بررسی اهداف سفر محمد جواد ظریف به هند
اگر لوایح FATF تصویب نشوند تلاش ها برای حفظ مناسبات تجاری با هند بی فایده است
گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی
دیپلماسی ایرانی – محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران بعد از ظهر دیروز (دوشنبه) در راس هیئتی تجاری تهران را به مقص دهلی نو برای سفری سه روزه ترک کرد. دیپلماسی ایرانی برای بررسی اهداف سفر سه روزه رئیس دستگاه سیاست خارجی کشور به هندوستان، گفت و گویی را با محسن روح صفت، رایزن سابق اقتصادی ایران در مالزی، سرپرست سابق سرکنسول گری جمهوری اسلامی ایران در مزار شریف، پیشاور، قندهار، رئیس سابق ستاد افغانستان و کارشناس مسائل شبه قاره و جنوب شرق آسیا انجام داده است که در ادامه می خوانید:
از نگاه شما اهداف سفر سه روزه محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشور در صدر هیاتی سیاسی و اقتصادی به هندوستان چیست؟
همان گونه که در خبرها نیز مطرح شده است یکی از اهداف مهم سفر آقای ظریف به هندوستان برای شرکت در نشست سالانه "ریسینا" باز می گردد؛ نشستی که در قالب یک کنفرانس چند جانبه توسط "اندیشکده بنیاد تحقیقات نظارتی هند" برگزار می‌شود و در آن مدعوین به تجزیه و تحلیل مسائل چالش برانگیز جامعه جهانی می پردازند که یقینا یکی از محورهای آن به مسائل منطقه شبه قاره و چالش های خاورمیانه اختصاص دارد. از طرف دیگر وزیر امور خارجه در این سفر برنامه‌ای برای مذاکره در خصوص مسائل امنیتی، نظامی، سیاسی و دیپلماتیک منطقه ای را در دستور کار دارد. چراکه با توجه به شرایط و اقتضائات خاص این منطقه و نیز سیال بودن تحولات، نیاز است که میان دهلی نو و تهران هماهنگی بیشتری در قبال تحولات منطقه ای شکل بگیرد که علاوه بر منطقه شبه قاره و به ویژه مسئله افغانستان و طالبان و احتمال خروج نیروهای نظامی امریکا می‌تواند به مسائل خاورمیانه و وضعیت دریای عمان و خلیج فارس نیز کشیده شود. به هر حال امنیت افغانستان و خلیج فارس هم برای ایران و هم برای طرف های هندی بسیار حائز اهمیت است. لذا همه این تحولات با این وسعت میدان یقینا نیازمند آن است که در دیدارهایی دیپلماتیک مورد بررسی و تحلیل قرار بگیرد تا در سایه تبادل نظرات و مشورت‌های سران دو کشور، بهترین شرایط برای هماهنگی مواضع شکل گیرد تا بتوان در نهایت به یک دیدگاه واحد در قبال این تحولات رسید.
در کنار این مسائل یکی از محورهای مهم سفر محمد جواد ظریف پیگیری مسائل اقتصادی و آینده مناسبات تجاری دو کشور، آن هم در سایه تحریم های آمریکا است. به خصوص که در ماه‌های منتهی به سال گذشته میلادی، میزان صادرات نفت ایران به واسطه فشارهای آمریکا و علیرغم معافیت تحریمی به کشور هند کاهش پیدا کرد، به گونه ای که پیش از آن ایران سومین تامین‌کننده نفت هندوستان به شمار می رفت. آیا می توان در سایه سفر آقای ظریف به همراه هیات اقتصادی ایجاد گشایشی در مناسبات تجاری ما با هندوستان را انتظار داشت، مناسباتی که طبق آن در پایان سال 2017 به حدود 12 میلیارد دلار رسیده بود که بیش از 10 میلیارد دلار آن به واردات کالاهای ایرانی و عمدتا نفت خام توسط هند اختصاص داشت و در مقابل نیز دهلی نو نزدیک به 2 میلیارد دلار کالا به کشور ما صادر کرد؟
همان طور که شما اشاره داشتید ایران سومین تامین‌کننده نفت کشور هندوستان است و از آن سو هند نیز یکی از مهم ترین تامین کنندگان کالاهای اساسی ایران است. لذا به نظر می‌رسد در این شرایط وزارت امور خارجه برای مدیریت شرایط ناشی از تحریم های ایالات متحده آمریکا در قالب این سفر سعی دارد گفت و گو ها و مذاکرات جدی با طرف‌های هندی داشته باشد، به خصوص که تصدی دور دوم وزارت امور خارجه توسط محمد جواد ظریف با محوریت پیگیری دیپلماسی اقتصادی بود. در این راستا نیز چارت سازمانی وزارت امور خارجه تغییرات بنیادی پیدا کرد و معاونت اقتصادی به آن اضافه شد. از این رو یقینا شخص وزیر امور خارجه اکنون برنامه های جدی برای تقویت و عملیاتی کردن این محور خود دارد. به ویژه که یکی از مهمترین کشورهای هدف در این دیپلماسی اقتصادی آقای ظریف هندوستان است. لذا هیاتی از اتاق بازرگانی ایران به منظور مذاکره با کنفدراسیون صنایع هند که بزرگترین تشکیلات اقتصادی خصوصی این کشور به شمار می‌رود، وزیر امور خارجه را در این سفر همراهی می‌کند.
اما در راستای اعمال تحریم های ایالات متحده آمریکا آیا این هیات می تواند شرایط را به نفع ایران تغییر دهد یا خیر، به خصوص که هنوز مسائل مربوط به تصویب لوایح FATF هم به تصویب نرسیده است؟
در مصاحبه های پیشین با دیپلماسی ایرانی بارها بر این نکته تأکید داشته ام که شرایط و مناسبات پولی و بانکی جمهوری اسلامی ایران به واسطه عدم تصویب لوایح چهارگانه FATF به یک پیچیدگی خاصی رسیده است، به گونه‌ای که اکنون بسیاری از کشورها و مشتریان بزرگ ایران و حتی بازیگران همسو با تهران مانند پکن و مسکو نیز به صراحت اعلام داشتند که در صورت عدم تصویب این لوایح از جانب ایران، شرایط همکاری دو جانبه با اما واگرهای جدی روبه رو خواهد شد. پس در پاسخ به سوال شما حتی اگر این هیات اقتصادی ایرانی در سفر به هند بتواند تغییراتی در وضعیت تجاری دو کشور ایجاد کند، مادامی که قوانین و مقررات پولی و بانکی ضد ایران باشد، عملا نمی توان نسبت به گشایش در روابط با هند و هر کشور دیگری خوش‌بین بود. چون مسائل پولی و بانکی و انتقال ارز یکی از گلوگاه‌های مهم مناسبات تجاری میان کشورها است. البته خوشبختانه هندوستان جزء کشورهایی است که در لیست معافیت های تحریمی ایالات متحده آمریکا قرار دارد و فعلا در ضرب الاجل تعیین شده، دهلی‌نو می‌تواند نسبت به خرید نفت از ایران اقدام کند. هر چند در این میان وزن و فشار خود کشور هندوستان بر سیاست‌های آمریکا برای تصویب این معافیت ها نیز بی‌تاثیر نبوده است. چرا که اساسا کاخ سفید و شخص دونالد ترامپ علاقه ای به تداوم مناسبات اقتصادی دهلی نو و تهران ندارد. البته باید خاطر نشان کرد که برای دور زدن تحریم‌های آمریکا از جانب ایران و هند فرمول هایی در نظر گرفته شده است. مثلا این که بخشی از پول‌های ایران در سایه فروش نفت به هند به خرید کالا از این کشور اختصاص پیدا کند و بخش دیگری نیز در قالب سرمایه گذاری در خود هند باقی بماند که اگر چه در کوتاه مدت تاثیر مثبتی بر اقتصاد کشور ندارد، اما می تواند منافع خوبی را در بلندمدت برای ایران در این کشور مهم اقتصادی ایجاد کند. در این راستا رئیس شرکت پتروشیمی "چنای" هند اعلام کرد که ایران قصد دارد 15 میلیارد روپیه برای توسعه یک پالایشگاه متعلق به این شرکت سرمایه گذاری کند. این دست از مسائل می تواند بستر نفوذ اقتصادی ایران در هندوستان را فراهم کند.
علاوه بر آن بخش دیگری از پول های ایران قرار است در قالب ارزهای دیگر از طریق برخی بازیگران دولتی و فرا دولتی به ایران انتقال پیدا کند تا زمانی که مسئله لوایح FATF و از همه مهمتر سازوکار ویژه مالی اتحادیه اروپا در قبال ایران یا همان SPV عملیاتی شود، چون واقعیت امر این است که اکنون هندوستان، چین روسیه و دیگر کشورهایی که با ایران مناسبات اقتصادی دارند، در یک حالت سردرگمی و ابهام قرار دارند و منتظر اقدام عملی اتحادیه اروپا هستند تا بتوانند به موازات آن شرایط خود را پیش ببرند. البته در کنار این مسائل باید خاطر نشان کنم که یکی دیگر از اهداف مهم در این سفر یافتن راه حل‌های مناسب برای انجام پرداخت‌ها از طریق ارز ملی هند است. به خصوص که چگونگی انجام این مسئله بعد از پایان مهلت معافیت تحریمی آمریکا بسیار مهم است. چون در آن فضا باید شرایطی را فراهم کرد که پس از بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران بتوان یک زمینه مناسب حداقلی را برای شرکت‌های ایرانی به منظور سرمایه گذاری در هند و بالعکس ایجاد کرد.
در یک نگاه کلی تحریم‌های ایالات متحده آمریکا می‌تواند بر تلاش‌های دیپلماتیک ایران برای تحت الشعاع قرار دادن مناسبات ایران و هندوستان به خصوص در حوزه فروش نفت ایران که در فاصله آوریل تا نوامبر 2018 حدود 11 میلیارد دلار بود، سایه خود را بیفکند؟
در شرایط واقعی و منطقی باید چنین انتظاری داشته باشیم. به هر حال ایالات متحده آمریکا مناسبات بسیار مهم و گسترده با قدرتی مانند هندوستان دارد و از آن سو میزان مناسبات تجاری هندوستان نیز با ایالات متحده آمریکا بسیار بالاست و یقینا این کشور برای این که بتواند منافع اقتصادی خود را حفظ کند ناگزیر از قرار گرفتن در مسیر تحریمی آمریکا است، هرچند که اکنون، ذیل معافیت های کاخ سفید، دهلی نو مناسبات نیم‌بند اقتصادی و تجاری خود را با ایران حفظ کرده است. لذا سفر آقای ظریف و تلاش هایی از این دست، چه در گذشته و چه در آینده بیشتر برای این است که بتوان مدیریت و کنترلی بر شرایط اقتصادی دو کشور داشت، وگرنه بدیهی است که مناسبات تجاری دهلی نو و تهران در سایه تحریم‌ها با افول روبه‌رو شود، هرچند که مناسبات سیاسی و دیپلماتیک دو کشور هر روز پررنگ تر و قوی تر خواهد شد.
به مناسبات سیاسی اشاره داشتید. در این راستا ماه می ۲۰۱۶، نارندرا مودی، نخست وزیر هند، با هدف ایجاد یک رابطه استراتژیک با ایران و توسط روابط هند با غرب آسیا، به تهران سفر کرد. در جریان سفر مودی، ایران و هند حدود ۱۲ توافقنامه امضا کردند که مهمترین آنها، توسعه بندر چابهار بود. مدتی بعد، ایران، هند و افغانستان توافقنامه سه جانبه‌ای را امضا کردند که به موجب آن کالا‌ها از طریق بندر چابهار بین سه کشور منتقل می‌شوند. از آن سو آقای ظریف نیز ماه می سال گذشته میلادی سفری را به هندوستان داشتند. در سایه این نکات آیا مناسبات سیاسی دو کشور می تواند تضمین کننده تداوم سطح تجاری دو کشور باشد؟
واقعیت امر این است که شرکت‌های خصوصی هندی اکنون تابع سیاست ها و مناسبات آمریکا قرار دارند. از این رو نمی توان از طریق دولت ها و مناسبات سیاسی این شرکت های هندی را وادار کرد که با ایران مناسبات خود را حفظ کنند. البته این را باید گفت که اگرچه می توان انتظار داشت روابط اقتصادی و تجاری ایران و هند تحت الشعاع تحریم‌های آمریکا قرار گیرد، اما این مسئله سبب نمی شود که تهران دست روی دست بگذارد و کوشش هایی را برای رفع این موانع و فشارهای آمریکا بر سرا راه مناسبات اقتصادی خود با هندوستان انجام ندهد و تسلیم فشارهای آمریکا شود. لذا سفر دیروز آقای ظریف بخشی از این کوشش‌ها و تلاش‌های سیاسی و دیپلماتیک برای مدیریت روابط اقتصادی دو کشور است. از طرف دیگر هم اگر چه نمی توان شرکت های تجاری خصوص هندی را وادار به تداوم همکاری با ایران کرد، اما خود دولت هند بسترهای مناسبی را برای حفظ مناسبات تجاری خود با ایران ایجاد کرده است. در این راستا وزارت دارایی این کشور دیروز اعلام کرد پول واردات نفت از ایران را که با روپیه پرداخت می‌شود، از مالیات سنگین معاف کرد. این اقدام به پالایشگاه‌های هندی امکان تسویه بدهی معوقه خود به شرکت ملی نفت ایران را که مبلغی در حدود یک و نیم میلیارد روپیه است را می دهد. پس باید در بستر همین تعاملات سیاسی و دیپلماتیک و نیز فضاهای تنفسی اندک، مناسبات تجاری خود را با هند تداوم بخشیم.
نظر شما :