طرح "ب" امریکا برای سوریه چیست؟

دیپلماسی ایرانی: جان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده امریکا گفته است که اگر آتش بس فعلی در سوریه شکست بخورد چاره ای نمی ماند جز این که به "پلان بی" یا "طرح ب" رجوع شود. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه گفته که درباره چنین طرحی با طرف امریکایی صحبت نکرده و ویتالی چورکین، نماینده روسیه در سازمان ملل از واشنگتن خواسته که درباره طرح "ب" که کری درباره آن صحبت کرده است، توضیح دهد. واکنش های روسیه اگرچه با سکوت ایالات متحده همراه شد و واشنگتن حاضر نشد حرفی درباره پلان بی بزند اما برای همه این سوال پیش آمد، پلان بی چیست؟ امریکا از چه صحبت می کند و طرح جایگزینی که کری درباره آن صحبت کرده است، چیست؟

تجزیه سوریه

کارشناسان و تحلیلگران امور منطقه به خوبی می دانند منظور از پلان بی چیست. پلان بی دقیقا همان چیزی است که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان خاورمیانه به ویژه کسانی که دستگاه های امنیتی امریکایی و غربی را متهم می کنند که درصدد تجزیه منطقه هستند، همان تجزیه سوریه است. طرحی که از همان ابتدای بحران سوریه به میان آمد و حتی گفته شد هنری کسینجر، وزیر امور خارجه اسبق امریکا در گفت وگو با یک روزنامه لهستانی صحبت از لزوم اجرای آن مثل دیگر کشورهای عربی حتی به زور اسلحه و خون ریزی های بسیار کرد.

این طرح در امریکا طرفداران بسیاری دارد. بسیاری از متخصصان اندیشکده های مهم امریکایی بر این باورند که خاورمیانه به شیوه فعلی نمی تواند برقرار بماند و کشورهای عربی همگی باید تجزیه شوند. در رسانه ها بسیار می شنویم که از پایان یافتن تقسیم های مرزی کشورهای عربی بر اساس طرح سایکس – پیکو حرف می زنند. بسیاری معتقدند بهار عربی در حقیقت توطئه ای غربی بود تا آشوب سراسر منطقه را بگیرد و آتش آن مرزهای جدیدی ترسیم کند. کسانی که به وجود چنین توطئه ای باور دارند می گویند که عراق و لیبی بر اساس همین ایده تجزیه می شوند و سوریه و به دنبال آن مصر و اردن و عربستان و حتی لبنان نیز تجزیه خواهند شد. عبدالباری عطوان در این رابطه می گوید: «مهمترین هدف در این طرح تامین امنیت اسرائیل است. چرا که کشورهای پیرامونی اسرائیل همگی تجزیه خواهند شد و تا مدت ها توانایی اعمال تهدیدی علیه اسرائیل نخواهند داشت.» وی در ادامه می افزاید: «امریکا به دنبال ترک منطقه و سپردن آن به قدرت های منطقه ای است برای همین می خواهد از بابت امنیت اسرائیل خیالش جمع شود تا وقتی به سراغ آسیای دور و چین رفت نگرانی ای درباره امنیت اسرائیل نداشته باشد.»

به هر حال، اگر ایالات متحده بخواهد پلان بی را در سوریه پیاده کند به این شکل خواهد بود که نیروهای خود را از شمال و جنوب سوریه یعنی از طریق ترکیه و اردن وارد سوریه خواهد کرد تا به این ترتیب منطقه جدیدی تحت کنترل خود به وجود آید. برای این که مشکلات سابق بر سر عراق تکرار نشود و متهم به اشغال سرزمینی عربی نشود، از نیروهای کشورهای عربی و اسلامی استفاده خواهد کرد که در راس آنها عربستان سعودی، اردن، ترکیه، قطر و امارات متحده عربی خواهند بود. این عملیات تحت عنوان ائتلاف مبارزه با داعش فعال خواهد شد. همچنین در این جمع کشورهای غربی به ویژه نیروهای فرانسوی و انگلیسی نیز نقاشی فعال خواهند داشت. به این ترتیب امریکا امیدوار است نه متهم به اشغال سرزمینی عربی شود چرا که با خود نیروهای عربی به سوریه آورده، نه متهم به اشغال سرزمینی اسلامی چرا که نیروهای کشورهای اسلامی مثل ترکیه همراه آن هستند و نه متهم به ایجاد فتنه مذهبی، همانند اتفاقات عراق شود، چرا که نیروهای سنی به همراه آن حضور دارند.

از حدود دو ماه پیش نیروهای امریکایی تحت عنوان مستشار وارد سوریه شده اند تا کار آموزش نیروهای مخالف سوری را بر عهده بگیرند. منابع خبری می گویند که آنها با جنگ افزارهای سبک نظامی وارد خاک سوریه شده اند. برخی منابع تعداد آنها را هزار تا هزار و سیصد نفر عنوان کرده اند. در ابتدا گفته می شد آنها در مناطق شمالی حلب در نزدیکی سد حلب مستقر شده اند و کنترل این مناطق را بر عهده دارند. اما وقتی که خبر پیشروی نیروهای سوری با حمایت ارتش سوریه به میان آمد، برخی منابع خبری از جمله سومریه نیوز عراق گزارش دادند که این نیروها وارد منطقه کردستان شده اند و در آنجا مستقرند. حتی وقتی که نماینده اوباما به منطقه کردستان سوریه آمد از این پایگاه دیدن کرد و مذاکرات سری ای را با طرف های کرد درباره آنها انجام داد که البته رسانه ای نشد.

همچنین در صورت اجرای طرح پلان بی، امریکا قصد دارد منطقه پرواز ممنوع بر فراز سوریه ایجاد کند و منطقه ای را در خاک سوریه موسوم به "منطقه امن" به وجود آورد تا نیروهای سوری و عربی و غربی همگی در آنجا مستقر شوند. احتمالا مناطق سنی نشین شرق سوریه که عموما تحت کنترل ارتش سوریه نیستند و بسیاری از آنها تحت کنترل ترویست ها و مخالفان سوری است مد نظر امریکایی ها است. گفته می شود امریکایی ها از حلب تا درعا را همانند یک خط مرزی تصور می کنند و آن را تحت کنترل ارتش سوریه می بینند و در طرح خود برنامه ای برای نزدیک شدن به این مناطق ندارند. به ویژه که در تمامی این مناطق نیروهای روسی و ایرانی و سوری حضور دارند و دولت امریکا تمایل ندارد با آنها برخورد کند. به این ترتیب می توان گفت امریکایی ها مرزهای حضور خود در سوریه را نیز ترسیم کرده اند. به این منظور روزنامه القدس العربی، چاپ لندن گزارش داد که امریکا پهپادهای خود را بر فراز سوریه به پرواز در آورده است.

ماجراجویی های عربستان

در این میان به نظر می رسد بیش از هر کشوری این عربستان سعودی است که از ورود به ماجراجویی سوریه هیجان دارد. در حالی که ترکیه، دیگر متحد عربستان در برابر بشار اسد، با احتیاط با این موضوع برخورد می کند، عربستان سعودی برای ورود به فاز نظامی در سوریه عجله دارد و حتی این عجله را پنهان هم نمی کند. عادل جبیر، وزیر امور خارجه عربستان سعودی یکشنبه شب حرف های جان کری را تکرار کرد و گفت که کشورش با طرف امریکایی درباره طرح ب در حال مذاکره است. او پیش بینی کرد که به زودی آتش بس در سوریه شکست بخورد و ورود به فاز نظامی در این کشور آغاز شود. این اظهارات نشان داد که عربستان برای شکست آتش بس در سوریه دنبال بهانه است.

واقعیت این است که عربستان احساس می کند در تمامی پرونده های منطقه ای شکست خورده است، آنها پرونده های شکست خود را لبنان، یمن، عراق، لیبی و سوریه می دانند و گمان می کنند که سوریه تکه پاره می تواند به مثابه التیامی بر ناکامی های آنها در منطقه باشد. برای همین برای ورود نظامی به سوریه عجله دارند و حتی نیروها و جنگنده های خود را به پایگاه اینجرلیک ترکیه فرستاده اند.  

ترکیه، بازنده اصلی

در این میان ترکیه در هر حالتی خود را بازنده می داند، چه بشار اسد در قدرت بماند و آتش بس فعلی ادامه یابد چه امریکا بخواهد پلان بی را آغاز کند و ورود نظامی به سوریه را کلید بزند. برای همین ترکیه رسما اعلام کرده است که وارد جنگ نظامی در سوریه نمی شود. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه با صدور بیانیه ای رسما اعلام کرده است که آنکارا به هیچ وجه برای ورود نظامی به سوریه تصمیمی ندارد.

ترکیه خوب می داند که ورود ائتلاف به رهبری امریکا به سوریه و آغاز طرح ب نیاز به حمایت کردها دارد و این بدان معنا است که کردهای سوریه به خودمختاری و حداقل به وضعیتی شبیه وضعیت کردهای عراق می رسند. امریکا با کردها ارتباطات تنگاتنگی دارد و این مساله برای ترکیه به هیچ وجه قابل قبول نیست. برای همین اردوغان با عصبانیت دائما خطاب به امریکا می گوید که باید میان ترکیه و کردها یکی را انتخاب کند. ترکیه از این می ترسد که ورود به پلان بی به کردها مشروعیت بدهد و این مساله به تحریک کردهای ترکیه بینجامد. برای همین در هر حالتی خود را بازنده تحولات سوریه می داند.