استراتژی غرب علیه ایران
ماشه در دست، مذاکره در هدف
مهدی بازرگان، روزنامه نگار
دیپلماسی ایرانی: در روزهای اخیر، موج جدیدی از فشارهای سیاسی و دیپلماتیک غرب با هدف تحمیل مذاکرات هسته‌ای جدید به ایران شدت گرفته است. این فشارها، که با دستور کاری مشخص برای محدود کردن برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران طراحی شده‌اند، از اهرم‌هایی چون تهدید به حملات نظامی مجدد و فعال‌سازی مکانیسم ماشه در چارچوب توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) بهره می‌برند. در کنار این فشارها و نیز تناقضات موجود در رویکرد آمریکا و اروپا، شاهد پاسخ‌های هوشمندانه ایران مبنی بر حق تهران برای حفظ استقلال هسته‌ای و دفاع از حاکمیت ملی هستیم. ایران، با تکیه بر بازدارندگی نظامی و انسجام ملی در جنگ اخیر به دنبال تعریف یک دیپلماسی نوین است که ضمن مقاومت در برابر فشارها به دنبال بهره گیری از فرصت‌ها برای پیشبرد دیپلماسی از موضع عادلانه است. البته مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزارت امرو خارجه نیز دیروز یکشنبه در کمیسیون امنیت ملی صراحتا تاکید کرد که «هیچ قرار ملاقاتی با آمریکایی‌ها نداریم.» تخت‌روانچی، در اظهارنظر دیگری طی گفت‌وگو با خانه ملت پیرامون ادعاهای مقامات آمریکایی درباره تعیین زمان مذاکرات میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده مجددا اطلاع داد که «در مورد موضوعاتی که مطرح می‌شود هیچ قراری گذاشته نشده است و حرف‌هایی که آمریکایی‌ها می‌زنند، صحیح نیست.»
پنج شنبه گذشته نیز سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، تأکید کرده بود که حملات به تاسیسات کشور، نه‌تنها برنامه هسته‌ای ایران را متوقف نکرد، بلکه اراده تهران برای حفظ استقلال هسته‌ای را تقویت کرد. بث سانر، معاون سابق مدیر اطلاعات ملی آمریکا، اذعان داشت که «موفقیت بمباران به معنای پایان برنامه هسته‌ای نیست»، زیرا دانش علمی و ظرفیت‌های انسانی ایران قابل حذف نیستند. این واقعیت، همراه با انسجام ملی بی‌سابقه در ایران، محاسبات غرب را که انتظار تضعیف داخلی داشت، نقش بر آب کرد و ایران را در موضع متفاوتی برای مذاکرات احتمالی قرار داد.
فشارهای دیپلماتیک اروپا؛ از تهدید به تحریم تا اصرار بر مذاکره
اتحادیه اروپا، به رهبری کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی، با طرح ادعاهایی درباره برنامه هسته‌ای و موشکی ایران، دیپلماسی را تنها راه‌حل برای مواجهه با تهران معرفی کرده است. کالاس در گفت‌وگو با شبکه پی‌بی‌اس اذعان کرد که اگرچه حملات اخیر برنامه هسته‌ای ایران را عقب رانده، اما دانش هسته‌ای قابل حذف نیست. او خواستار توافقی شفاف برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای شد، ادعایی که ایران بارها آن را رد کرده و بر صلح‌آمیز بودن برنامه خود تأکید دارد. ژان نوئل بارو، وزیر ماور خارجه فرانسه نیز، تهدید کرد که در صورت عدم مذاکره صادقانه ایران، تحریم‌های تسلیحاتی، مالی و فناوری که ۱۰ سال پیش لغو شده بودند، با یک نامه رسمی بازخواهند گشت.
این تهدیدات، به‌ویژه در آستانه انقضای قطعنامه ۲۲۳۱در اکتبر ۲۰۲۵، با هدف فشار بر ایران برای پذیرش شروط غیرواقعی مانند توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم مطرح شده‌اند. در این بین گدعون ساعر، وزیر امور خارجه رژیم صهیونیستی، در دیدار دیروز یکشنبه خود با الکساندر دوربینت، وزیر کشور آلمان، از کشورهای اروپایی خواست تا مکانیسم ماشه را فعال کنند، ادعایی که با توجه به عدم عضویت رژیم صهیونیستی در NPT و زرادخانه هسته‌ای غیرقانونی آن، فاقد مشروعیت بین‌المللی است. البته پیشتر، کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی وزارت امور خارجه ایران، هشدار داده بود که فعال‌سازی مکانیسم ماشه می‌تواند به خروج ایران از NPT منجر شود، اقدامی که مذاکرات را پیچیده‌تر خواهد کرد.
ایران در پاسخ به این فشارها، همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به دلیل گزارش‌های مغرضانه و عدم محکومیت حملات اخیر تعلیق کرده است. عراقچی درباره آمادگی رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، برای سفر به ایران خبر داد که، «در حال حاضر بنایی برای پذیرش گروسی نداریم. آنها می‌خواهند خسارات را بررسی کنند، اما ما هدفشان را درک می‌کنیم.» این موضع، نشان‌دهنده آگاهی ایران از سوءاستفاده آژانس از اطلاعات محرمانه برای توجیه تجاوزات غرب است.
مکانیسم ماشه، که امکان بازگرداندن یک‌جانبه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را بدون حق وتو فراهم می‌کند، به‌عنوان اهرمی کلیدی در فشارهای غرب مطرح است. کشورهای اروپایی (E3: بریتانیا، فرانسه و آلمان) تهدید کرده‌اند که این مکانیسم را پیش از انقضای آن در اکتبر ۲۰۲۵ فعال خواهند کرد، مگر اینکه ایران به مذاکرات تن دهد. با این حال، ایران هشدار داده است که چنین اقدامی می‌تواند به خروج از NPT منجر شود، که نه‌تنها مذاکرات را متوقف می‌کند، بلکه برنامه هسته‌ای ایران را از نظارت بین‌المللی خارج خواهد کرد.
گفتنی است که عراقچی در خصوص رفتار اروپایی‌ها و تاکید آنها درباره ازسرگیری مذاکرات گفته بود، «کسانی که می‌گویند برگردید به میز مذاکره باید بگویند کدام میز مذاکره!» شایان ذکر است که وزیر امور خارجه در گفت‌وگو با کشورهای اروپایی در ژنو تأکید کرد که فعال‌سازی مکانیسم ماشه «بزرگ‌ترین اشتباه تاریخی» اروپا خواهد بود، زیرا نقش آنها در پرونده هسته‌ای ایران را برای همیشه پایان می‌دهد. وی افزود که این اقدام، مذاکرات را پیچیده‌تر کرده و به تشدید تنش‌ها منجر خواهد شد. این موضع، نشان‌دهنده درک عمیق ایران از پیامدهای استراتژیک چنین اقداماتی است و بر عزم تهران برای حفظ حقوق خود در چارچوب NPT تأکید دارد.
اظهارات تازه آقای مدیرکل
در میانه فشارها برای تحمیل مذاکرات به تهران، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در گفت‌وگوی اختصاصی با برنامهFace the Nation» » شبکه سی‌بی‌اس، به بررسی تأثیرات حملات اخیر رژیم صهیونیستی و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران در ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ (۱۳ ژوئن ۲۰۲۵) پرداخت و بر ضرورت بازگشت به دیپلماسی برای حل مسائل هسته‌ای ایران تأکید کرد. او ضمن تأیید خسارات جدی به تأسیسات نطنز، فردو و اصفهان، اذعان کرد که دانش و ظرفیت هسته‌ای ایران پابرجاست و راه‌حل بلندمدت تنها از طریق مذاکرات امکان‌پذیر است. رئیس دیده بان هسته ای همچنین نگرانی خود را از تعلیق همکاری ایران با آژانس ابراز کرد و خواستار ازسرگیری حضور بازرسان شد.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تأیید کرد که تأسیسات هسته‌ای ایران، به‌ویژه در نطنز، فردو و اصفهان، در حملات اخیر آسیب‌های قابل‌توجهی دیده‌اند. او این خسارات را «جدی» توصیف کرد، اما تأکید نمود که بخشی از زیرساخت‌ها همچنان فعال است و ظرفیت‌های صنعتی و دانش فنی ایران دست‌نخورده باقی مانده است. به گفته وی، این حملات به معنای پایان برنامه هسته‌ای ایران نیست، زیرا ایران توانایی بازسازی سریع، از جمله راه‌اندازی سانتریفیوژها در چند ماه، را دارد. گروسی با رد دیدگاه‌های ساده‌انگارانه‌ای مانند «زمان‌سنج شنی» برای ارزیابی پیشرفت هسته‌ای، بر پیچیدگی برنامه ایران و لزوم راستی‌آزمایی دقیق تأکید کرد.
دیپلمات ارشد حوزه هسته ای با اشاره به تعلیق همکاری ایران با آژانس پس از حملات در یک ادعای زیاده خواهانه، خواستار بازگشت فوری بازرسان به تأسیسات هسته‌ای شد. مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت که بدون حضور بازرسان، امکان ارزیابی دقیق خسارات و فعالیت‌های هسته‌ای ایران وجود ندارد. گروسی تأکید کرد که وظیفه آژانس نه ارزیابی خسارات، بلکه راستی‌آزمایی فعالیت‌ها و مواد هسته‌ای است. وی افزود که پس از آتش‌بس، نامه‌ای به سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، ارسال کرده و پیشنهاد گفت‌وگو برای ازسرگیری بازرسی‌ها را مطرح کرده است. رئیس دیده بان هسته ای ابراز امیدواری کرد که قانون اخیر مجلس ایران، که همکاری با آژانس را محدود کرده، مانع بازرسی‌ها نشود، زیرا ایران به‌عنوان عضو NPT ملزم به همکاری با آژانس است.
گروسی با اشاره به مذاکرات احتمالی استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ، گفت که موفقیت این مذاکرات به توافق بر سر محدودیت‌های هسته‌ای ایران و راستی‌آزمایی آژانس وابسته است. مدیرکل آژانس اذعان کرد که برقراری ارتباط با ایران پس از حملات اخیر «کار آسانی نیست»، اما بر اهمیت هماهنگی با ویتکاف برای تضمین اجرای هرگونه توافق تأکید کرد. گروسی همچنین به ابهامات درباره محل اورانیوم غنی‌شده ایران اشاره کرد و عنوان داشت که «ایران پیش از حملات اطلاعاتی درباره جابجایی مواد ارائه نکرده است». او این موضوع را چالشی برای شفافیت دانست و خواستار گفت‌وگو برای رفع ابهامات شد.
در پاسخ به انتقادات ایران مبنی بر نقش گزارش‌های آژانس در تسهیل حملات، گروسی این اتهامات را غیرمنطقی خواند و گفت که «گزارش‌های آژانس جدید نبودند و صرفاً بازتاب ارزیابی‌های مداوم بودند.» دیپلمات ارشد حوزه هسته ای تأکید کرد که «آژانس هرگز مدعی وجود سلاح هسته‌ای در ایران نشده، اما سؤالاتی درباره ردیابی اورانیوم غنی‌شده در مکان‌های اعلام‌نشده بی‌پاسخ مانده است». گروسی با اشاره به همکاری نسبی ایران پیش از حملات، خواستار بازگشت به مذاکرات برای ایجاد راه‌حلی پایدار شد و مدعی شد که «نظامی‌گری نمی‌تواند جایگزین دیپلماسی باشد». او افزود که «بدون بازرسی، ابهامات درباره برنامه هسته‌ای ایران باقی خواهد ماند و این می‌تواند مذاکرات آینده را به خطر بیندازد.»
تناقضات آمریکا؛ از تهدید نظامی تا پیشنهادات دیپلماتیک
در کنار تهدیدات اروپایی ها برای تحمیل مذاکراه به تهران و نیز ادعاهی تازه رافائل گروسی، سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران هم چنان درگیر تناقضات عمیقی است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، ادعا می‌کند که برنامه هسته‌ای ایران «کاملاً نابود شده است»، در حالی که ارزیابی آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا و نیز اذعان مدیرکل اژانس نشان می‌دهد که اجزای اصلی این برنامه دست‌نخورده باقی مانده است. این تناقض، تلاش‌های استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ، برای هرگونه مذاکره احتمالی در آینده را تضعیف کرده است. به خصوص آنکه شبکه ان‌بی‌سی نیوز گزارش داد که ویتکاف قرار است طی روزهای پیش رو برای توقف غنی‌سازی اورانیوم در ازای لغو تحریم‌ها مذاکره کند، پیشنهادی که با تهدیدات نظامی ترامپ مبنی بر «حملات بی‌سابقه» در صورت شکست مذاکرات در تضاد است.
مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، بر مذاکرات مستقیم تأکید دارد، اما مایکل مک‌کال، نماینده کنگره، این رویکرد را مبهم خوانده و از فقدان استراتژی روشن انتقاد کرده است. پرانای وادی، مقام سابق شورای امنیت ملی، تأکید کرد که آمریکا باید از نتایج واقعی حملات آگاه باشد تا بتواند استراتژی دیپلماتیک موثری در قبال تهران تدوین کند. با این حال، اظهارات مطلق‌گرایانه دونالد ترانپ و عدم هماهنگی در کاخ سفید، مذاکرات احتمالی را به مسیری مبهم کشناده است. در این بین، لورا هولگیت، سفیر سابق آمریکا در سازمان‌های بین‌المللی هم اذعان کرد که ارزیابی‌های اطلاعاتی آمریکا درباره برنامه هسته‌ای ایران اعتبار جهانی ندارد و همکاری ایران با آژانس برای ایجاد مبنای جدیدی از اطلاعات ضروری است.
دیپلماسی از موضع برابر
ایران، با تکیه بر بازدارندگی نظامی و انسجام داخلی، در برابر فشارهای غرب مقاومتی استراتژیک از خود نشان داده است. پاسخ قاطع ایران به حملات اخیر، نه‌تنها قدرت نظامی تهران را به نمایش گذاشت، بلکه محاسبات غرب را که انتظار ضعف ایران را داشت، برهم زد. مسعود پزشکیان، رئیس جمهور کشورمان در کنفرانس تهران تأکید کرد که ایران تحت فشار و تهدید مذاکره نخواهد کرد و حق استفاده از فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز غیرقابل مذاکره است. این موضع، با حمایت قاطع رهبر انقلاب، تقویت شده که مذاکره با دولت کنونی آمریکا را غیرمنطقی و غیرعزتمند خوانده است. با این حال، ایران آمادگی خود برای گفت‌وگوهای مبتنی بر احترام متقابل را نشان داده است.
علی رغم آنچه گفته شد، تناقضات در سیاست خارجی آمریکا، از ادعاهای غیرواقعی ترامپ تا پیشنهادات متناقض دیپلماتیک، و فشارهای اروپا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، فضای مبهمی را ایجاد کرده است تا جایی که امکان وقوع هر سناریویی محتمل به نظر می رسد. ایران، به‌عنوان عضو متعهد NPT، بر حق خود برای غنی‌سازی صلح‌آمیز تأکید دارد و هرگونه مذاکره را به محکومیت تجاوزات اخیر، جبران خسارات، و احترام به حاکمیت خود مشروط کرده است. هم چنانی که سید عباس عراقچی در نامه‌ای به دبیر کل و رئیس شورای امنیت سازمان ملل درخواست کرد که شورای امنیت، رژیم اسرائیل و ایالات متحده آمریکا را به‌عنوان آغازگران عمل تجاوزکارانه شناخته و مسئولیت متعاقب آنها، از جمله پرداخت غرامت و جبران خسارات را به رسمیت بشناسد. این رویکرد، در برابر آشوب سیاسی و دیپلماتیک غرب، ایران را در موضع عادالان و منعطفی قرار داده که ذیل آن، امکان پیشبرد مطالبات تهران در مذاکرات احتمالی آینده را تقویت کرده است. ایران با رد شروط غیرواقعی مانند توقف کامل غنی‌سازی و حفظ استقلال هسته‌ای، آماده است تا با دیپلماسی هوشمندانه و مبتنی بر اصول، به مذاکراتی عادلانه و متوازن وارد شود. این استراتژی، نه‌تنها از تشدید تنش‌ها جلوگیری می‌کند، بلکه جایگاه ایران را به‌عنوان بازیگری مسئول و قدرتمند در عرصه بین‌المللی تثبیت می‌کند./شرق
نظر شما :