ژنو 2 به پرونده هسته‌ای ایران بستگی دارد

دیپلماسی ایرانی: هشدارها و ملاحظات به برگزاری کنفرانس ژنو 2 مساله قابل پیش بینی ای بود و طبیعی هم بود که چنین هشدارها و ملاحظاتی وجود داشته باشد، اکنون همه ارزیابی ها و اطلاعاتی که به بیرون درز کرده حاکی از آن است که این نشست باز هم به تعویق خواهد افتاد، حالا چه تا ماه ژانویه چه تا به زمانی دیگر.

اولین معضل که اصلی ترین آن محسوب می شود بر سر چگونگی تعیین چارچوب کاری برای این کنفرانس است، به ویژه درباره صلاحیت های دولت انتقالی و جایگاه رئیس جمهور بشار اسد و اطرافیانش در دولت انتقالی و همچنین طرف های اصلی برای ترسیم این چارچوب که هنوز حاضر به گفت وگو با یکدیگر نشده اند و این که چه نقشی باید داشته باشند و این که اسد در این دولت انتقالی چه نقش و صلاحیت هایی می تواند داشته باشد، اختلاف نظرهای شدیدی وجود دارد. نه روسیه تصوری از بازتاب مواضع خود در مرحله بعدی دارد که البته این بدان معنا نیست که تا آخر با بقای اسد موافق است، و نه ایالات متحده امریکا طرحی روشن در معادله ای که پذیرفت بر اساس آن مرحله انتقالی بدون پیش شرط کنار رفتن اسد از قدرت تشکیل شود، در اختیار دارد. از ابتدا تا انتهای این سناریو چالش ها بسیار هستند و فقط محدود به کیفیت حضور مخالفان و یا قدرت های منطقه ای که بر خود فرض می دارند که در تسویه حساب های سوریه نقشی داشته باشند، نمی شود.

اگر در نشست روز دوشنبه دو طرف امریکایی و روسی در چارچوب توافق برای دستورالعمل ژنو 2 اتفاقی ناگهانی نیفتد، اسد خود را مانع اساسی بر سر تشکیل این کنفرانس خواهد دید، در حالی که او شرط کرده است که تنها به این شرط حاضر می شود که در موفقیت این کنفرانس کمک کند که کشورهای خارجی حمایت خود را از تروریست ها متوقف کنند.

حکومت بشار اسد با خلع سلاح شیمیایی و توافق امریکا و روسیه بر سر این موضوع توانست موفقیتی بزرگ به دست آورد، برای این که غرب در برابر کوتاه آمدن بشار اسد از سلاح های شیمیایی اش پذیرفت که او در قدرت باقی بماند به ویژه که خود اسد هم خوب می دانست که مرحله انتقالی قرار بوده با هدف رفتن او از قدرت به پایان برسد. آن چه در مواضع روسیه مهم است، قطع امید از تعدیل مواضع امریکا است، واشنگتن همچنان می گوید که بازسازی سیاسی و اقتصادی سوریه همچنان با کنار رفتن بشار اسد از قدرت ممکن است.

این در حالی است که روسیه و سوریه در تبلیغات سیاسی خود تلاش دارند این گونه القا کنند که واشنگتن مواضع خود را در قبال کنار رفتن بشار از قدرت تعدیل کرده اند. نگرانی بشار از مواضع روسیه به آن جا باز می گردد که وی گمان می کند که بقایش در قدرت برگه ای در دست مسکو است، در حالی که این برگه اصلا در دست امریکا نیست، و این مساله ای است که بشار را از آن بابت نگران می کند که نمی تواند برای همیشه به حمایت روس ها اعتماد داشته باشد.

رویکردی دیگر در قبال کنفرانس ژنو 2 نیز وجود دارد و آن این که ایران تا کجا اجازه می دهد که حکومت انتقالی با صلاحیت های کامل در سوریه تشکیل شود، آیا تهران حاضر می شود از دولت انتقالی فرضی حمایت کند، این نکته از آن جهت اهمیت دارد که قدرت های اصلی جهان اصرار دارند که تهران در کنفرانس ژنو 2 حتما حضور داشته باشد. اگر بنا باشد بقای اسد برگه ای در دست روسیه باشد آن گاه ایران چه نقشی در این معادله خواهد داشت. ایران هزینه های بسیاری را چه مالی و چه سیاسی در حمایت و حفظ بشار اسد صرف کرده است. اگر چه ایران نشانه هایی برای کوتاه آمدن از برخی فعالیت های هسته ای اش به واشنگتن نشان داده و اعلام کرده حاضر است که صلح آمیز بودن برنامه هسته ای اش را ثابت کند اما حفظ سوریه برای آن به مثابه بدیلی برای تلاش های کلان هسته ای اش محسوب می شود. با توجه به فصل مشترکی که میان مذاکرات ایران و غرب بر سر پرونده هسته ای ایران با تفاهم امریکایی – روسی بر سر سوریه وجود دارد، می توان گفت جدا کردن پرونده هسته ای ایران از پرونده سوریه امری تقریبا غیر ممکن است.

اگر مسکو بر برگه تعامل ایران با امریکا بر سر اسد حساب کرده است، خوب می داند که رسیدن راه حلی بر سر پرونده هسته ای ایران میان ایران و غرب می تواند چندان هم به سود مسکو تمام نشود. در عین حال این نکته را نیز باید در نظر بگیریم که رسیدن توافق غرب با ایران به معنای راضی شدن اسرائیل نیز هست. چرا که وقتی غرب از برنامه هسته ای ایران مطمئن می شود و به آن تن می دهد این بدان معنا است که فکری برای نگرانی های امنیتی اسرائیل نیز شده و حتی می توان گفت که غرب بر سر حزب الله و سوریه نیز با ایران به تفاهم رسیده است. در این جا اوباما نمی تواند بر خلاف مصالح کشورهای عربی حوزه خلیج فارس مصالح اسرائیل را نادیده بگیرد. دقیقا از همین جا است که می توان ارتباط میان پرونده هسته ای ایران با پرونده سوریه را درک کرد.

خلاصه این که بسیار سخت است که مذاکراتی بر سر راه حل سیاسی در سوریه صورت بگیرد بدون این که تفاهمی بر سر پرونده هسته ای ایران حاصل نشود، هر گونه تفاهمی با ایران به معنای قبول نفوذ منطقه ای آن است. به معنای دیگر اکنون مذاکره بر سر میزان نفوذ ایران در منطقه است نه چیز دیگر.

منبع: الحیات/تحریریه دیپلماسی ایرانی/11

انتشار اولیه: 12 آبان 1392/ انتشار مجدد: 18 آبان 1392