فتح کشور به کشور اخوان در خلیج فارس

دیپلماسی ایرانی: اخوان المسلمین، جریانی که همواره در جهان عرب در جبهه اپوزسیون بوده و به تازگی به قدرت رسیده، این روزها به چالشی جدی برای کشورهای امیرنشین عربی خلیج فارس تبدیل شده است. جریانی که تلاش دارد کشور به کشور قدرت را از حاکمان آن کشورها خارج کند و همه چیز را خودش به دست بگیرد.

در سه هفته گذشته امارات متحده عربی طرحی امنیتی در کشور به راه انداخت که طی آن یک صد شهروند وابسته جنبش اخوان المسلین دستگیر شدند. به اعتقاد ابوظبی اخوان المسلمین تهدیدی برای امنیت آن محسوب می شود. این اعتقاد را کشورهای عربی حوزه خلیج فارس همگی دارند. هنوز یک فرمول برای درک فعالیت های اخوان المسلمین از نزدیک وجود دارد. فرمولی که اخوانی ها همیشه در کشورهای عربی منطقه از آن استفاده کرده اند و توانسته اند به قدرت برسند و در این جا نیز از همین فرمول استفاده می کنند و تلاش دارند مطابق با آن سیاست های خود را پیش ببرند. فرمولی که همیشه باعث شده است تا اخوان المسلمین ضمن فعالیت های سیاسی ارتباط مستقیم با جامعه نیز داشته باشد.

هنگامی که اخوان المسلمین فعالیت خود را در امارات آغاز کرد، به یک دلیل آزادی عمل بیشتری در این کشور نسبت به دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس داشت. شاخه سیاسی این جریان یعنی الاصلاح الاجتماعی سازمانی غیر تمرکزگرا داشت که سازمان یافتگی آن در دهه های اخیر بیش از هر زمانی افزایش یافته بود، دولت امارات نیز به دلیل ارتباطاتی که با آن داشت تلاش می کرد روند اصلاحات خود را از طریق توصیه های این جریان دنبال کند، به عبارت دیگر به نوعی ارتباط زیر پوستی در سطوح پایین میان این جریان با دولت امارات به وجود آمده بود. در مارس 2011 الاصلاح به کمک 130 تن از نمایندگان خود موج جدیدی از اصلاحات با شعار برگزاری انتخابات آزاد و دموکراتیک در کشور آغاز کرد. دقیقا از همین زمان بود که رابطه حسنه هیئت حاکمه امارات با این جنبش پایان یافت و دستگیری های تازه ای را در میان رهبران آنها و اعضایشان آغاز کرد.

به طور کلی زندگی در امارات از استاندارد بالای معیشتی برخوردار است و شهروندان آن زندگی آرام و آسوده ای را در کشورشان می گذرانند اما هیچ گونه فعالیت سیاسی ای در امارات وجود ندارد. برای همین گرایش عمومی به جنبش الاصلاح افزایش یافته است. این مساله سبب شده تا رویکرد دولت امارات نسبت به این جریان حساس شده و فعالیت های آن را محدود کند. اصلاح بیش از همه در فعالیت های دینی و عام المنفعه در شمال امارات فعالیت داشته و به پشتوانه آن تلاش می کرده تا نفوذ مردمی خود را گسترش دهد. دولت امارات مدعی است که شاخه مالی اخوان المسلمین در حدود 1.6 میلیارد دلار چرخه مالی دارد که قصد داشته بعد از مارس 2011 به پشتوانه این توانایی مالی امارات را دگرگون کند. الاصلاح همچنین همکاری های گسترده ای را با برخی فعالان رسانه ای برای تغییر سیاسی آغاز کرده بود. آنها تصور می کردند که به کمک چنین فضایی می توانند به خوبی به دستاوردهایی که انتظار دارند، برسند و به این ترتیب به دلیل خشونت هایی که احتمالا دولت علیه آنها انجام خواهد داد، دامنه اعتراضات به سرعت به دیگر کشورهای منطقه سرایت خواهد کرد.

اما فعالیت شاخه های اخوان المسلمین در قطر و بحرین به شیوه دیگری است. در بحرین شاخه سیاسی اخوان المسلمین موسوم به "جامعه اسلامی المنبر" با اصلاح الاجتماعی در امارات ارتباطات تنگاتنگ دارد. آنها فعالیت های خود را با یکدیگر هماهنگ می کنند و در بستر مناسبی که در هر دو کشور وجود دارد، به فعالیت های میدانی خود ادامه می دهند. بسیاری بر این اعتقادند که "بحرین رویال کورت" و بانک اسلامی بحرین توسط جریان های اخوانی اداره می شوند.

دولت بحرین از جامعه سنی المنبر در برابر معترضان شیعی حمایت می کند که انعکاس این حمایت را در حضور آنها در پارلمان بحرین به خوبی می بینیم. المنبر در سه انتخاباتی که از سال 2002 تا کنون برگزار شده صاحب بیشترین کرسی های پارلمان بحرین بوده است. حمایت دولت بحرین از این جریان دو جانبه بوده است. المنبر از حکومت سلطنتی بحرین حمایت سیاسی می کند و دولت نیز از آنها حمایت مالی می کند.

در قطر، اخوان المسلمین طی یک دهه گذشته بیش از هر زمانی در نهادهای دولتی این کشور نفوذ کرده است. در گذشته دولت قطر برخی از جریان های سیاسی که حمایت اخوان المسلمین را پشت سر داشتند، دستگیر کرده بود. اما امروز به دلایل مختلف این ارتباط روند عکس به خود گرفته است. امروزه بیشتر رهبران اخوان المسلمین که در کشورهای دیگر عربی مورد غضب هیئت حاکمه قرار گرفته اند به قطر پناه برده اند. دولت قطر از سال 2011 تا کنون سیاست حمایت از جریان های اسلامی را در دستور کار خود قرار داده که این مساله سبب شده است تا فعالان سیاسی اخوان المسلمین همگی در قطر جمع شوند. هنوز نشانه های بسیاری وجود دارد که نشان می دهد بسیاری از فعالیت های اخوانی های قطر زیرزمینی نشده است.

اخوان المسلمین کویت بیش از کشورهای عربی دیگر این منطقه سازمان دهی دارند. آنها در این کشور علیه فعالیت های خاندان سلطنتی این کشور فعالیت می کنند. فعالیت های سیاسی این جریان در سال های 1990 – 1991 در اوج بود، زمانی که کویت توسط عراق اشغال شده بود آنها فعالیت های گسترده ای را در حوزه های اسلامی و تحرکات اجتماعی داشتند. بعد از آن اخوان المسلمین شاخه سیاسی تازه ای را در کویت بنیان گذارد با عنوان "الحدث" که در انتخابات اخیر کویت توانست بسیاری از جریان های مخالف دولت را به دور خود جمع کند. الحدث نزد جریان های مخالف دولت جایگاه ویژه ای دارد، و از این ظرفیت برخوردار است که می تواند جریان های قبیله ای مرتبط با جامعه کویت را علیه دولت تحریک کند. این جریان تلاش بسیاری می کند که تنش میان دولت با حکومت سلطنتی خانوادگی کویت را افزایش دهد و به واسطه آن خود را به هسته اصلی قدرت در کویت نزدیک کند.  

در عربستان سعودی به دلیل پیچیدگی های سیاسی موجود در این کشور و ارتباطات خانواده ای که میان برخی از خانواده های سلطنتی با اخوان المسلمین وجود دارد، فعالیت این جنبش به نوع دیگری است. اخوان المسلمین در عربستان همواره دستورالعملی مغایر با دستورالعملی که در دیگر کشورهای عربی دنبال می کند، دنبال کرده است. اطلاعات کمی از فعالیت اخوان المسلمین عربستان در دست است، اما این جریان از مهمترین منتقدان هیئت حاکمه عربستان محسوب می شود و همواره خواستار تغییر حکومت در این کشور بوده است. اما به رغم آن تلاش کرده است تا با بسیاری از دستورالعمل های خاندان سلطنتی نیز هماهنگ عمل کند. از اواخر دهه نود جریان اخوان المسلمین به جریان صحوه الاسلامیه (بیداری اسلامی) جریانی که همواره خواستار انتفاضه و عملیات براندازانه علیه هیئت حاکم بوده، پیوسته است. این جریان از طریق ارتباطاتش با اخوان المسلمین کویت با اخوان المسلمین عراق نیز در ارتباط بوده است. این ارتباطات نوعی استقلال عمل به اخوان المسلمین عربستان داده از این زاویه که خود می تواند بر جریان های هم سو با خود در کویت و عربستان نیز تاثیر بگذارد. این جریان در سال 2011 در یک اقدام ناهماهنگ و ناموفق خواستار اصلاحات سیاسی در عربستان شد. این مساله باعث شد تا فشارهای سیاسی در این کشور به شدت افزایش یابد. با افزایش فشارها این جریان خواستار تغییر نظام سیاسی این کشور شد که این مساله باعث شده است تا حکومت عربستان بیش از هر زمانی اخوان المسلمین را خطری برای خود بداند.

در عمان نفوذ اخوان المسلمین بر جریان های سنی کمتر از هر جای دیگری در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس است. بیشتر جمعیت مسلمانان عمان را "اباضی ها" تشکیل می دهند که اعتقادات متغیر آنها با دیگر جریان های سنی سبب شده تا اخوان المسلمین نتواند نفوذ چندانی بر آنها بگذارد. اخوانی ها در عمان بیشتر تلاش دارند تا یک قدرت لابی گری ایجاد کنند و بیش از آن که به فکر تغییر نظام در این کشور باشند بر روندهای سیاسی این کشور تاثیر بگذارند، به ویژه در بعد سیاست خارجی و نوع رابطه با امریکا که اخوانی ها تلاش می کنند تا با استفاده از قدرت چانه زنی و لابی گری از این ناحیه بر سیاست های این کشور تاثیرگذار باشند. شاید به همین دلیل باشد که بسیاری از سفرا و دیپلمات های عمان در کشورهای غربی از جمله امریکا گرایش های اخوانی دارند.

در دهه های اخیر نفوذ اخوان المسلمین در کشورهای مختلف عربی متفاوت بوده است. اگر چه در همه آنها تغییرات سیاسی و احیانا تغییر رژیم را هدف قرار داده اند اما همواره تلاش کرده اند تا عملکردی متفاوت در فعالیت های سیاسی را پیش ببرند.  /11

منبع: واشنگتن اینستیتیوت/  تحریریه دیپلماسی ایرانی