تلاش واشنگتن برای همراه کردن نیروهای شیعه عراق و انزوای تهران

گفت وگو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی
دیپلماسی ایرانی -  بعد از مواضع دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا در خصوص زیر نظر داشتن ایران از طریق نیروهای نظامی ایالات متحده مستقر در خاک عراق برخی بر این باور بودند که کاخ سفید با نگاه کسانی چون جان بولتون، مشاور امنیت کاخ سفید به دنبال بسترسازی برای شکل گیری تنش نظامی واشنگتن با تهران است. دیپلماسی ایرانی برای بررسی این مهم، گفت وگویی را با جعفر حق پناه، کارشناس مسائل ترکیه و استاد مدعو مطالعات منطقه ای دانشگاه تهران ترتیب داده است که در ادامه می خوانید:

از نگاه شما مواضع دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده در خصوص زیر نظر گرفتن ایران از طریق حضور نیروهای نظامی آمریکا در خاک عراق یک مسئله برنامه ریزی شده و در راستای طرح وی برای خروج نیروهای نظامی آمریکا از سوریه بوده است و یا این که مواضع وی آلترناتیوی برای تعدیل واکنش‌های ساختار سیاسی آمریکا  است؟
دونالد ترامپ در زمان تبلیغات انتخاباتی خود به عنوان یکی از مهمترین شعارها و وعده های انتخاباتی در سال ۲۰۱۶ عنوان کرده بود که برنامه جدی برای خروج نیروهای نظامی آمریکا از دیگر مناطق جهان مانند سوریه، افغانستان و عراق خواهد داشت، چرا که این حضور نظامی هیچ گونه سود و نفعی را در شرایط کنونی اقتصادی آمریکا برای واشنگتن نخواهد داشت. نهایتا پس از گذشت دو سال، رئیس‌جمهور آمریکا سال گذشته مواضعی در خصوص خروج نیروهای نظامی آمریکا از سوریه عنوان داشت که با واکنش‌های تندی از جانب ساختار سیاسی ایالات متحده روبه رو شد، به گونه‌ای که کار به استعفای جیمز متیس، وزیر دفاع آمریکا انجامید. لذا چنانی که شما اشاره داشتید دونالد ترامپ سعی داشت برای تعدیل فشارهای ساختار سیاسی آمریکا بستری را فراهم کند که از دل آن، هم بخشی از این منافع و اهداف خود و نیز رضایت نسبی ساختار سیاسی آمریکا را برآورده کند. به عبارت دیگر دونالد ترامپ با مواضع خود مبنی بر زیر نظر گرفتن ایران از طریق نیروهای نظامی آمریکایی مستقر در خاک عراق سعی در توجیه سیاست‌های خروج نیروهای نظامی ایالات متحده از سوریه و افغانستان را دارد.
در نتیجه مواضع و سیاست های دونالد ترامپ حاصل یک برنامه‌ریزی دقیق و از پیش طراحی شده نیست، بلکه مطرح کردن نام ایران دستاویزی است برای این که رئیس جمهور آمریکا بتواند برنامه های خود را پیش برد، در عین این که با برآورده کردن رضایت نسبی ساختار سیاسی آمریکا نیز میزان تنش داخلی را کاهش دهد. به خصوص این که دولت ایالات متحده در سایه این اختلافات داخلی بیش از یک ماه در تعطیلی به سر برده است و  در حال حاضر میزان تنش ها میان دولت و کنگره در ابعاد گوناگون به اوج خود رسیده است. افزون بر آن در هفته جاری نیز مجلس سنا با آرای بسیار بالایی در خصوص عدم خروج نیروهای نظامی آمریکا از سوریه رای گیری کردند. لذا ترامپ سعی کرده است با نام بردن از ایران سمت و سوی توجهات را به تهران معطوف کند.

به موازات نکات شما اساسا مواضع اخیر ترامپ در خصوص زیر نظر گرفتن ایران از طریق نظامیان مستقر در خاک عراق تا چه اندازه متاثر از نگاه سیاستمدارانی مانند جان بولتون، مشاور امنیت ملی کاخ سفید است؟
موضوع تاثیر سیاست و نگاه اشخاص جنگ‌طلبی مانند بولتون در خصوص ایران نیست، بلکه موضوع دوگانگی ها و تضادهایی است که در حال حاضر بر ساختارهای سیاسی آمریکا سایه انداخته است. این مسئله سبب شده است که هم ساختار سیاسی و هم ساختار و تشکل نظامی - امنیتی ایالات متحده دچار پارادوکس های پررنگی شود، اما به هر حال اکنون کاخ سفید سعی دارد از دل این پارادوکس ها، شرایط را به گونه‌ای مدیریت کند که ار یک سو باعث کاهش تنش داخلی شود و از سوی دیگر بسترسازی برای حذف رقبای منطقه ای و فرامنطقه ای مانند ایران را شکل دهد. البته این نکته را هم باید بگویم که هر گروه، جریان و طیف سیاسی که در آمریکا ساختار حاکمیتی را در دست گیرد، اکنون با این پارادوکس و اختلاف نظر های داخلی روبه رو خواهد بود، اما نکته مهم به نوع و چگونگی مدیریت شرایط باز می‌گردد و در حال حاضر دونالد ترامپ با این سناریو می‌خواهد مدیریت شرایط را در دست بگیرد.

اما نکته مهمتر مسئله نگاه کلان واشنگتن به تهران است. در سایه این نکته آیا می توان عنوان داشت که زیر نظر داشتن ایران از طریق نیروهای نظامی ایالات متحده مستقر در عراق، بسترسازی برای ایجاد تنش نظامی مقطعی یا طولانی، مستقیم یا غیر مستقیم با ایران در آینده خواهد بود؟
من مسئله تنش نظامی با ایران را از طرف ایالات متحده آمریکا منتفی می دانم، چرا که اکنون شرایط داخلی چه از نظر سیاسی و چه از نظر اقتصادی اجازه چنین مسئله ای را به واشنگتن نمی دهد. از طرف دیگر این را هم باید بگویم اگر چه که اشخاصی مانند جان بولتون همواره در مواضع خود سعی دارد مسئله تنش نظامی با ایران را پیش بکشد، اما باید این را در نظر داشت که سیاستمداران تندروی آمریکایی هم یقینا در مواضع اعلامی و مواضع اعمالی خود تفاوت های بسیاری را قائل هستند. لذا شاید در ظاهر بولتون نیم نگاهی به تنش با ایران داشته باشد، اما یقینا شرایط را به جایی نخواهد رساند که حتی یک گلوله به سمت ایران شلیک کند. اگر دقت کرده باشید جان بولتون تا پیش از حضور در سمت مشاور امنیت ملی کاخ سفید سخنانی به مراتب تند تر را در قبال جمهوری اسلامی ایران بر زبان می راند و مدام از جنگ با ایران سخن گفت، اما اکنون دامنه و شدت مواضع وی در خصوص جنگ با ایران کاهش پیدا کرده است، اگر چه که هر از گاهی برای یک شوی سیاسی هم که شده برخی از سخنان تکراری خود را مطرح می‌کند. این نکته نشان از این دارد که ساختار سیاسی ایالات متحده در عمل خواستار هیچ گونه تنش نظامی طولانی یا مقطعی، مستقیم یا غیر مستقیم با ایران را نداشته و نخواهد داشت. از این لزوماً این موضع ترامپ برای زیر نظر گرفتن ایران به معنای بسترسازی برای تنش نظامی با ایران نیست و بیشتر یک فضا سازی در غالب همان مواضع ایران هراسانه کاخ سفید و جان بولتون است.
البته در این میان نباید یک نکته را از نظر دور داشت، آن هم به مسئله نفوذ آمریکا در منطقه غرب آسیا باز می‌گردد. اگرچه در ظاهر دونالد ترامپ خواستار خروج نیروهای نظامی آمریکا از سوریه، افغانستان و دیگر مناطق آسیا است، اما یقیناً کاخ سفید و شخص دونالد ترامپ خواهان کاهش نفوذ آمریکا در این منطقه و یا هر جای جهان نیستع لذا ترامپ و به خصوص جان بولتون، برنامه های جایگزینی را برای تداوم نفوذ آمریکا در اقصی نقاط جهان، به ویژه در خاورمیانه را خواهند داشت.

به موازات نکاتی که شما به آن اشاره داشتید اکنون تا چه اندازه تنش نیروهای نظامی آمریکا با ساختار نظامی و امنیتی عراق که همسویی پررنگ‌تری با تهران دارند را محتمل می دانید؟
به نکته بسیار مهمی اشاره کردید. از نگاه من واشنگتن اقدام تنش زایی را برای افزایش حساسیت نیروهای نظامی خود مستقر در خاک عراق انجام نخواهد داد. شاید اخیرا اخباری در خصوص اقدامات برخی گروه‌های نظامی عراق به منظور محدود کردن نیروهای آمریکایی مستقر در عراق مطرح شده است، اما یقیناً واشنگتن و کاخ سفید سعی می کنند در یک برنامه‌ریزی دقیق، نیروهای شیعه عراق، لبنان و سوریه را با خود همراه کرده و از آن طرف زمینه و بستر را برای انزوای ایران در این کشورها شکل دهد. پس کاخ سفید به گونه ای عمل نخواهد کرد که فضا را برای افزایش و پررنگ کردن اختلافات و تنش با ساختار امنیتی عراق شکل دهد.