چراغ سبز تهران و چراغ خاموش ترامپ

دپلماسی ابرانی: در حالی طی روزهای اخیر و پس ازمواضع محمدجواد ظریف در نشست داووس شاهد فعالیت پررنگ برخی تریبون‌ها و بلندگوهای داخلی علیه مذاکرات و تنش‌زدایی با غرب هستیم که هنوز در طرف مقابل اقدام عملی برای تعامل با دولت چهاردهم صورت نگرفته است. کما اینکه در پی اظهارات دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا که گفته توافق با ایران «خوب» خواهد بود، به گزارش شرق، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران طی گفت‌وگویی با شبکه انگلیسی اسکای نیوز و در واکنش به آن بیان کرد که «مشخصا کافی نخواهد بود و وضعیت در حال حاضر، بسیار دشوارتر از قبل است». این گفته سکاندار سیاست خارجی کشورمان به نوعی حکایت از نارضایتی تهران پیرامون تعلل واشنگتن و دولت جدید آمریکا در قبال آغاز مذاکرات دارد.

این ناخشنودی از بی‌عملی ایالات متحده در قبال مذاکرات در مواضع معاون عراقچی هم هویدا بود. روز دوشنبه (هشتم بهمن ماه) مجید تخت‌روانچی در مقام معاون سیاسی وزارت امور خارجه طی مصاحبه‌ای اذعان داشت: «یکی از دلایلی که باعث شده هنوز نتوانیم به مرحله مذاکره برسیم، این بوده که دولت جدید آمریکا تاکنون موضع خودش را در مورد توافق هسته‌ای و مذاکرات هسته‌ای اعلام نکرده است». به گفته این دیپلمات ارشد کشورمان، «هر چند که حدس و گمان‌هایی درباره سیاست دولت ترامپ در قبال ایران زده می‌شود، ولی براساس حدس و گمان، نه ما و نه طرف‌های اروپایی نمی‌توانیم رفتار کنیم و یا تصمیم بگیریم. بنابراین باید صبر کنیم که سیاست آنها اعلام شود و ما براساس آن عکس‌العمل لازم را خواهیم داشت». مذاکره‌کننده ارشد کشورمان اگر چه به روی کار امدن دولت دوم ترامپ طی یک هفته اخیر اشاره داشت، اما همزمان خبر داد که «طی این مدت پیامی بین تهران و واشنگتن رد و بدل نشده و اکنون زود است در مورد کانال‌های ارتباطی صحبت کنیم».

 چراغ سبز تهران و چراغ خاموش غرب

در پیوست گفته‌های مجید تخت روانچی طی مصاحبه با ایسنا، وی چندین بار آمادگی تهران برای مذاکره با غرب بر سر پرونده هسته‌ای و حتی گفت‌وگو در سایر موضوعات را اعلام کرد. قبل‌تر هم محمدجواد ظریف در نشست هفته گذشته داووس، چراغ سبز را برای مذاکرات را نشان داد و پیش از آن هم مسعود پزشکیان طی مصاحبه‌ای با شبکه آمریکایی ان‌بی‌سی و در جریان سفر استانی پنجشنبه گذشته به خوزستان، این آمادگی را تکرار کرد. کاظم غریب آبادی، معاون حقوقی وزیر امور خارجه هم بر انجام مذاکرات تاکید داشت، همچنانی که عباس عراقچی علاوه بر مصاحبه با اسکای نیوز در گپ و گفتش با سی‌سی‌تی‌وی چین هم، خبر از آمادگی در جهت آغاز مذاکرات سازنده و بدون تأخیر درمورد برنامه‌ هسته‌ای را داد.

محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور هم سیگنال مذاکره را ارسال کرد و عنوان داشت که «هیچ راهی جز گفت‌و‌گو برای نجات کشور وجود ندارد». حتی دیپلمات‌های اروپایی هم به وب‌سایت آکسیوس خبر دادند که «ایرانی‌ها در ژنو به صراحت اعلام کردند که می‌خواهند مذاکراتی را درباره توافق هسته‌ای جدیدی آغاز کنند که با توافق سال ۲۰۱۵ و ترامپ در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد، متفاوت باشد». این رسانه مدعی است که «مقات ایران خواسته‌اند تا این پیام را به واشنگتن برسانند و تاکید کرده‌اند که منتظر طرح یا پیشنهاد آمریکا هستند».

این‌ها تنها بخشی از مواضع حدود یک ماه گذشته مقامات سیاسی و دیپلماتیک دولت چهاردهم است. در حالی که طی حدود شش ماهی که از عمر این دولت می‌گذرد، اعضای کابینه به صورت مستقیم و غیرمستقیم و در مقاطع مختلف زمانی برای تنش زدایی با غرب اعلام آمادگی کرده بودند که در نهایت با تا تأخیر زیاد شاهد برگزاری دو دور گفت‌وگوهای ایران و اروپا به میزبانی ژنو بودیم و هنوز هم مذاکرات رسمی بین دو طرف (ایران و اروپا) شکل نگرفته است و به طریق اولی، خبری هم از نحوه تعامل و شیوه مذاکره تهران - واشنگتن در دولت ترامپ نیست.

فرصت‌سوزی غرب و هزینه‌تراشی برای دولت چهاردهم

در این بین بی‌عملی غرب برای آغاز مذاکرات و بی‌پاسخ گذاشتن تمام مواضع مثبت و چراغ سبزهای مقامات، هزینه سیاسی را برای دولت چهاردهم بالا برده و در حالی که هنوز غرب و مشخصاً دولت ترامپ هیچگونه گام عملی برای مذاکرات برنداشته است، برخی تریبون‌ها و مجاری رسانه‌ای رایکال‌های داخلی در جهت عدم شکل‌گیری و سنگ‌اندازی در مسیر مذاکرات آغاز به کار کرده است و در گامی رو به جلو، خواستار محاکمه برخی مقامات به دلیل آمادگی برای مذاکره با دولت ترامپ هستند. حتی سران قوا هم سیبل این حملات قرار گرفته‌اند.

 زمان کوتاه ترامپ و پرونده‌های کلان آمریکا

با این حال فریدون عطار در گفت‌وگو با «شرق» و ذیل یک ارزیابی بینابین از یک سو تاکید دارد که «تنها با گذشت یک هفته از عمر دولت ترامپ نمی‌توان به فوریت انتظار آغاز مذاکرات را داشت» و از سوی دیگر یادآور می‌شود که «اولویت‌های سیاست خارجی کلیددار جدید کاخ سفید آنقدر زیاد است که آغاز مذاکرات تهران - واشنگتن به یک پرونده دست چندم در حوزه دیپلماسی بدل شده است» که به اذعان این کارشناس، «تابعی از سایر موضوعات و کلان پرونده‌های دیپلماتیک آمریکا پس از تنظیم روابط با چین و روسیه، مدیریت تحولات خاورمیانه و به ویژه نحوه پایان دادن به جنگ اوکراین خواهد بود». پیرو نکته یاد شده، این تحلیلگر اشاره‌ای هم به تأخیر مشابه در آغاز مذاکرات آمریکا بر سر جنگ اوکراین دارد و با ارجاعی به سخنان سرگئی لاوروف، وزیر امورخارجه روسیه تاکید می‌کند که «واشنگتن در فرصت یک هفته‌ای پس از تحلیف ترامپ هنوز آمادگی لازم برای نحوه پایان‌دادن به جنگ اوکراین را ندارد، چه برسد به موضوع مذاکره با ایران که اولویت پایین‌تری برای ترامپ دارد».

گفته‌های عطار ناظر به مواضع شنبه جاری سرگئی لاوروف است که گفته بود «هیچ نشانه واقعی مبنی بر آمادگی اوکراین یا غرب برای گفت‌وگوهای صلح با وجود تمام اظهارات رو به افزایش آنها در مورد لزوم انجام چنین مذاکراتی نمی‌بیند». وزیر خارجه روسیه در یک پرسش و پاسخ با خبرنگاران خاطرنشان کرد که «به‌رغم صحبت‌های پر سر و صدای فزاینده در مورد نیاز به گفت‌وگوهای صلح، در واقع هیچ اقدام عملی از سوی کی‌یف و غرب وجود ندارد که نشان دهد آنها واقعا برای این مذاکرات آماده هستند و برعکس، تدارکات نظامی غرب به نیروهای مسلح اوکراین ادامه دارد، اولتیماتوم‌ها به روسیه در حال انجام است، منع قانونی (اوکراین) برای مذاکرات پا برجاست و موضوع مشروعیت مقامات اوکراین حل نشده باقی مانده‌اند».

با توجه به آنچه عنوان شد و تا زمان تعیین تکلیف این مسائل، مفسر ارشد مسائل سیاست خارجی در ادامه گفت‌وگویش با «شرق»، بعید می‌داند که «دولت دوم ترامپ بخواهد گام عملی برای آغاز مذاکرات بردارد». هرچند که وی «بی پاسخ گذاشتن پالس‌های اعضای کابینه چهاردهم برای آغاز مذاکرات را به معنای بالا بردن حساسیت‌ها و سطحی از مقاومت رادیکال‌های داخلی در برابر مذاکرات ایران و آمریکا می‌داند». لذا به گفته عطار «هرچقدر که شاهد بی‌عملی و تأخیر در آغاز مذاکرات ایران و ایالات متحده باشیم به همان میزان قدرت رادیکال‌ها برای کارشکنی و سنگ‌اندازی بیشتر خواهد شد».

 تأخیر در مذاکره، پروژه یا پروسه؟!

البته رسول نهاوندی به عنوان دیگر کارشناس در گپ و گفتش با «شرق»، ارزیابی متفاوت از عطار دارد و با یک عینک نسبتاً بدبینانه، متذکر می‌شود که «اگرچه هنوز تیم سیاست خارجی، نظامی و امنیتی ترامپ به صورت کامل شکل نگرفته و موضوعات کلانتر و مهم‌تری برای دولت دوم ترامپ در عرصه سیاست خارجی وجود دارد»، اما او چندان دور از واقعیت نمی‌بیند که «دولت جدید ایالات متحده با نوعی بی‌عملی و تأخیر در مذاکرات و بی‌پاسخ گذاشتن تقاضاهای مقامات تهران برای تنش‌زدایی به دنبال فرسایشی کردن شرایط با هدف کاهش توان دیپلماتیک ایران باشد».

لذا این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با توجه به زمزمه احتمال فعال‌کردن مکانیسم ماشه و بازگشت قطع‌نامه‌های شورای امنیت سازمان ملل این هشدار را می‌دهد که «در یک اقدام موازی شاید دونالد ترامپ هم با احیای کمپین فشار حداکثری و آغاز نکردن مذاکرات در نهایت به دنبال توافقی باشد که بیشترین امتیاز را دریافت کند». با چنین برداشتی، این کارشناس در شرایط فعلی بهترین تصمیم را «برداشتن گام‌های عملی در جهت مدیریت تنش با اروپایی‌ها و نیز اژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌داند».

خونسردی ترامپ

پیرو نکات فوق، رسو نهاوندی در ادامه گپ و گفت خود با «شرق»، از منظری متفاوت به ارزیابی بی‌عملی غرب در برابر سیگنال‌های مکرر دولت چهاردهم برای مذاکره ورود کرده و یادآرو می‌شود که «در شرایط کنونی به نظر می‌رسد لحن و ادبیات دونالد ترامپ پس از بازگشت به کاخ سفید توام با خونسردی و عدم استفاده از عبارات و واژه‌های تنش زا است که نشان می‌دهد دولت دوم او به رغم عدم احیای کمپین فشار حداکثری و مخالفت با برخی سناریوها مانند حمله به ایران هنوز عجله‌ای برای آغاز مذاکرات با تهران ندارد». این در حالی است که به گفته تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل، «تهران با توجه به مجموعه‌ای از مشکلات برای مدیریت وضعیت داخلی خود به دنبال آغاز هرچه سریع‌تر مذاکرات است». با چنین قرائتی، سالک اذعان دارد که «شتاب زدگی برای آغاز فوری مذاکرات می‌تواند به ضرر تهران تمام شود. چون مشخص نیست که آیا دولت چهاردهم و در یک نگاه کلانتر، نهادهای ذیربط برای همه گزاره‌های موجود، حتی سناریوی «مذاکرات جامع» آمادگی لازم را دارند یا خیر».

تهران عجله‌ای برای مذاکره با ترامپ ندارد

البته درخصوص تحلیل پایانی نهاوندی ناظر بر شتابزدگی ایران برای آغاز فوری مذاکرات و احتمال عدم آمادگی برای تقابل با همه گزاره‌های موجود به دلیل تعجیل در فرایند مذاکره، می‌توان ابهاماتی را مطرح کرد. آنجا که مجید تخت‌روانچی در بخشی از مصاحبه‌اش با ایسنا پیرامون میزان آمادگی ایران برای همه سناریوها از «صبر دیپلماتیک» دولت چهاردهم در قبال دولت ترامپ گفت و در پاسخ به این پرسش که «تیم او (ترامپ) اکثرا ضدایرانی هستند و با توجه به اینکه ایران همواره اعلام کرده که بر اساس عملکرد تصمیم می‌گیرد و ممکن است گفته‌های ضدایرانی آنها به مرور تبدیل به عملکرد علیه ایران شود»، خاطرنشان کرد که «ممکن است این موضوع صورت بگیرد، اما معتقدم الان نمی‌توانیم قضاوت کنیم. البته می‌شود حدس و گمان داشت، اما قضاوت دقیق و درست نه». با این وجود معاون سیاسی وزیر امور خارجه این را هم گفت که «این‌گونه نیست ما راحت نشسته باشیم و هیچ کاری نکنیم و برنامه و اندیشه‌ای نداشته باشیم. این‌گونه نیست که دست روی دست گذاشته باشیم و منتظر باشیم ترامپ بیاید و بگوید سیاست ما در برابر ایران چیست و بعد تازه ما یادمان بیاید که می‌خواهیم چه کار کنیم».

با چنین برداشتی، دیپلمات برجسته کشورمان به این پرسش که «آیا برنامه‌ای در مورد دولت ترامپ و سیاست‌های احتمالی وی دارید؟»، اینگونه پاسخ داد که «حتما در این مورد فکر می‌کنیم و با دوستان در تعامل و مشورت هستیم. ایده‌هایی هست، اما شما زمانی می‌توانید این ایده‌ها را اجرایی کنید که ببینید سیاست دقیق طرف مقابل شما چیست. اینکه اطرافیان ترامپ افراد تندرویی هستند و آیا صحبت‌هایی که در زمان تبلیغات مطرح کرده‌اند، اجرایی و عملیاتی می‌کنند، چیزی است که باید در مورد آن صبر کنیم و نباید عجله داشته باشیم». ولی به اذعان تخت روانچی «در عین حال باید خودمان را برای بدترین حالت هم آماده کنیم».

دیپلمات ارشد جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر اینکه «باید با طمانینه و صبر برنامه‌ریزی کنیم»، گفت‌وگوی خود با بیان این جمله ادامه داد که «وقتی سیاست‌های طرف مقابل اعلام شد، ما هم متناسب با آن سیاست‌ها عمل می‌کنیم». لذا از منظر معاون سیاست دستگاه دیپلماسی، «ترامپ با توجه به سابقه خود در عرصه تجارت، می‌داند که اگر بخواهد سیاست شکست‌خورده فشار حداکثری را علیه ایران اعمال کند، باز هم شکست می‌خورد و نباید یک سیاست شکست خورده را دوباره تکرار کند». البته تخت‌روانچی یک برداشت دوگانه در فضای تحلیلی و کارشناسی را هم متذکر شد که «برخی معتقدند با توجه به تحولات در سطح بین‌الملل، کار برای ترامپ نسبت به دوره اول سخت‌تر شده و برخی نیز می‌گویند با توجه به تحولات منطقه کار آسان‌تر شده است». ولی معاون سیاسی وزارت امور خارجه بر این نکته تاکید داشت که «نباید عجله کرد و باید منتظر ماند».