شمشیر داموکلس، آرزوی بارزانی

 شمشیر داموکلس آروزی بارزانی

عبدالرحمن فتح الهی - پس از برگزاری رفراندوم 25 سپتامبر و موضع گیری های داخلی و منطقه ای نسبت به آن  و انتشار نامه وزارت امور خارجه آمریکا در خصوص پیشنهاد تعویق موعد رفراندوم در 23 سپتامبر یعنی دو روز قبل از همه پرسی، اقلیم را با شرایط خاصی مواجه کرد. این شرایط موجب اوج گیری انتقادات داخلی و انگیزه ای برای برهم زدن شرایط موجود توسط دولت مرکزی عراق در مناطق مورد مناقشه شد. دولت مرکزی عراق با التیماتوم 48 ساعته به اقلیم در ساعات پایانی یکشنبە شب با نیروهای مسلحش به کرکوک حمله کرد و در عرض چند ساعت با احاطه بر چاه های نفت و نقاط حساس این شهر و شهرهای اطراف کرکوک این مناطق را به تصرف خود در آورد.

بازی ناتمام تنش:

 اما باید گفت که شامگاه یکشنبه 15 اکتبر در حالی تنش و رویارویی بغداد – اربیل در بعد نظامی بر سر مسئله کرکوک شروع شد که اکنون علاوه بر درگیری در خصوص مناطق مورد مناقشه، دایره اختلافات به اشخاص نیز کشیده شده است. دستور پنج شنبه بغداد برای بازداشت "کوسرت رسول علی"، معاون مسعود بارزانی و معاون اول دبیر کل اتحادیه میهنی کردستان، آتش این تنش را شعله ورتر کرده است. اگر چه دیروز ارتش عراق و نیروهای حشد الشعبی پس از درگیری نسبتا شدید با نیروهای پیشمرگه توانستند بر آخرین منطقه کرکوک  یعنی " التون کوبری" نیز مسلط شوند، اما بسیار بعید به نظر می رسد این درگیری ها که هر روز ابعاد جدیدی پیدا می کند، در آینده ای نزدیک پایان یابد؛ خصوصا که به واسطه مطرح بودن توافق پشت پرده اتحادیه میهنی و دولت بغداد و به موازات آن اقدام حزب اتحادیه میهنی در خصوص تسلیم بدون درگیری برخی مناطق کرکوک به نیرهای ارتش عراق و متعاقب آن اتهام خیانت از سوی حزب دموکرات کردستان عراق به این حزب کردی، سایه تنش داخلی در اقلیم کردستان عراق را در موازات درگیری اربیل با بغداد ایجاد کرده است. این تنش می تواند گره کور کردستان را بیش از پیش سخت تر کند. البته در این میان موضوع تسلیم مناطق تحت کنترل حزب اتحادیه میهنی هم با سوالاتی روبه رو است که تا کنون جوابی صریح و روشن به آن داده نشده است.

مهمترین سوال این است که چرا حزب اتحادیه میهنی که از 12 کرسی کرکوک در مجلس ملی عراق 6 کرسی آن را در اختیار دارد و طبیعتا می بایست انگیزه بیشتری برای مقاومت داشته باشد، در یکشنبه هفته پیش بنا به صلاح دید و تصمیمات رهبران حزبی خود، سناریو و برنامه کنار آمدن با دولت مرکزی را روشی مفید تلقی کرد؟ هر چند که به واسطه این عملکرد در حال حاضر این حزب مدیریت شهر کرکوک را به عهده گرفته و ارتش عراق نیز در مناطق نظامی قبل از سال 2014 و زمان قبل از حمله داعش مستقر شده اند. این مسئله مبین این دو نکته است؛ اول این که حزب اتحادیه میهنی به رغم برگزاری همه پرسی آن را بستری برای کاهش قدرت خود و سایر احزاب رقیب و منتقد و در مقابل وسیله ای برای افزایش قدرت حزب دموکرات کردستان با محوریت مسعود بازرانی تلقی کرده است. لذا برای جلو گیری از این مسئله چنین اقدامی را در دستور کار خود گذاشته است. دوم این که باید دید در پس توافق اتحادیه میهنی با دولت بغداد چه سناریویی برای این حزب کردی و اقلیم بر سر مسئله تقسیم قدرت در نظر گرفته شده است که کرکوک بدون درگیری در کمتر از 24 ساعت تسلیم ارتش و حشد الشعبی می شود. اما در همین میان می توان انتظار داشت که احتمالا کردستان عراق شاهد نبردی بر سر مسئله سهم خواهی قدرت باشد. لذا باید منتظر آینده ای مبهم و تار برای اقلیم بود که از الآن هم نشانه های آن در جامعه اقلیم هویدا است. به گونه ای که بسیاری از مردم اقلیم کردستان شرایط قبل از رفراندوم را روند خوبی در راستای رسیدن به اهداف خود می دانستند و این اتفاقات اخیر را بازگشت به شرایط قبل از حمله داعش و بعضا عقب تر از آن می دانند. ولی عمدتا این رویدادها را با دیدگاه های مختلفی به نفع کردها نمی دانند. برخی این بی انگیزگی مقاومت را حاصل تبعیض و فسادهای اداری و مالی رهبران احزاب دانسته و برخی ها آن را نتیجه غرور و خودبزرگ بینی متولیان رفراندوم می دانند که به هشدارهای جهانی و منطقه ای توجه نکردند و در حالی که می توانستند با تمکین به بعضی پیشنهادها ضمن نگه داشتن موقعیت کردها در منطقه به آینده ای بهتر برسند که با دوراندیشی رهبران کردها می توانست سرنوشت بهتری را رقم بزند. عمدتا بخشی از این ناکامی را حاصل بی تدبیری های رهبران دانسته و معتقدند از این بهتر هم می شد به اهداف بالاتری دست یافت. وضعیت قبل از رفراندوم را شرایطی قابل پیشرفت و آینده دار برای کردستان می دانستند. در این میان آن چه از ناهماهنگی رهبران اقلیم ناگوارتر است، احتمال دچار شدن به اختلافات داخلی است که کردها کم با آن آشنا نیستند. افزون بر این مسئله روابط بین الملل هم در خلال جریان همه پرسی به سود کردها نبوده، خصوصا آمریکا که روزی از جایگاه و موقعیت اقلیم استفاده کرد و در 2003 صدام را ساقط کرد حال با سیاستی کژدار و مریض در مقابل پیشروی ارتش عراق موجب جابه جایی نیروهای نظامی – امنیتی کرکوک و دیگر مناطق مورد مناقشه شد. از همین رو هم سیاست بازگشت و دفاع از بغداد به قدری فاحش و آشکار است که مسئله تسلط بر کرکوک در سایه توافق احزاب کردی با بغداد بیشتر به هماهنگی های برنامه ریزی شده شباهت دارد تا عملیات نظامی.

برگ برنده عامل باخت:

مسعود بارزانی در جریان همه پرسی کردستان عراق اگر چه توانست با یک ناسیونالیسم کردی شرایط را آن چنان که خود می خواهد پیش ببرد؛ اما در روزهای پس از آن ورق به سود بارزانی برنگشت و درگیری با سایر احزاب کردی خصوصا اتحادیه میهنی در جایگاه رقیب سنتی و مشخصا پس از مرگ جلال طالبانی سبب شد تا ارتش عراق و حشد الشعبی نماد ناسیونالیسم کردی و همه پرسی را از دست بارزانی بگیرند، به گونه ای که محمد حاجی محمود، دبیرکل حزب سوسیال دموکرات اقلیم کردستان، به صراحت اعلام داشت که منفعت طلبی و کشمکش های حزبی و سیاسی موجب شد که  آن چە کردها طی صد سال گذشتە بە دست آورده اند، در چند دقیقە نابود شود. اتحادیه میهنی از همان ابتدای مطرح شدن همه پرسی در کنار سایر احزاب منتقد به این اقدام، این تصمیم را تصمیمی شخصی از جانب مسعود بارزانی دانست که می تواند اقلیم کردستان را دچار تنش و هرج و مرجی بی سابقه کند؛ خصوصا که در لوای این تنش ها نیز احتمال شکل گیری دیکتاتوری حزبی و فردی هم در آینده به چشم می خورد.

در همین راستا هم اتحادیه میهنی با بالا گرفتن تنش های لفظی میان بغداد و اربیل بر سر مسئله کرکوک توانست از دل این تنش ها راه خود را از بارزانی و حزب دموکرات جدا کند. البته این تصمیم نه برای خود حزب و نه برای اقلیم به نظر نمی رسد که ارزان تمام شود. البته در این خصوص هم باید گفت این شرایط در بستر خود پتانسیل ایجاد یک دیکتاتوری تمام عیار را دارد. هر چند که در شرایط کنونی مسعود بارزانی نه تمایل و نه توان ایجاد درگیری جدید را برای خود ندارد؛ اما یقینا با آرام شدن وضعیت اقلیم و سپری شدن این تنش ها بارزانی این رفتار اتحادیه میهنی را بی پاسخ نخواهد گذاشت. لذا اگر او بتواند بر مشکلات و تنش های کنونی فائق آید و تمامی نارضایتی های امروز جامعه و بدنه سیاسی داخلی اقلیم کردستان را که بخشی از آن حتی خواستار استعفای او شده اند پاسخ دهد، احتمال می رود که در آینده از همین موج ناسیونالیسمی که رفراندوم را شکل داد برای خود شمشیر داموکلسی بسازد که سایه آن را بر سر تمامی احزاب و شخصیت های مخالف و منتقد خود با برچسپ خیانت به آرمان ملت کرد نگاه خواهد داشت. از همین رو هم چنانی که تا امروز توانسته با انحاء مختلف پارلمان اقلیم کردستان عراق را با دور زدن قانون و حتی در یک اقدام، فرا قانونی بسته نگه دارد و به موازاتش با جنجال آفرینی در خود اقلیمی که سنگ دلسوزی آن را بر سینه می زند و با فشار بر گروه ها و احزاب سیاسی مبنی بر عقب انداختن انتخابات ریاستی و پارلمانی اقلیم کردستان، ریاست خود را بر اقلیم برای سه سال تا اکنون تمدید کند. امروز هم  در بستر تحولات کرکوک از مردم کرد مقیم اروپا و آمریکا تقاضای حمایت و تحرک مدنی برای فشار بر دولت های این مناطق داشته است.

چنانی که پیشتر هم اشاره شد در این میان آن چه بارزانی بیش از پیش به آن دل بسته بود، حمایت واشنگتن از اربیل بود. مهم ترین دلیل عدم حمایت آمریکا از رفراندوم اقلیم کردستان و ادامه استقرار آنها در مناطق مورد مناقشه، ترس از تضعیف حیدر العبادی به عنوان یک مهره نزدیک به آمریکا در عراق قبل از برگزاری انتخابات پارلمانی 2018 بود. زیرا آمریکا تلاش می کند عراق را پس از بیش از 10 سال اشغال آن در سال 2003 باثبات کند. بنابر این، ترامپ چنانی که تا کنون اعلام داشته از هیچ طرف درگیری دفاع نکرده است. حال، کردستان عراق در مقابل دنیایی از ابهامات بی جواب قرار گرفته که پاسخ به آن ها دشوار است. ولی بخش زیادی از این مردم، تنوع مدیریت را در شرایط موجود بهترین راه برون رفت از وضعیت سخت سیاسی، امنیتی و اقتصادی فعلی می دانند.