آیا انتظارات داخلی از برجام دستخوش تغییر شده است؟

عصرایران؛ هادی اهوازیان - بلافاصله پس از خروج یکجانبه ترامپ از برجام در 18 اردیبهشت 97، فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ضمن ابراز تاسف از خروج آمریکا از توافق هسته ای، بقای برجام را به ماندن ایران در توافق مشروط و اعلام کرد تا زمانی که ایران در برجام حضورداشته باشد، اروپا نیز در این توافق خواهد ماند.

در مقابل حسن روحانی نیز درخواست اروپا برای تداوم توافق هسته ای را به نحوه عملکرد 5 کشور دیگر در توافق بصورت مشروط پذیرفت و به مسئولان وزارت خارجه "چند هفته" مهلت داد تا با کشورهای اروپایی، چین و روسیه مذاکره کنند و درصورتیکه در این "مدت کوتاه" مشخص شود "همه خواست ملت ایران از برجام تامین می شود"، برجام پایدار خواهد ماند.

نگاهی به اظهارات مسئولین نظام در آن برهه زمانی تاکنون بیانگر آن است که تامین منافع اقتصادی بویژه تضمین فروش نفت و گاز، مبادلات بانکی و عدم مداخله اروپا در حضور منطقه ای و برنامه موشکی ایران از اهم شروط ایران برای ادامه برجام بوده و هست.

از طرفی بررسی اقدامات 7 ماه گذشته کشورهای اروپایی در مقایسه با مهلت کوتاه چند هفته ای ایران حاکی از آن است که اقدامات اروپا به اذعان مسئولین دستگاه دیپلماسی خارجی بغیر از اتخاذ مواضع سیاسی و تعهد به اقدامات عملی، تامین کننده منافع اقتصادی ایران در برجام نشده است.

شاید یکی از مهمترین تلاش های اروپا برای دور زدن تحریم های ایالات متحده را می توان پیشنهاد ایجاد سازوکار ویژه مالی در ماه های اخیر برشمرد. موضوعی که تاکنون ابهامات زیادی درخصوص محل میزبانی، زمان و میزان تحقق انتظارات اقتصادی تهران پیش روی آن وجود دارد.

اگرچه علی اکبرصالحی در مصاحبه با رویترز تعاملات بانکی و فروش نفت را بعنوان دو اولویت اصلی و مورد انتظار از سازوکار ویژه مالی برای حفظ برجام مشخص کرده است اما آنگونه که در گزارش اخیر روزنامه فایننشال تایمز مطرح شده اتحادیه اروپا قصد دارد در هفته‌های آینده کانال ویژه‌ای برای تسهیل تجارت با ایران به میزبانی سوئیس راه‌اندازی کند که هدف آن مجاز کردن فروش غذا، دارو و کالاهای پزشکی است. سازوکاری که گویا به واسطه ماهیت کمک های بشردوستانه مورد تایید تلویحی ایالات متحده بوده است.

اما بغیر از تلاش های اولویت دار و درعین حال بی نتیجه اروپا در تضمین منافع اقتصادی برجام، موضع اعلامی مسئولین اروپایی در رابطه با برنامه موشکی و حضور منطقه ای، در تقابل با شروط ایران بوده و بعضا از ضرورت انجام مذاکرت تکمیلی در این رابطه یاد می شود.

بنابراین با مقایسه شروط ایران برای حفظ برجام با اقدامات اروپا، تفاوت معناداری بین انتظارات و میزان تحقق آنها استنباط می شود.

با توجه به اینکه هنوز ابهامات زیادی درخصوص مکانیسم سازوکار مالی لااقل در کوتاه مدت وجود دارد، به نظر می رسد ادامه حضور ایران در برجام ناشی از تغییر نگرش داخلی به منافع برجام قابل تفسیر است.

به عبارتی با وجودی که تضمین منافع اقتصادی یکی از اولویت های اصلی ایران برای حفظ برجام به شمار می رود، لیکن در حال حاضر ادامه حضور ایران در برجام بیشتر به واسطه منافع سیاسی است تا اقتصادی.

ایجاد شکاف در روابط راهبردی اروپا با ایالات متحده در قبال ایران و بهره برداری سیاسی از آن باوجود کسب حداقل منافع اقتصادی از برجام از دلایل عمده ادامه حضور ایران در برجام است.

به عبارتی با وجودیکه در طول 40 سال گذشته ایالات متحده و اروپا راهبردی واحد با رویکردهای بعضا متفاوت در قبال ایران داشته اند با اینحال احتمالا مهلت بیشتر ایران به اروپا جهت یافتن راهی برای استقلال مالی حداقلی از آمریکا در موضوع کانال ویژه مالی(حتی درصورت عدم تحقق کامل منافع مورد انتظار)، به عنوان فرصتی برای ایجاد واگرایی در روابط اروپا با ایالات متحده در بستر برجام دنبال می شود.

به ویژه اینکه اتخاذ سیاست های یکجانبه گرایانه ترامپ در موضوعات بین المللی و سهم خواهی از متحدان اروپایی در مبادلات تجاری، امنیت اروپا و ناتو و غیره و به تبع آنها ایجاد تضاد منافع، انگیزه سیاسی – امنیتی اروپا برای استقلال اقتصادی حداقلی از آمریکا را تقویت کرده و امکان دستیابی به منافع سیاسی ایران در برجام را بارزتر و مهمتر از منافع اقتصادی فراهم ساخته است.