تشدید نزاع سیاسی در ارمنستان و تاثیر آن بر منافع ملی ایران

دیپلماسی ایرانی: در شرایطی که حدود هشت ماه به برگزاری انتخابات پارلمانی ارمنستان که به انتخاب نخست‌وزیر جدید این کشور منجر می‌شود باقی مانده، نزاع های سیاسی در این کشور مهم همسایه ایران شدت گرفته است.

سرنوشت انتخابات ارمنستان از این جهت برای ایران اهمیت دارد که این کشور با توجه به تداوم روابط دوستانه با ایران همیشه یکی از سرپل‌های ارتباطی و ترانزیتی ایران با جهان خارج بوده و تلاش ترامپ برای شکل دادن به یک مسیر ترانزیتی در خاک ارمنستان و چسبیده به مرز ایران موسوم به مسیر ترامپ نگرانی‌ها در مورد تشدید خطر خفگی ژئوپلتیکی ایران در قفقاز را افزایش داده است.

پیش از این باکو تلاش داشت با نقض حاکمیت ملی ارمنستان و اشغال جنوب این کشور و به‌خصوص استان سیونیک کریدور جعلی زنگزور را ایجاد کند و اهداف توسعه طلبانه خود را با همراهی ترکیه، اسرائیل و انگلیس عملیاتی کند. مسیر ترامپ اگر چه قرار است با رعایت حاکمیت ملی ارمنستان ایجاد شود، اما در مورد نیات واقعی آمریکا در این زمینه تردید وجود دارد.

به هر حال بعید به نظر می‌رسد تا قبل از برگزاری انتخابات پارلمانی در ارمنستان، دولت آمریکا و نیز دولت‌های ترکیه و جمهوری آذربایجان اقدامات جدی برای بی‌ثبات کردن ارمنستان انجام دهند. علت آن است که نیکول پاشینیان، نخست وزیر فعلی ارمنستان از ایده صلح با ترکیه و آذربایجان حمایت می‌کند و همچنین حامی ایجاد مسیر ترامپ است. ایجاد هرگونه درگیری مرزی جدید با ارمنستان یا اقدامات عملیاتی تند برای ایجاد مسیر ترامپ به گونه‌ای که تحریک ایران را باعث شود، در این شرایط آرایش سیاسی در ارمنستان را به ضرر پاشینیان تغییر می‌دهد. از همین رو بعید است تا بهار سال آینده منازعه نظامی جدیدی در قفقاز روی دهد. اما باید انتظار داشت در صورت شکست پاشینیان و عدم انتخاب وی به عنوان نخست وزیر، ترکیه و آذربایجان برای اشغال سیونیک و ایجاد کریدور جعلی زنگزور به سرعت به ارمنستان حمله کنند.

استدلال‌های پاشینیان و مخالفان وی چیست؟

از سوی دیگر باید توجه داشت نیروهای مخالف سیاسی در ارمنستان با صلح مخالف نیستند. ولی روندهای سیاسی فعلی مورد حمایت دولت را برای برقراری صلح با باکو و آنکارا نمی‌پسندند. آنها معتقدند این روند که با امتیازدهی بیش از حد به این دو کشور، پذیرش نفوذ اقتصادی و فرهنگی و سیاسی و امنیتی آنها در ارمنستان و دستکاری هویتی این کشور انجام می‌شود در نهایت می تواند به یک تهدید وجودی برای ارمنستان تبدیل شود.

احزاب سیاسی مخالف می‌گویند علیف علی‌رغم تهیه پیش‌نویس قرارداد صلح با ارمنستان هنوز هم از لفظ کریدور استفاده می‌کند، دو روز پیش دریاچه سوان را گویچا نامیده و ارمنستان را سرزمین تاریخی آذربایجان دانسته است، خواستار عدم مواجهه با مرزبانان ارمنی است، از بازگشت اتباع کشور خود به ارمنستان و دستکاری هویتی و جمعیتی این کشور دفاع می‌کند، برای ارمنستان از عنوان آذربایجان غربی استفاده می‌کند، سیونیک را بخشی از خاک جمهوری آذربایجان می‌داند و حاضر به آزاد کردن اسرای ارمنی جنگ قراباغ هم نیست. در این شرایط امیدواری به تامین انرژی و سایر نیازهای اقتصادی از طرف باکو و آنکارا بیش از حد خوش بینانه است و آنها از وابستگی اقتصادی ارمنستان به خود در آینده سوءاستفاده می‌کنند و استقلال این کشور را تهدید خواهند کرد.

تحول دیگری که منازعه سیاسی را در داخل ارمنستان تشدید کرده، برخورد تند نخست وزیر پاشینیان با مخالفان سیاسی و مذهبی و اقتصادی است. وی به دستگیری بسیاری از فعالان سیاسی مخالف خود در ارمنستان که از نظر اقتصادی وزنه موثری محسوب شده یا مناصب سیاسی و مذهبی مهم را در اختیار دارند روی آورده است. از همین رو مخالفان می‌گویند وی که نگران است در انتخابات پیروز نشود، با متهم کردن مخالفان خود به فساد اقتصادی یا رویه‌های مغایر با شئونات کلیسای ارمنی قصد دارد صحنه سیاسی را به نفع خود تثبیت کند تا در زمان برگزاری انتخابات هیچ فرد موثری به رقابت با وی برای کسب عنوان نخست وزیری قادر نباشد. در مقابل پاشینیان و حامیان وی معتقد هستند مخالفان وی روس‌گرا و به دنبال براندازی وی با روش‌های سخت هستند، فساد سیاسی و اقتصادی آنها قطعی و قابل اثبات است و برخی از این افراد که از مقامات مذهبی عالی رتبه کلیسای حواری ارمنی هستند رفتارهایی خارج از مقتضیات و شئون مذهبی داشته‌اند. پاشینیان که تشکیلات مذهبی کلیسای ارمنی در حومه ایروان موسوم به آچمیادزین را کانونی برای مقابله با خود می‌داند، در تلاش است از این تشکیلات مشروعیت‌زدایی کند؛ و حتی مراسم مذهبی روز یکشنبه مسیحیان ارمنی را به طور مستقل از این کلیسا در یک صومعه دیگر در هفته گذشته برگزار کرد که جنجال گسترده‌ای به همراه آورد. زیرا کشیش برگزار کننده این مراسم از سوی آچمیادزین خلع لباس شده بود.

پاشینیان برای جلب نظر مردم بارها تاکید کرده در صورت عدم انتخاب وی به عنوان نخست‌وزیر آینده ارمنستان خطر وقوع جنگی تازه میان ایروان و باکو جدی است. مردم ارمنستان نیز که در میان دو همسایه دشمن گیر افتاده و از جنگ و درگیری به ستوه آمده‌اند از این استدلال تا حد زیادی استقبال می‌کنند. تاکید پاشینیان بر تداوم شرایط اقتصادی خوب، امکان ادغام در ساختارهای اروپایی و ایجاد رفاه بیشتر نیز مورد توجه مردم ارمنستان است. هر چند احزاب مخالف عملی شدن این ایده‌ها را رد می‌کنند و معتقدند اروپا هرگز ارمنستان را در خود نخواهد پذیرفت. از نظر آنها تشدید دشمنی با روسیه به خواست غرب و کم‌توجهی به تقویت بنیه نظامی ارمنستان، می‌تواند این کشور سه میلیونی کوچک را به اوکراینی دیگر تبدل کند و ارمنستان باید در این زمینه هشیار باشد. آنها استدلال دولت ارمنستان را که می‌گوید به دنبال متنوع‌سازی روابط خارجی خود است و نه دشمنی با روسیه، نمی‌پذیرند و می‌گویند با از دست رفتن قراباغ کوهستانی، ارمنستان دژ دفاعی مستحکم خود را از دست داده و فشار برای تعطیلی پایگاه ۱۰۲ روسیه از سوی برخی مدافعان دولت و نیز کاهش همگرایی اقتصادی و امنیتی با روسیه با اقداماتی همچون کاهش همکاری با سازمان کشورهای مشترک المنافع ارمنستان را آسیب پذیرتر خواهد کرد؛ به خصوص که آمریکا و فرانسه و سایر کشورهای غربی تنها به صورت لفظی از ارمنستان حمایت می‌کنند و در حوزه کریدوری و انرژی منافع خود را عمدتاً در همکاری با باکو تعریف کرده‌اند.

باید توجه داشت این منازعات بنیادین تا زمان برگزاری انتخابات پارلمانی ارمنستان ادامه می‌یابد و هر جناحی که بتواند افکار عمومی را در مورد منطقی بودن دیدگاه‌های خود قانع کند شانس بیشتری برای پیروزی در انتخابات خواهد داشت.

چه کسی پیروز خواهد شد؟

نتیجه انتخابات پارلمانی ارمنستان تا حد زیادی به توانایی اپوزیسیون برای تشکیل یک جبهه گسترده متحد، پوست‌اندازی سیاسی و معرفی چهره‌ای جدید و معتبر برای کسب عنوان نخست‌وزیری بستگی دارد. چهره‌های سیاسی قبلی در این کشور که پست‌هایی همچون نخست‌وزیری یا ریاست جمهوری را بر عهده داشته‌اند با اتهامات گسترده‌ای به‌خصوص در زمینه فساد اقتصادی و بی‌توجهی به رفاه و پیشرفت ارمنستان و تمرکز امکانات در دست گروه‌ها و باندهای خاص متهم هستند و شانسی برای جلب توجه دوباره مردم ندارند. از سوی دیگر پاشینیان با شناسایی و دستگیری افرادی که ممکن است به سازماندهی فعالیت‌های حزبی و سیاسی علیه او قادر باشند و وارد آوردن اتهام فساد به آنها، اپوزیسیون ارمنستان را تا حد زیادی زمین‌گیر کرده است.

بنابراین باید منتظر ماند و دید آیا اپوزیسیون می‌تواند از طریق اتحاد کلیسا، احزاب و گروه‌های وابسته به سرکیسیان و کوچاریان، روسای جمهوری سابق این کشور و حمایت برخی چهره‌های قدرتمند اقتصادی مانند سامول کاراپتیان (که فعلاً به اتهام فساد اقتصادی در زندان است ولی اقوام وی تحرک سیاسی گسترده‌ای دارند) یک ائتلاف گسترده و مورد حمایت مردم تشکیل دهد یا خیر.

نظرسنجی‌های انجام شده در ماه‌های اخیر نشان می‌دهد اگر چه نخست وزیر پاشینیان محبوبیت بیشتری نسبت به رقبای سیاسی دیگر خود دارد. ولی فضای غالب در ارمنستان فضایی مبتنی بر رخوت و عدم مشارکت در فرایندهای سیاسی است. محبوبیت همه احزاب سیاسی در ارمنستان پایین است و باید دید این شرایط با تبلیغات مختلف در این کشور تغییر می‌کند یا خیر.

معمولاً دولت‌های حاکم در ارمنستان ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار رای را به طور ثابت به خود جذب می‌کنند که مربوط به کارکنان بخش‌های مختلف دولتی و خانواده‌های آنهاست. این وفاداری حاصل سنت‌های عرفی قدیمی در ارمنستان است که باعث می‌شود کارکنان یک مجموعه از نظر اخلاقی خود را به رای دادن به فردی موظف بدانند که مورد تایید کارفرماست. بر همین اساس، معمولاً کارکنان دولت در ارمنستان به نامزدهای حزب حاکم رای می‌دهند. اگر مجموعه گروه‌های مخالف در این کشور بتوانند بیش از ۴۰۰ هزار نفر را جذب کنند و به پای صندوق‌های رای بکشانند به شکست نخست‌وزیر فعلی و معرفی یک نخست‌وزیر جدید قادر خواهند بود. اما اگر از همان روش‌ها و افراد قدیمی استفاده کنند و ایده‌های جدیدی را در جامعه ارمنستان مطرح نکنند بعید است اتفاق جدیدی رخ دهد و پاشینیان تغییر کند.

در صورت انتخاب مجدد پاشینیان به عنوان نخست‌وزیر ارمنستان، ایجاد مسیر ترامپ و افزایش همگرایی این کشور با اروپا و آمریکا به مرحله عملیاتی و اجرایی وارد می‌شود و جمهوری اسلامی ایران در قفقاز با شرایط جدیدی مواجه خواهد شد. لذا ایران باید با ارزیابی دقیق تحولات ارمنستان از هم‌اکنون برای مواجهه با شرایط مختلف سناریوهای مربوطه را طراحی و مدنظر قرار دهد. زیرا رویدادهایی همچون ایجاد مسیر ترامپ می‌تواند تمامیت ارضی، امنیت و وحدت سرزمینی ایران را تحت تاثیر قرار دهد. از همین رو اگر بگوییم انتخابات ارمنستان بر آینده ایران نیز تاثیرگذار خواهد بود، سخن به گزافه نگفته‌ایم.