهدیدات سلاح های هسته ای کره شمالی، مانعی در مقابل استفاده چین از تایوان و مجوز حضور قدرتمند ایالات متحده در آب های شرق آسیا است. با این حال ترامپ در سه سال سکونت در کاخ سفید با تضعیف همکاری با سئول و توکیو با کاهش نفوذ ایالات متحده در منطقه، پکن را به اهدافی که مدتها به دنبال آنها بوده نزدیک کرده است. 

دولت ترامپ بدون توجه به اهمیت استراتژیک اتحاد ایالات متحده و کره جنوبی به عنوان سنگ بنای حفظ ثبات و صلح در شبه جزیره کره و همچنین در منطقه وسیع تر اقیانوس آرام با درخواست پرداخت سهم بیشتر از سئول در پیمان دفاعی میان دو کشور، به تضعیف این اتحاد کمک می کند. ایالات متحده دارای 28 هزار و 500 نظامی مستقردر کره جنوبی بوده که ترامپ خواهان هزینه کردن پنج میلیارد دلار در سال از طرف سئول برای ادامه این همکاری‌های نظامی است. این رقم که افزایشی پنج برابری را نسبت به سال 2018 نشان می‌دهد، فاصله زیادی با پیشنهاد افزایش 13 درصدی کره‌ جنوبی برای پرداخت هزینه نظامیان آمریکایی داشته و همین امر به اختلاف نظر دو طرف دامن زده و با خدشه دار کردن ادامه همکاری نظامی موجب ایجاد بن بست در روابط دوجانبه گردیده است. 

اتحاد ایالات متحده و ژاپن نیز با عنوان " سنگ بنای صلح و امنیت "، موردهدف سیاستهای یک جانبه گرایانه ترامپ واقع شده و ترامپ با تاکید بر اهمیت مسائل دفاعی برای توکیو خواستار چهار برابر شدن هزینه حضور ۵۴ هزار سرباز آمریکایی مستقر در ژاپن شده است. رویکرد فشار بر توکیو در حالی اعمال می شود که حضور نظامی امریکا در پایگاه‌های نظامی جزیره اوکیناوا از نظر نزدیک بودن به تایوان، برای هر دو کشور اهمیت استراتژیک دارد. 

اگرچه ترامپ با توجه به استراتژی "اول امریکا" به منافع ملی کشورش به لحاظ مالی و تجاری اهمیت زیادی می بخشد، اما در حال حاضر این دستور کار با دنبال کردن کاهش تعهدات امنیتی آمریکا سنگین ترین عوارض خود را برای اتحاد های دیرینه رقم زده است و نتیجه حاصل از این فزون خواهی حتی می تواند به از دست دادن متحدان و حتی رانده شدن آنها به سوی چین بیانجامد. بنابراین می توان گفت که خساراتی که ترامپ به اتحاد با متحدان غربی در اروپا و همپیمانان شرقی در آسیا وارد می کند، بیشتر از خساراتی است که وی در جنگ تجاری با چین لحاظ کرده است. 

رویکرد شکست خورده ترامپ در مقابل چین آشکار می سازد که ضروری است به منظور رقابت با چین رویکرد جدیدی اتخاذ شود تا هم در خدمت منافع ملی ایالات متحده باشد و هم اینکه دو کشور به سوی قله یک جنگ سرد جدید پیشروی نکنند. نیاز است تا با تقویت اتحاد با متحدان از آنها به عنوان اهرم مذاکرات با چین بهره گیرد و مزایای استراتژیک طولانی مدت استقرار نیروهای نظامی امریکا در اروپا و شرق آسیا را قربانی منافع کوتاه مدت برای کسب درآمد بیشتر نکند.