چشم‌انداز صلح‌آمیز در منطقه

دیپلماسی ایرانی: سقوط حکومت «بشار اسد» در ۸ دسامبر سال گذشته توسط هیئت تحریر الشام (HTS)، جامعه بین‌المللی را تا حد زیادی غافلگیر کرد و گمانه‌زنی‌های گسترده‌ای را در مورد آینده دولت تازه تأسیس سوریه آغاز کرد. 

«احمد الشرع» رئیس جمهوری موقت، از آن زمان متعهد شده است که کشور با وجود منافع قومی و سیاسی متنوع، متحد باقی خواهد ماند. ایالات متحده و ترکیه نیز از این تلاش‌ها در گذار دولت جدید سوریه از انقلاب به وحدتِ مسالمت‌آمیز استقبال و حمایت کرده‌اند. با این حال، تنش‌های اخیر باعث شده است که ایالات متحده و ترکیه به نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) که در برابر برخی از خواسته‌های ادغام مقاومت می‌کنند و اولتیماتوم ۳۰ روزه بدهند. 

دکتر «رویدا مصطفی» Ruwayda Mustafah مفسر سیاسی کُرد – بریتانیایی در این باره می‌نویسد: «این گروه کُردی به دنبال خودمختاری در سوریه یا حداقل حفظ یک فرماندهی نظامی جداگانه در ارتش سوریه است. این امر، باعث شد «توماس باراک» Thomas Barrack سفیر ایالات متحده در ترکیه و فرستاده ویژه سوریه، با این اولتیماتوم پاسخ دهد و بگوید: «اگر شما موافق نیستید، پس موافق نباشید، اما ما قرار نیست برای همیشه به عنوان پرستار بچه و میانجی اینجا باشیم.» 

در بحبوحه این مذاکرات ناامیدکننده برای الحاق، «نیچیروان بارزانی» رئیس اقلیم کُردستان عراق، به عنوان یک میانجی محوری وارد شده است. روابط قوی او بر شکاف‌های اجتماعی – سیاسی غلبه و به حمایت از کُردهای سوریه کمک کرده و در عین حال، در چشم‌انداز تکه‌تکه شده خاورمیانه، به دنبال راه‌حل‌هایی برای این وضعیت است.

دولت سوریه در دمشق، ابتدا در ماه مارس، قراردادی برای اتحاد با نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) امضا و موافقت کرد که نیروهای دموکراتیک سوریه و نهادهای وابسته به آن، تحت حاکمیت مرکزی قرار گیرند. این توافق که بین «مظلوم عبدی» فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه، و «احمد الشرع» رئیس جمهور، منعقد شد، با هدف حذف دولت خودمختار کُرد در شمال شرقی سوریه و در عین حال، ادغام رهبری کُردها در دولت دمشق انجام شد. با این وجود، تلاش کُردها برای تضمین‌های خاص خودگردانی منطقه‌ای و ادغام کامل نظامی، مذاکرات را متوقف کرده است. به عنوان مثال، نیروهای دموکراتیک سوریه مایل به حفظ زنجیره فرماندهی و ساختار عملیاتی خود است. مطمئناً، باید به برخی سازش‌ها دست یافت. به عنوان مثال، یکی از نکات مورد اختلاف، ادغام واحدهای کاملاً زن نیروهای دموکراتیک سوریه در صفوف ارتش سوریه است. دولت دمشق عمدتاً با چنین ادغامی مخالف است. علاوه بر این، کُردها نگران به حاشیه رانده‌شدن احتمالی در یک سیستم تازه شکل گرفته و متمرکز هستند. 

«اسعد الشیبانی» وزیر امور خارجه سوریه، در 9 ژوئیه با درخواست عقب‌نشینی نیروهای دموکراتیک سوریه از دیرالزور، استانی با اکثریت عرب در مجاورت عراق، بحث را بیش از پیش تشدید کرد. نیروهای دموکراتیک سوریه این درخواست را رد کردند و تأخیر در مذاکرات را باعث شدند که در نهایت به اولتیماتوم 30 روزه اوایل این هفته منجر شد.

این اولتیماتوم بدون شک، منعکس کننده رویدادهای ژئوپلیتیکی بزرگتری است. ترکیه تا حد زیادی با نیروهای دموکراتیک سوریه به عنوان وابسته به حزب کارگران کردستان (PKK) که اخیراً منحل شده، مخالفت کرده، در حالی که ایالات متحده، اکنون به دنبال ایجاد ثبات در منطقه و تحکیم اتحادهای پساداعش خود است. 

با وجود این، «نیچیروان بارزانی» رئیس اقلیم کُردستان عراق، با تکیه بر رابطه طولانی خود با رئیس جمهور اردوغان، توانسته است در تغییرات جاری منطقه‌ای گام بردارد. در طول دهه‌های گذشته، او سخت تلاش کرده تا روابط بین آنکارا و اربیل را تقویت کند و حتی ترکیه را تحت تأثیر قرار داده است تا موضع خود را نسبت به نیروهای دموکراتیک سوریه تعدیل کند. ترکیه عملیات نظامی خود علیه نیروهای دموکراتیک سوریه را در اوایل سال جاری متوقف کرد، زیرا همچنین به دنبال یافتن راه حلی پایدارتر برای تنش‌های قومی است.

بارزانی همچنین برای تعامل با منافع ایالات متحده، تلاش کرده و از انسجام در سوریه حمایت کرده است. او استدلال کرده است که مدل‌های حکومتداری انعطاف‌پذیرتر می‌توانند تنوع جوامع در سوریه را بهتر در نظر بگیرند و ثبات و امنیت مشترک را برای اعراب، کُردها، مسیحیان و دروزی‌ها به طور یکسان تقویت کنند. با وجود این اولتیماتوم، بارزانی نسبت به حل موفقیت‌آمیز منافع متضاد، خوش‌بین است. او به یک مصالحه ترکیبی اعتقاد دارد و امیدوار است که تعادل بین تمرکز و فدرالیسم کامل را پیدا کند. به عنوان مثال، حکومتداری مثال‌زدنی او در اقلیم کُردستان، هماهنگی موفقیت‌آمیزی از خودمختاری با نظارت عراق را نشان داده است. اکنون در سوریه، تخصص او می‌تواند برای تعدیل انتظارات و تقویت توافق حیاتی باشد. اگر هیچ توافقی حاصل نشود، منطقه می‌تواند به سناریویی تبدیل شود که در آن کُردها با افزایش بیگانگی مواجه شوند و بقایای ائتلاف ضد داعش بی‌ثبات شوند.

با توجه به بازه زمانی کوتاه‌تر، کمک «نیچیروان بارزانی» در مذاکرات برای ایجاد پلی بین منافع دمشق، واشینگتن، آنکارا و گروه‌های کُرد، ضروری خواهد بود. روند حمایت از قدرتی که در تنوع و یکپارچگی مردم یافت می‌شود، به تمایل هر دو طرف برای سازش بستگی دارد. این امر، قابلیت‌های دیپلماتیک بارزانی را به عنوان یک مذاکره‌کننده و ظرفیت او را برای شکل‌دهی به یک چشم‌انداز صلح‌آمیز از هماهنگی برای منطقه آزمایش خواهد کرد. اینکه آیا راه‌حلی پیدا خواهد شد یا خیر، همچنان نامشخص است، اما نقش بارزانی در ایجاد یک سوریه منسجم اما کثرت‌گرا ضروری است.

منبع: «ای. یو ریپورتر» EU Reporter (گزارشگر اتحادیه اروپا) /ترجمه: منصور جهانی