برگ برنده یا سرریز بحران؟
مکانیسم ماشه و پیامدهای آن برای دیپلماسی ایران و اروپا
مهدی بازرگان، روزنامه نگار
دیپلماسی ایرانی: در حالی که توجه محافل سیاسی و رسانه‌ای به پیامدهای جنگ ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی علیه ایران و احتمال ازسرگیری مذاکرات تهران-واشنگتن معطوف است، بحث فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط اروپا می‌تواند به تشدید تنش‌های دیپلماتیک جدیدی منجر شود.
برگ برنده یا سرریز بحران؟
اظهارات یوهان وادفول، وزیر خارجه آلمان، در برنامه شبکه ZDF مبنی بر اینکه مکانیسم ماشه به اروپا «یک برگ برنده واقعی» در مذاکرات هسته‌ای با ایران می‌دهد، تلاشی برای بازگرداندن اروپا به مرکز دیپلماسی هسته‌ای است. این سازوکار، که در توافق برجام پیش‌بینی شده، به طرف‌های اروپایی اجازه می‌دهد تا اکتبر ۲۰۲۵، در صورت تخطی ایران از تعهدات، تحریم‌های شورای امنیت را بازگردانند. با این حال، این ابزار در شرایط کنونی، که حملات اخیر به تأسیسات هسته‌ای ایران با حمایت ضمنی آمریکا انجام شده، کارایی محدودی دارد. فعال‌سازی اسنپ‌بک نه‌تنها نمی‌تواند ایران را به پذیرش شرایط یک‌جانبه وادار کند، بلکه می‌تواند اروپا را از فرایند مذاکرات کنار بزند.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در گفت‌وگوی ویژه خبری ۵ تیر ۱۴۰۴، فعال‌سازی مکانیسم ماشه را «بزرگ‌ترین اشتباه راهبردی» اروپا توصیف کرد که می‌تواند نقش این قاره در مذاکرات هسته‌ای را به‌طور کامل خاتمه دهد. او با اشاره به عضویت اروپا در برجام، استدلال کرد که این کشورها نمی‌توانند از «غنی‌سازی صفر» حمایت کنند، زیرا توافق برجام صراحتاً حق غنی‌سازی ایران را با شرایط مشخص به رسمیت شناخته است. این تناقض در موضع اروپا، که از یک سو مدعی پایبندی به برجام است و از سوی دیگر تهدید به اسنپ‌بک می‌کند، نشان‌دهنده ضعف استراتژیک آن‌هاست. عراقچی تأکید کرد که استفاده از این مکانیسم، اروپا را خلع سلاح کرده و از صحنه دیپلماتیک حذف خواهد کرد، در حالی که ایران با تکیه بر منطق حقوقی و حمایت منطقه‌ای، اهرم‌های خود را حفظ می‌کند.
مذاکرات ژنو؛ استدلال‌های ایران در برابر تناقضات اروپا
گفت‌وگوهای اخیر ایران با وزرای خارجه انگلیس، فرانسه، آلمان و کایا کالاس، نماینده اتحادیه اروپا در امور سیاست خارجی، در ژنو، فرصتی برای تهران بود تا با استدلال‌های منطقی، ناسازگاری‌های مواضع اروپا را به چالش بکشد. عراقچی در این دیدار، با یادآوری نقش کلیدی اروپا در مذاکرات برجام و تأیید آن به‌عنوان «دستاورد دیپلماتیک»، از تغییر رویکرد کنونی اروپا انتقاد کرد. او پرسید که «چگونه شما در سال ۲۰۱۵ از توافق برجام استقبال کردید، اکنون همان توافق را زیر سؤال می‌برید و از توقف غنی‌سازی سخن می‌گویید؟» به گفته عراقچی، این گفت‌وگوها چنان چالشی بود که وزرای اروپایی نتوانستند پاسخ روشنی ارائه دهند و در نهایت به صدور بیانیه‌ای مشترک برای ادامه مسیر دیپلماسی متعهد شدند.
این دیدار، که پس از تماس تلفنی یک‌ونیم‌ساعته با وزرای خارجه سه کشور اروپایی ترتیب داده شد، نشان‌دهنده تلاش ایران برای حفظ کانال‌های دیپلماتیک با اروپا، حتی در شرایطی است که آمریکا این قاره را از مذاکرات اخیر کنار گذاشته است. عراقچی اشاره کرد که حذف اروپا از گفت‌وگوهای دوجانبه ایران و آمریکا، تصمیمی یک‌جانبه از سوی واشنگتن بود که برای اروپا «تحقیرآمیز» بوده است. این وضعیت، اروپا را وادار کرده تا با تهدیدهایی مانند اسنپ‌بک، به دنبال بازسازی اعتبار خود باشد. با این حال، این رویکرد به جای تقویت جایگاه اروپا، می‌تواند به انزوای بیشتر آن منجر شود، به‌ویژه که ایران با استدلال‌های حقوقی و سیاسی، توانسته اروپا را در موضع دفاعی قرار دهد.
پیامدهای جنگ ۱۲ روزه و تغییر معادلات دیپلماتیک
جنگ ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه ایران، که به اسیب تأسیسات هسته‌ای و خسارات قابل‌توجه منجر شد، معادلات دیپلماتیک را تغییر داده است. عراقچی تأکید کرد که «نمی‌توان به شرایط پیش از این مقاومت بازگشت». مقاومت مردم ایران در برابر تجاوزات، همراه با حمایت گسترده منطقه‌ای، از جمله محکومیت حملات توسط ۵۷ کشور عضو سازمان همکاری اسلامی، شورای همکاری خلیج فارس، و سازمان همکاری شانگهای، اهرم‌های جدیدی برای تهران ایجاد کرده است. این حمایت‌ها، جایگاه ایران را به‌عنوان یک بازیگر منطقی و مقتدر در صحنه بین‌المللی تقویت کرده و بحث جبران خسارات را به اولویت دیپلماسی ایران تبدیل کرده است.
اظهارات فردریش مرتس، صدراعظم آلمان، مبنی بر آمادگی برای احیای برجام، نشان‌دهنده تمایل اروپا برای حفظ کانال‌های دیپلماتیک است، اما این موضع با تهدید اسنپ‌بک در تضاد قرار دارد. عراقچی استدلال کرد که استفاده از مکانیسم ماشه، به جای تقویت اروپا، دست آن را خالی می‌کند و پیچیدگی‌های مسئله هسته‌ای را افزایش می‌دهد، مشابه آنچه حملات اخیر به تأسیسات ایران ایجاد کرد. این حملات، که با هدف تضعیف اهرم‌های ایران در مذاکرات انجام شد، نتیجه معکوس داد و ایران را در موضع طلبکار قرار داد، به‌ویژه با طرح مطالبات جبران خسارات.
دیپلماسی ایران در برابر فشارهای اروپا
ایران با تکیه بر تجربه نقض برجام توسط آمریکا و حملات اخیر، رویکردی محتاطانه و مبتنی بر منافع ملی در برابر تهدیدات اروپا اتخاذ کرده است. عراقچی تأکید کرد که مذاکرات آینده، در صورت وقوع، باید واقعیت‌های جدید پس از جنگ را در نظر بگیرند، از جمله مطالبات ایران برای جبران خسارات و حفظ حق غنی‌سازی. گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بارها صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران را تأیید کرده‌اند، و این امر، ادعاهای اروپا درباره ضرورت توقف غنی‌سازی را تضعیف می‌کند.
تهدید اسنپ‌بک، در شرایطی که اروپا به دنبال جبران حذف خود از مذاکرات توسط آمریکا است، بیش از آنکه اهرمی برای فشار باشد، ریسکی برای اعتبار دیپلماتیک این قاره است. ایران با تأکید بر تعهد اروپا به برجام، توانسته این تهدید را به فرصتی برای تثبیت مواضع خود تبدیل کند. حمایت گسترده منطقه‌ای و جهانی، از جمله بیانیه‌های سازمان‌های بین‌المللی، به تهران اهرم دیپلماتیک قابل‌توجهی بخشیده است. این اهرم، همراه با منطق حقوقی ایران در چارچوب برجام، تضمین می‌کند که هرگونه مذاکره آینده بر اساس شرایط برابر و احترام به حقوق ایران پیش خواهد رفت.
در مجموع، تهدید مکانیسم ماشه، تلاشی ناکام برای اعمال فشار بر ایران است. ایران با استدلال‌های حقوقی و سیاسی، نه‌تنها این تهدید را خنثی کرده، بلکه با تأکید بر جبران خسارات و حفظ حقوق هسته‌ای، جایگاه خود را در مذاکرات تقویت کرده است. این رویکرد، ایران را در موقعیت برتری قرار داده تا در برابر فشارهای یک‌جانبه اروپا و اقدامات تخریبی آمریکا، از منافع ملی خود دفاع کند و دیپلماسی را در مسیری پیش ببرد که به نفع تهران و ثبات منطقه‌ای باشد. اما اگر به هر دلیلی شاهد فعال‌سازی مکانیسم ماشه باشیم، این بحران نه‌تنها ایران را متأثر نمی‌کند، بلکه پیامدهای آن به‌صورت سرریز، تمام بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را در بر خواهد گرفت و به تشدید تنش‌های گسترده منجر خواهد شد./شرق
نظر شما :