شرایط آمریکا اجازه تنش نظامی مستقیم واشنگتن با تهران را نخواهد داد

گفت و گو از عبدالرحمن فتح‌الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی -  در گفت‌وگوی روز یکشنبه هفته جاری با سی‌بی‌اس، دونالد ترامپ، رئیس جمهوری امریکا از ضرورت حضور و استقرار نیروهای نظامی امریکایی در خاک عراق به منظور زیر نظر داشتن ایران سخن گفت که با واکنش شخصیت ها و مقامات عراقی از سید عمار حکیم تا برهم صالح، رئیس جمهوری، حیدر العبادی، نخست وزیر سابق و عادل عبدالمهدی، نخست وزیر کنونی روبه رو شد. اما این منظور و هدف کاخ سفید در بستر تحولات، واکنش ساختار سیاسی عراق و برنامه های تهران در خصوص تقابل با تحرکات واشنگتن تا چه اندازه روی واقعین به خود خواهد دید؟ در این صورت تقابل ایران و امریکا آیا وارد فاز تنش نظامی خواهد شد؟ در این راستا شرایط عراق به کجا خواهد کشید؟ دیپلماسی ایرانی پاسخ به این سوالات را در گفت وگویی با سید رضا قزوینی، تحلیلگر مسائل عراق و کارشناس مسائل خاورمیانه پی گرفته است که در ادامه می خوانید:

از نگاه شما دلایل و ریشه های سخنان دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا مبنی بر این که از طریق نیروهای نظامی خارج شده آمریکا از سوریه و استقرار آن در عراق به دنبال زیر نظر گرفتن ایران خواهد بود، چیست؛ شرایط و اقتضائات تحولات عراق تا چه اندازه اجازه تحقق این مواضع را به واشنگتن خواهد داد؟ 

دونالد ترامپ پیش از این اظهارات اخیر خود درباره ماندن نیروهای نظامی ایالات متحده آمریکا در عراق نیز سخنانی در پایگاه عین الاسد، ذیل سفر مخفیانه اش گفته بود که با واکنش عراقی مواجه شده بود. وی در هر دو اظهار نظر خود سخنانی تحریک آمیز علیه ایران گفته بود. خوب عراق جایگاه و موقعیت حساسی در منطقه دارد و یک عراق خارج از کنترل آمریکا به معنای تقویت الگو و خط مقاومت با محوریت ایران و تهدید امنیت رژیم صهیونیستی خواهد بود. طبیعی است که آمریکایی ها نمی توانند ببینند عراقی که با هزینه های گزاف، توسط آنان از حاکمیت حزب بعث آزاد شد در اختیار ایران قرار بگیرد تا منافع آنان را به خطر اندازد. اما این که تا چه اندازه ترامپ بتواند گفته های خود را محقق کند، بسته به توانایی عراقی ها در ایستادگی مقابل فشارهای ایالات متحده آمریکا دارد.

برنامه استقرار نیروهای آمریکایی در عراق برای زیر نظر گرفتن ایران تا چه اندازه تحت الشعاع اندیشه های جنگ طلبانه بولتون است. از آن مهمتر آیا در سایه این اندیشه ها به دنبال تنش نظامی با ایران در سال 2019 به موازات اعمال تحریم است؟

موضوع حضور جنگ طلبان و افراط گرایان آمریکایی در کنار ترامپ متأسفانه از آن مسائلی است که نقش مهمی را در رادیکالیزاسیون بیشتر ذهن رئیس جمهوری آمریکا و همچنین افزایش ایران هراسی در این کشور داشته است. اگر توجه داشته باشیم که شخصیت های تندرویی مانند جان بولتون، مشاور امنیت ملی و رودی جولیانی که اتفاقا جزء گزینه های تصدی وزارت امور خارجه بود، همواره روابط گرم و نزدیکی با مخالفان جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور به خصوص گروه تروریستی مجاهدین خلق یا همان منافقین داشتند و دارند، می توانیم پی ببریم که این افراط گرایان تا چه اندازه در ترویج و اشاعه اندیشه های ضد ایرانی و جنگ طلبانه نقش ایفا می کنند. با این حال با توجه وضعیت شکننده ای که آمریکایی ها در عراق دارند و محاسبات آنها، بسیار بعید به نظر می رسد که آنها بخواهند اقداماتی در چارچوب تنش مستقیم نظامی با ایران داشته باشند.

در سایه واکنش‌های شخصیت ها و مقامات عراقی از سید عمار حکیم تا برهم صالح، رئیس جمهور، حیدر عبادی، نخست وزیر سابق و عادل عبدالمهدی، نخست وزیر کنونی ساختار سیاسی عراق تا چه اندازه اجازه جولان نیروهای نظامی آمریکا به منظور زیر نظر گرفتن ایران را خواهد داد. در این راستا اخیرا بغداد اعلام داشته است که عادل عبدالمهدی نخستین سفر خارجی خود را به مقصد واشنگتن برای پی گرفتن اهداف و برنامه‌های واشنگتن از حضور و استقرار نیروهای نظامیش در خاک عراق انجام خواهد داد؟

واکنش مقاماتی که به آنها اشاره کردید به تنهایی برای اجازه ندادن به جولان آمریکایی ها در عراق کافی نیست. عمده این افراد همان گونه که روابط خوبی با تهران دارند، چنین روابطی را با واشنگتن نیز طی این سال ها داشته اند. خیلی مهم است که عراقی ها برای تحقق این موضوع به یک همگرایی برسند. شما ببینید اظهاراتی که در اقلیم کردستان عراق درباره ضرورت حضور نیروهای آمریکایی می شود اظهاراتی نیست که نشان از یک توافق جمعی داشته باشد. درست است که مقامات بغداد همگی نسبت به تحرکات اخیر آمریکایی ها واکنش های جدی و گاه تندی را به منظور حمایت از ایران از خود نشان داده اند، اما چنان که گفته شد برخی از آنها روابط گسترده ای با واشنگتن دارند و حتی پیاده نظام آنان به شمار می روند. بنابراین خیلی مهم است که ابتدا چنین همگرایی حداقل میان جریان های سیاسی مهم و تأثیرگذار به وجود آید. البته باید در نظر داشت که عراقی ها تمایلی ندارند که کشورشان از دشمنی میان واشنگتن و تهران آسیب ببیند، بنابراین تلاش خود را می کنند تا خود را به دور از این معرکه نگاه دارند.

فارغ از ساختار سیاسی عراق که به قول شما روابط دوگانه ای با تهران و واشنگتن دارند، نیروهای نظامی و امنیتی در این کشور به شدت همسو با ایران عمل می کنند که می تواند اهرم های جدی برای مبارزه با برنامه‌های واشنگتن علیه تهران باشد. در این راستا حتی اخیرا حشد الشعبی عراق مانع از گشت زنی نیروهای نظامی آمریکایی در خاک عراق شد. ارزیابی شما در خصوص این بخش از نیروهای نظامی و امنیتی عراقی که در ساختار سیاسی این کشور نیز نفوذ پیدا کرده اند به منظور تقابل با برنامه‌های واشنگتن علیه تهران چیست؟

طبیعتا وجود حشد الشعبی یکی از برگ های برنده ایران در عراق است. هرچند این نکته را باید توجه داشته باشید که وقتی از حشد صحبت می کنیم از مجموعه ای متجانس از نیروهای نظامی ایدئولوژیک صحبت نمی کنیم؛ مقصود من در اینجا گروه هایی از حشد هستند که ارتباط ساختاری و فکری محکمی با تهران دارند و اتفاقا مشکل آمریکایی ها و دیگران با این خط فکری است. از همه مهم تر این که همین خط فکری موجود در حشد، دست برتر را در ساختار، لجستیک و نفرات نسبت به سایر گروه ها دارد. تردیدی نیست که باید این دسته را برگ برنده و قدرتمند تهران در مواجه با تهدیدات احتمالی آمریکا در عراق دانست.

به اقلیم کردستان عراق اشاره کردید. اقتضائات اربیل را در این خصوص چگونه ارزیابی می کنید، چون که به نظر می رسد که اقلیم متفاوت از دیگر مناطق عراق واکنش نشان داده است. در این راستا نچیروان بارزانی، نخست وزیر اقلیم کردستان اعلام داشته که حضور نیروهای نظامی آمریکا در خاک عراق یک نیاز و ضرورت است. با توجه به این که از نظر ژئوپلتیکی اقلیم کردستان به مرزهای ایران نزدیک تر است، آیا می توان عنوان داشت که برنامه واشنگتن برنامه جدی برای جولان نیروهای نظامیش در این منطقه از عراق را داشته باشد، به خصوص که نیروهای همسو با ایران مانند حشد الشعبی، حزب الله عراق، نجباء و دیگر گروه ها در این اقلیم حضور ندارند؟

مسأله حضور آمریکا و اسرائیل در شمال عراق چیز جدیدی نیست. واشنگتن و تل آویو سال های مدیدی است که در این بخش از خاک عراق حضور نظامی و امنیتی داشته و دارند. پیش از این هم در عرایضم گفته بودم که اتفاقا کردها مسأله ای بابت حضور نظامیان آمریکایی در عراق ندارند. به تعبیری می توان گفت این اظهارات صریح و بی پرده کردها، پیامی آشکار به واشنگتن برای حمایت از آنان است. کردها از این واهمه دارند که با خروج نظامیان آمریکایی به عنوان نیروهای بالانس کننده توازن نظامی، با بخشی هایی از نیروهای نظامی عراق و حشد الشعبی بر سر مناطق مورد مناقشه به خصوص کرکوک دچار درگیری شوند. کردها به فکر بازگشت به مناطقی هستند که پس از ظهور داعش در اختیار گرفته بودند، اما مجبور به خروج از آنها در دوران العبادی شده بودند. تحقق این طرح بدون وجود نیروهای حامی خارجی مستقر در کشور بسیار سخت است.