کرونا و سیاست خارجی کشورهای عربی خلیج فارس

نویسنده: الهام فخرو

دیپلماسی ایرانی: در اواخر ماه فوریه عربستان سعودی، کویت، بحرین و عمان نخستین موارد مبتلا به کووید 19 را در میان شهروندان خود اعلام کردند. سیاستگذاران این کشورها به منظور مقابله با کرونا راهکارهای بستن پروازها، راه های زمینی، مرزها و ارائه بسته های محرک اقتصادی را به سرعت اتخاذ کردند. درحالی که تصمیم گیرندگان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس از لحاظ داخلی به سرعت واکنش نشان دادند، تلاش کردند تا از این مساله در سیاست خارجی خود استفاده کنند. برای مثال، می توان به مورد امارات متحده عربی اشاره کرد. از زمان بروز کرونا، امارات از این فرصت به منظور تداوم سیاست تنش زادیی خود با رقیب منطقه ای اصلی اش یعنی ایران از طریق بسط کمک های پزشکی بشردوستانه استفاده کرده است. همچنین، محمدبن زیاد ولیعهد امارات در یک تماس تلفنی با بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه به وی ارسال کمک به منظور حمایت از تلاش های این کشور در مقابله با کرونا را پیشنهاد داد. این تماس تلفنی نخستین تماس میان یک رهبر عربی و اسد از زمان قطع روابط دولت های عربی با سوریه در پی جنگ داخلی این کشور بود که به اطلاع عموم مردم رسانده شد. در واقع، این اقدام گامی دیگر در راستای تلاش های تدریجی امارات برای گرم شدن روابط با حکومت سوریه بود.

در حالی که این بحران فرصتی را برای امارات به منظور پیگیری اهداف سیاست خارجی اش ایجاد کرده اما لاینحل بودن کشمکش های منطقه ای دیگر نیز برجسته شده است. مجموعه ای از تبادلات مختصر میان قطر و بحرین در مورد بازگرداندن شهروندان بحرینی گیرافتاده در ایران یادآور پیامد وجود راه های کم برای دیپلماسی در چشم انداز آینده است.

دیپلماسی بشردوستانه 

در اوایل ماه مارس، افزایش مبتلایان کووید 19 در ایران اعلام شد. متعاقب آن، امارات با وجود روابط غیردوستانه با ایران یک هوایپمای حمل و نقل نظامی برای تحویل کمک های بشردوستانه شامل 7 تن کمک به انضمام 5 پزشک سازمان جهانی بهداشت به ایران فرستاد. دومین کمک های بشردوستانه این کشور شامل ارسال 32 تن تجهیزات پزشکی بود. در پاسخ، ایران اظهار داشت که پاندمی دلیل و منطق بیشتری را برای برقراری رابطه با امارات ایجاد کرده است. 

در اواسط ماه مارس، شیخ تمیم بن حمد، امیر قطر دستور ارسال 6 تن تجهیزات پزشکی و دیگر لوازم مربوطه را داد و کویت نیز ارسال 10 میلیون دلار کمک های بشردوستانه را داد. 

این نوع ژست های بشردوستانه در قبال ایران به عنوان بخشی از سیاست تنش زدایی که توسط دولت های کوچک¬تر خلیج فارس از اواسط سال 2019 دنبال می شود و پس از ترور سردار سلیمانی تشدید یافته، قابل توجه است. عربستان به عنوان حامی سرسخت کمپین «فشار حداکثری» آمریکا علیه ایران هیچ گونه اقدام مشابهی را اعلام نکرده است. همچنین، این بحران فرصتی برای امارات ایجاد کرده است تا سیاست آشتی تدریجی خود با سوریه را دنبال کند. 

از زمان جنگ داخلی سوریه در سال 2011، امارات از گروه های اپوزیسیون سوری در چارچوب هماهنگ شده با کشورهای عربی در زمینه تحریم حکومت سوریه، حمایت کرده است. از زمانی که گروه های اسلام گرای مختلف کنترل شورش های سوری را به دست گرفته و ارتش سوریه تثبیت کنترل خود را بر نوارهایی که از دست داده بود، آغاز کرده است؛ بسیاری از دولت های عربی دسترسی خود به حکومت اسد را محدود کرده اند. 

امارات به دلیل جاه طلبی اش در رهبری  یک ائتلاف ضداسلام گرا در منطقه و نیز مقابله با نفوذ ترکیه به عنوان حامی اصلی گروه های اپوزیسیون اسلام گرا در سوریه و دیگر کشورها همواره جلودار چنین تلاش هایی بوده است. در اواخر سال 2018، امارات سفارت خود را در دمشق برای نخستین بار از سال 2011 بازگشایی کرد، گرچه تا به امروز در سطح کاردار است. در نهایت، تماس مستقیم مزبور میان ولیعهد امارات و اسد نشانه ای دیگر برای برقراری روابط دیپلماتیک میان دو دولت است که احتمالا در آینده بهتر خواهد شد.

کشمکش پایدار 

در حالی که این بحران فرصتی را در اختیار امارات برای بهبود روابط دیپلماتیکش با کشورهایی که پیش¬تر آن را تنزل داده بود، قرار داد، اما معلوم شد که حل سایر بحران ها بسیار دشوار هستند. در 24 مارس، شورای همکاری خلیج فارس با حضور وزرای مالی این کشورها به منظور اتخاذ اقدامات متحد در مقابله با کرونا تشکیل جلسه داد. قطر برای نخستین بار بعد از سال 2017 در این جلسه شرکت کرد. حضور قطر امیدهایی را برای بهبود روابط قطر با دولت های عضو گشود. اما کشمکش دیپلماتیک میان قطر و بحرین در روزهای آتی در مورد بازگرداندن شهروندان بحرینی از ایران خلاف این امر را نشان داد؛ بحرین ورود قطر به این موضوع را سرزنش کرد و مداخله آمیز دانست.

نتیجه گیری

جمع بندی نویسنده مقاله این است که بروز کووید 19 به عنوان یک اتفاق غیرقابل انتظار جهانی، چالش های اقتصادی و پزشکی بسیاری را در عین فرصت های جدید دیپلماتیک ایجاد کرده است. بنابراین، برخی از دولت های خلیج فارس با اعمال دیپلماسی بشردوستانه دوجانبه، به طرز ماهرانه ای از این بحران برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی خود در رابطه با دولت هایی که روابط خصومت آمیز با آنها داشته اند، استفاده کردند. در حالی که نتایج فوری محدود هستند، اتخاذ استراتژی اعتمادسازی تدریجی می تواند بعدا به ایجاد زمینه برای شروع روابط دیپلماتیک با تمرکز بر روابط سیاسی کمک کند. اما در عین حال، فقدان یک پاسخ در راستای کمک های چندجانبه گرایانه و هماهنگ کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به بحران کووید 19 در منطقه و نیز اختلاف مستمر میان قطر و همسایگان آن، حاکی از یک فرصت از دست رفته برای کاهش تنش های منطقه ای به ویژه در این زمان خطرناک است.

منبع: اندیشکده گروه بین المللی بحران / ترجمه: فهیمه قربانی، کاندیدای دکتری روابط بین الملل