قطعنامه آمریکا در شورای امنیت با وتوی روسیه و چین شکست می خورد

گفت‌وگو از عبدالرحمن فتح الهی، عضویت تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی – روزنامه نیویورک‌تایمز ۲۶ آوریل/ ۷ اردیبهشت گزارش داد که مایک پمپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده، در حال تدوین ادله حقوقی است که براساس آن آمریکا به عنوان یکی از طرف‌های برجام، تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران را خواستار شود، تحریم هایی که طبق قطعنامه ۲۲۳۱، ۲۷ مهر/ ۱۸ اکتبر به پایان خواهد رسید. بنا به گزارش مذکور نیویورک‌تایمز اگر این تحریم‌های تسلیحاتی ایران مطابق باخواست آمریکا ادامه پیدا نکند، واشنگتن سعی دارد به اثبات حق خود به عنوان یکی از طرف‌های اصلی برجام؛ ذیل ادله حقوقی خود با تمسک به مکانیسم ماشه، تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را به شکل قبل از توافق اتمی در تیر مال ۱۳۹۴، بازگرداند. البته پیش از آن آمریکا به دنبال ارائه قطعنامه ای به شورای امنیت برای ممنوعیت فروش و صادرات تسلیحات به ایران است که گویا متن پیش نویس این قطعنامه در اختیار مقامات آلمان، فرانسه و انگلستان نیز قرار گرفته است. اما پشت پرده تلاش های ایالات متحده آمریکا برای تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران چیست؟ در این رابطه دیپلماسی ایرانی گفت و گویی را با محمدجواد جمالی نوبندگانی، نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی انجام داده است که در ادامه می خوانید:

بعد از گزارش ۲۶ آوریل/ ۷ اردیبهشت نیویورک تایمز و نیز تحلیل ۲۷ آوریل/ ۸ اردیبهشت رویترز بود که مشخص شد ذیل تمام تلاش ها، مواضع و واکنش های ایالات متحده آمریکا و به خصوص شخص مایک پمپئو، وزیر امور خارجه اکنون دو برنامه جدی به موازات همدیگر برای تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران بعد از ۲۷ مهر/ ۱۸ اکتبر وجود دارد؛ اول ارائه قطعنامه ای به شورای امنیت برای ممنوعیت فروش و صادرات تسلیحات به ایران و دومی هم  ناظر به تلاش های مقامات کاخ سفید و به ویژه شخص مایک پمپئو است که در حال تدوین یک استدلال حقوقی به منظور ابقای ایالات‌متحده آمریکا در برجام است تا به این وسیله واشنگتن بتواند از اهرم «مکانیسم ماشه» و احیای همه تحریم‌های قبل از امضای برجام علیه جمهوری اسلامی ایران استفاده کند. چون در صورتی که نقشه اول کاخ سفید در خصوص قطعنامه ممنوعیت فروش و صادرات سلاح به ایران و تمدید تحریم های تسلیحاتی مد نظر آمریکا در شورای امنیت به شکست بینجامد، واشنگتن در نقشه دوم و جایگزین، این حق را برای خود به عنوان یکی از طرف‌های برجام محفوظ می داند که تمام تحریم های سازمان ملل را ضد ایران باز گرداند. اما سوال بسیار مهمی که اکنون ذهن را درگیر کرده ناظر بر این واقعیت است که واهمه کاخ سفید از پایان یافتن این تحریم ها برای چیست؟ چرا واشنگتن خود را به هر آب و آتشی می زند تا تحریم های تسلیحاتی ایران کماکان ادامه پیدا کند؟

اساساً واهمه ایالات متحده آمریکا به توان نظامی، دفاعی و موشکی جمهوری اسلامی ایران باز می گردد که بدون کوچکترین نیازی به خارج در حال رشد، ترقی و پیشرفت است که توانسته اقتدار جمهوری اسلامی ایران را در کل منطقه خاورمیانه شکل دهد و خاری در  دشمنان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ایران اسلامی باشد. لذا اگر تحریم های تسلیحاتی در ۲۷ مهر/ ۱۸ اکتبر پایان یابد، ایران می تواند با فراغ بال بیشتری نسبت به انعقاد و امضای قراردادهای تسلیحاتی با دیگر کشورها گام‌های جدی بردارد و این توان را دوچندان کند؛ همین مسئله سبب شده است که اکنون آمریکایی ها به دلیل واهمه از توان صد البته بومی بازدارنده ایران در سایه قدرت تسلیحاتی ما که قطعاً بعد از ۲۷ مهرماه چند برابر خواهد شد، از هم اکنون تلاش دارند که کماکان این محدودیت ها و تحریم ها برای ایران تداوم داشته باشد و حتی تشدید هم بشود. اما نکته بسیار مهمی که نباید فراموش کرد این است که توان تسلیحاتی و موشکی ایران، چه با وجود این تحریم ها و چه با پایان یافتن این تحریم ها به راه خود ادامه خواهد داد. چون صنعت دفاعی کشور جز صنایعی است که در کشور بومی شده است و تداوم تحریم های تسلیحاتی اثری بر آن ندارد. ما در این مسئله بیش از ۹۵ درصد به خودکفایی رسیده ایم. اما در پاسخ دقیق تر من معتقدم که احتمالاً نگرانی برخی از بازیگران منطقه‌ای با محوریت رژیم غاصب صهیونیستی و عربستان سعودی که به شدت از افزایش توان تسلیحاتی و نفوذ ایران در منطقه خاورمیانه نگرانند فشارهای سیاسی و دیپلماتیک خود را بر کاخ سفید افزایش داده اند و همین مسئله سبب شده است که واشنگتن تحرکاتی را برای تداوم تحریم های تسلیحاتی ایران به کار گیرد. 

به توان موشکی ایران اشاره کردید. در این راستا چهارشنبه هفته گذشته شاهد پرتاب ماهواره بر «قاصد» توسط نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بودیم که توانست ماهواره «نور» را در مدار ۴۲۵ کیلومتری زمین قرار دهد. این اقدام سبب شد که موجی از انتقادات و هجمه های رسانه و سیاسی با محوریت آمریکا علیه توان موشکی ایران با تاکید بر نقض قطعنامه ۲۲۳۱ توسط تهران شکل گیرد. از نگاه شما پرتاب قاصد تا چه اندازه به عنوان کاتالیزور در این تحرکات دیپلماتیک کاخ سفید برای تداوم تحریم های تسلیحاتی ایران موثر بوده است؟

قطعاً پرتاب موفقیت آمیز و غرور آفرین ماهواره بر قاصد توسط نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی این واقعیت را هم به آمریکا، کشورهای حاشیه خلیج فارس و به خصوص رژیم غاصب صهیونیستی نشان داد که جمهوری اسلامی ایران با وجود تمام تحریم های ظالمانه و یکجانبه موجود و پیگیری سیاست فشار حداکثری توانسته است توان موشکی، نظامی و حتی علمی خود را در حوزه حساسی مانند حوزه هوافضا گسترش و تعمیق بخشد و ما در بستر همین تحریم های ظالمانه تقریباً بی‌سابقه توانستیم یک ماهواره را در مدار ۴۲۵ کیلومتری زمین قرار دهیم. همین مسئله نشان داد که قطعا توان تسلیحاتی ما در بستر پایان یافتن تحریم های تسلیحاتی افزایش چشمگیری پیدا خواهد کرد. مضافاً اینکه پرتاب موفقیت آمیز ماهواره بر قاصد سبب شد که موازنه نظامی، امنیتی و سیاسی منطقه به نفع جمهوری اسلامی ایران تغییر پیدا کند. شاید در بستر تداوم شیوع کرونا بسیاری از بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای این تصور غلط را داشتند که اکنون توان ایران معطوف به حوزه داخلی شده است و به تبع آن شاهد کاهش قدرت نظامی و نفوذ منطقه ای ایران خواهیم بود، اما موفقیت نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در قرار دادن ماهواره نور در مدار ۴۲۵ کیلومتری زمین و رصد تمام تحولات میدانی در کل جهان و به خصوص منطقه خاورمیانه ازچشم ایران با یک ماهواره بومی، آمریکا و دیگر کشورها به خصوص عربستان و اسرائیل را به این واداشت که این تغییر موازنه به سود ایران بعد از چهارشنبه هفته گذشته به هم بخورد.

پیش از پرداختن به اهداف تلاش‌های آمریکا در خصوص ارائه پیش‌نویس قطعنامه به شورای امنیت به منظور ممنوعیت فروش و صادرات تسلیحاتی به ایران و نیز تلاش برای یافتن توجیه حقوقی برای بازگشت آمریکا به برجام به منظور استفاده از مکانیسم ماشه برای احیای تحریم‌های سازمان ملل، نکته بسیار مهمی که وجود دارد ناظر بر این مسئله است که برخی از کارشناسان و ناظران معتقدند که حتی در صورت شکست تلاش های کاخ سفید برای تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران بعد از ۲۷ مهرماه، باز هم  ایران قادر به انعقاد قراردادهای کلان نظامی با دیگر کشورها به خصوص کشورهای اروپایی و حتی بازیگران متحد خود مانند روسیه و چین نخواهد بود. شما تا چه اندازه این تحلیل را قبول دارید؟

خیر من این تحلیل را به هیچ عنوان قبول ندارم. چون اکنون یک نظم جدید و نوین امنیتی و نظامی در جهان حاکم است که اکنون بخشی از آن در منطقه خاورمیانه در حال پیگیری است که در تضاد با منافع برخی کشورهای انحصار طلب و در راس آن آمریکاست. در این راستا ما شاهد قدرت‌گیری روزافزون ایران و محور مقاومت در غرب آسیا هستیم. از این رو دیگر یکجانبه گرایی ایالات متحده و تلاش برای فشار به دیگر کشورها برای عدم همراهی با ایران در فروش و صادرات تسلیحات و تجهیزات نظامی و امنیتی جایی ندارد، کما این که روسیه در قبال مسئله سوریه نیز با ایران همراهی کرد و به موازات آن ما شاهدیم کشوری مانند ترکیه و حتی عراق به دنبال عقد قراردادهای تسلیحاتی گسترده و جدی با کشور روسیه برای خرید سامانه‌های دفاعی موشکی اس- ۳۰۰، اس- ۴۰۰ و اس- ۵۰۰ هستند. حتی کار به جایی رسیده که ترکیه در سایه فشار آمریکا برای عدم خرید تسلیحاتی از روسیه قید پرونده همکاری با آمریکا در تولید جنگنده های اف- ۳۵ و خرید آن را از ایالات متحده زده است. پس می بینید که ایران به راحتی می تواند بعد از پایان یافتن این تحریم های تسلیحاتی، قراردادهایی را با دیگر کشورها برای خرید تسلیحات مد نظر خود ببندد. از طرف دیگر طی سال‌های اخیر یک ارتباط معنادار و همسوی پررنگی میان ایران، روسیه، چین و هند شکل گرفته و این مسئله در حوزه توان نظامی و امنیتی نیز تعمیم پیدا کرده است. پس ایران در سایه تداوم همکاری با همین محور می تواند قراردادهای تسلیحاتی خود را منعقد کند. 

اما همین روسیه در پرونده فروش ۵ سامانه دفاع موشکی اس- ۳۰۰ به ارزش ۸۰۰ میلیون دلار به ایران چندان صادقانه عمل نکرد. حتی کار به جایی رسید که دیمیتری مدودوف، رئیس‌جمهوری وقت روسیه، فرمان منع فروش موشک‌های ضد هوایی اس– ۳۰۰ و تسلیحات سنگین دیگر به ایران را امضا کرد. پس چه تضمینی وجود دارد که مسکو همان رفتار را در آینده تکرار نکند؟

به سوال مهمی اشاره کردید. همانگونه که می دانید روسیه به دلیل همین تحریم های بین المللی و قطعنامه‌های شورای امنیت مجبور شد موشک‌های اس- ۳۰۰ را به ایران تحویل ندهد. چون این سامانه موشکی هم شامل تحریم‌های شورای امنیت در قبال ممنوعیت فروش تسلیحات به ایران می‌شد. اما تنها چند روز بعد از توافق هسته ای در فروردین ماه سال ۱۳۹۴ هجری شمسی، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه طی فرمانی ممنوعیت تحویل سامانه‌های موشکی دفاع هوایی اس- ۳۰۰ به ایران را لغو کرد. بنابراین روسیه در آن زمان به دلیل تبعیت از قطعنامه شورای امنیت و تحریم‌های سازمان ملل مجبور شد از تحویل سامانه‌های موشکی به ایران سربازند. پس بدیهی است زمانی که با پایان یافتن تحریم های تسلیحاتی بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، همه کشورها می توانند قراردادهای تسلیحاتی با ایران منعقد کنند، روسیه با فراغ بال به دنبال انعقاد قرار با ایران خواهد بود. اتفاقاً به همین دلیل است که آمریکا سعی دارد از هر طریق ممکن  پرونده تحریم تسلیحاتی ایران را در شورای امنیت به سرانجام برساند تا مانع از تکرار قراردادهایی مانند قرارداد فروش اس- ۳۰۰ به ایران شود. نکته مهم اینجاست که اگر دقت کرده باشید همان زمان جدی ترین واکنش های منفی نسبت به این قراردادها میان ایران و روسیه به خود مقامات رژیم غاصب صهیونیستی باز می گشت. این مسئله نشان می دهد که نگرانی صهیونیست‌ها فشار جدی را بر آمریکایی‌ها وارد کرده است تا از هر طریق که شده مانع از پایان یافتن تحریم های تسلیحاتی ایران شوند.

در راستای نکته شما و طبق اخبار واصله و بر اساس گفته مقامات کاخ سفید، ایالات متحده آمریکا در گام نخست برای تحقق تداوم تحریم تسلیحاتی ایران پیش نویس قطعنامه ای برای ارائه به شورای امنیت در راستای ممنوعیت فروش تسلیحات و صادرات سلاح به ایران را به سه کشور آلمان، فرانسه و انگلستان ارائه کرده است. این در حالی است که تصویب این قطعنامه به ۹ رای مثبت از ۱۵ عضو شورای امنیت و همچنین وتو نشدن آن از طرف اعضای دائم این شورای (روسیه، چین، آمریکا، انگلستان و فرانسه) بستگی دارد. آیا پاریس، لندن و برلین اساسا با ارائه چنین پیش نویس قطعنامه ای به شورای امنیت موافق هستند؟ در صورت موافقت با ارائه چنین پیش نویسی آیا به آن رای مثبت خواهند داد؟ در نظر نگرفتن روسیه و چین و عدم ارائه پیش نویس این قطعنامه به مقامات مسکو و پکن چه تاثیری بر سرنوشت این قطعنامه در شورای امنیت خواهد داشت؟ آیا این دو کشور قطعنامه را وتو خواهند کرد؟

من معتقدم که سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلستان به عنوان اعضای برجام موافق ارائه چنین پیش نویس قطعنامه‌ای به شورای امنیت از طرف آمریکایی ها هستند و بگذارید از سوال اخر شما شروع کنم. مسلماً مقامات ایالات متحده آمریکا چه پیش‌نویس قطعنامه مورد نظر خود را به مقامات روسیه و چین ارائه بکنند یا نکنند با توی این دو کشور در شورای امنیت مواجه خواهند شد. بنابراین ایالات متحده آمریکا از هم اکنون می‌داند که سرنوشت این قطعنامه در شورای امنیت چه خواهد بود و این قطعنامه از همین حالا هم مرده است. اتفاقا به همین دلیل است که به موازات تلاش کاخ سفید برای تنظیم پیش نویس این قطعنامه و ارائه آن به شورای امنیت، آمریکایی‌ها درصددند با یک ترفند حقوقی، به اصطلاح خود را در برجام جا دهند تا بتوانند بدون در نظر گرفتن وتوی چین و روسیه و یا هر کشور دیگری به راحتی تحریم های سازمان ملل و شورای امنیت و قطعنامه های پیشین را ضد جمهوری اسلامی ایران احیا کنند. اما در خصوص واکنش اروپایی ها به این قطعنامه هم باید گفت که بر خلاف روسیه و چین، اروپایی ها در نهایت به این قطعنامه رای مثبت خواهند داد. چون اگرچه تروئیکای اروپا و اتحادیه اروپا در برخی مسائل به خصوص توافق هسته‌ای و برجام با عملکرد ایالات متحده آمریکا و شخص ترامپ مخالفند، اما در خصوص دیگر پرونده ها به ویژه پرونده موشکی و توان دفاعی و نیز نفوذ منطقه ای ایران با آمریکایی‌ها هم صدا هستند و حتی در مواقعی این اروپایی ها بوده اند که واکنش های به مراتب جدی‌تری از کاخ سفید در خصوص این مسائل از خود نشان داده اند. کما این که در قبال اقدام ایران در پرتاب موفقیت آمیز ماهواره بر قاصد هم شاهد بودیم که مقامات اروپایی نیز مواضع تندی در این خصوص اتخاذ کردند که در راس آن وزارت امور خارجه فرانسه طی مواضعی رسمی این اقدام غرور آفرین نیروی هوافضای سپاه را محکوم کرد و آن را مغایر قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و گامی در جهت ناامنی منطقه و جهان  توصیف کرد. این مسائل نشان می‌دهد که احتمالاً اروپایی‌ها در این بحث با کاخ سفید همنوا باشند. 

پس به نظر شما گفت وگوی اخیر مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمرییکا با ژان ایو لودریان، همتای فرانسوی خود در خصوص ایران در رابطه با قطعنامه شورای امنیت و هماهنگی در این رابطه باز می گردد؟

البته نمی توان با قاطعیت در این خصوص سخن گفت. اما این احتمال را هم باید داد که این دست تماس‌ها و رایزنی‌های سیاسی و دیپلماتیک اخیر میان مقامات اروپایی با کاخ سفید می‌تواند تلاشی برای هماهنگ کردن تحرکات، برنامه‌ها و اقدات طرفین در ایجاد فشار به ایران باشد. 

چنان که پیشتر عنوان شد به موازات تلاش کاخ سفید برای ارائه قطعنامه ای به شورای امنیت به منظور ممنوعیت فروش و صادرات تسلیحات به ایران، تحرکات جدی از جانب شخص مایک پمپئو در جریان است؛ تحرکاتی که در حال تدوین یک استدلال حقوقی به منظور ابقای ایالات‌متحده آمریکا در برجام است تا به این وسیله واشنگتن بتواند از اهرم «مکانیسم ماشه» و احیای همه تحریم‌های قبل از امضای برجام علیه جمهوری اسلامی ایران استفاده کند. چون در صورتی که نقشه اول کاخ سفید در خصوص قطعنامه ممنوعیت فروش و صادرات سلاح به ایران و تمدید تحریم های تسلیحاتی مد نظر آمریکا در شورای امنیت به شکست برسد، واشنگتن در نقشه دوم و جایگزین، این حق را برای خود به عنوان یکی از طرف‌های برجام محفوظ می داند که تمام تحریم های سازمان ملل را ضد ایران باز گرداند. از نگاه شما این ادعای مقامات ایالات متحده تا چه اندازه توجیه حقوقی دارد؟

واقعیت آن است که مخالفت روسیه و چین و توجیه ناپذیر بودن توسل آلمان، فرانسه و انگلستان به عنوان اعضای اروپایی برجام به مکانیسم ماشه، آمریکا را بر آن داشته تا بار دیگر سیاست یک جانبه گرایانه خود را اعمال کند تا مانع از تحقق منافع ایران شود. چون یگانه راهبرد کاخ سفید به کارگیری تمام ظرفیت های ملی و بین المللی از جمله در شورای امنیت سازمان ملل برای تداوم و تعمیق همه تحریم ها، علیه ایران است. اما ناگفته پیداست کشوری که رسماً به مشارکتش در توافق هسته‌ای در اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ پایان داده، نمی‌تواند جزء طرف‌های برجام باشد. حتی بریان هوک، مسئول گروه اقدام ایران در وزارت امور خارجه آمریکا نیز قبلا اعلام کرده بود که به دلیل خروج واشنگتن از برجام، آمریکا نمی‌تواند از مکانیسم ماشه برای برگرداندن تحریم‌ها استفاده کند. این تلاش آمریکا یک تلاش بی منطق است. چون بر مبنای حقوق بین الملل یک کشور نمی تواند یک قطعنامه را انتخاب کند و بگوید بخش‌هایی از آن را اجرا می‌کند، اما از مابقی آن پیروی نخواهد کرد. لذا در حالی که آمریکا تعهداتش، ذیل برجام را که هدف آن رفع تحریم های ایران در ازای محدودیت برنامه هسته ای بود را زیر پا گذاشته و حتی تحریم های یک جانبه و سختی را علیه ما وضع کرده است اکنون نمی تواند دم از حضور در برجام بزند.