جهت استحضار مذاکره کنندگان ایرانی در شنبه سخت

نویسنده: امید موسوی

دیپلماسی ایرانی: براساس بیانیه های صادره از سوی جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده، روز شنبه مورخ 06/02/1404، سلطان نشین عمان میزبان دو دوم مذاکرات هسته ای میان تهران – واشنگتن خواهد بود.

فراز و نشیب های پس از دور نخست مذاکرات و مواضع بسیار مثبت دو طرف حول موضوع مورد مناقشه و اذعان طرفین بر پیشیرفت سریع مذاکرات، سبب شده است تا برخی ناظران بین المللی با تردید و احتیاط به استقبال نتایج اعلامی مذاکرات گفته شده بروند. گرچه تاکنون یادداشت و بیانیه رسمی در خصوص موضوعات مطروحه روی میز مذاکرات منتشر نشده اما گمانه زنی ها حاکی از این است که مهمترین موضوع مورد مناقشه، تعیین تکلیف ذخایر اورانیوم با غنای بالا ایران است. واکنش فوری مارک روبیو، وزیر امور خارجه ایالات متحده به بیان مواضع استیو ویتکاف، مذاکره کننده ارشد هسته ای آمریکا و تاکید بر این مطلب که جمهوری اسلامی ایران در صورت نیاز باید اورانیوم با غنای 67/3 درصد را از خارج تامین کند، نشانگر اهمیت فوق العاده موضوع است.

در این میان، با نگاهی به سازوکار بین المللی موجود در تامین اورانیوم غنی شده مورد نیاز کشورها، می توان ردپای دیدگاه های استعماری و گزینشی را مشاهده کرد. گرچه آژانس بین المللی انرژی اتمی از ابتدای تاسیس خود وفق شعار اتم برای صلح دوایت آیزنهاور، موظف بود تا به‌عنوان ناظر بی طرف در تامین نیازهای هسته ای کشورها بدون هرگونه قضاوت فعالیت کند اما تجربه برخی کشورها بالاخص جمهوری اسلامی ایران نشان می دهد که از فردای پیروزی انقلاب اسلامی، مواضع آژانس همراه با کشورهای غربی در قبال کشورمان از همکاری به تقابل تغییر یافته و ایران برای تامین مواد مورد نیاز برای تامین سوخت رآکتورها برای اهداف صلح آمیز، به ورود به عرصه غنی سازی اورانیوم مجبور شده است.

نگاهی به شرایط دریافت سوخت هسته ای با غنای پایین از بانک سوخت هسته ای آژانس که در قزاقستان مستقر است نشان می دهد که اکنون و بیش از همیشه، نگاه استکباری این نهاد بر فعالیت های حرفه ای آن سایه انداخته و در این میان بر مذاکره کنندگان واجب و لازم است که برای حفظ دستاوردهای ارزشمند دانشمندان کشورمان و نیز حفظ ساختار صنعت هسته ای، بر حفظ صنعت غنی سازی در داخل ایران تاکید و تمرکز شود و پیشنهادهای طرف آمریکایی مبنی بر تامین اورانیم مورد نیاز ایران را با قاطیت رد کنند. اما در خصوص دیگر بندهای احتمالی مذاکرات، برخی تحلیل گران غربی پیشنهادهایی را برای درج در توافق نامه احتمالی میان ایران و آمریکا منتشر کرده اند. 

دیوید آلبرایت، بازرس ارشد آژانس در کشف برنامه هسته ای مخفی عراق و مسئول مصاحبه با دانشمندان عراقی در خصوص برنامه غنی سازی بغداد در یاداشت مورخ 24 مارس 2025 با عنوان NEGOTIATING A NEW IRAN NUCLEAR DEAL (مفاد و ادعاهای هدف دار و فاقد اعتبار این یادداشت مورد تائید نبوده و صرفا برای اطلاع مخاطبان ارائه می شود) به رئوس کلی غربی ها برای مذاکرات هسته ای با ایران اشاره کرده است. آنچه در ادامه می‌آید ادعاهای اوست که می خواهد در راس توافق ایالات متحده با ایران باشد: 

ایالات متحده باید به دنبال یک توافق هسته‌ای جدید یا اصلاح‌شده با ایران باشد که به طور قابل راستی‌آزمایی تمام مسیرهای تولید یا دستیابی به سلاح هسته‌ای یا حفظ قابلیت‌های تسلیحات هسته‌ای را از این کشور سلب کند. ایالات متحده تحت هیچ شرایطی نباید تا زمان برآورده شدن شرایطش، کمپین فشار حداکثری اقتصادی علیه ایران را کاهش دهد یا از آن دست بکشد. با توجه به ماهیت تهدیدآمیز و پایدار قابلیت‌های پیشرفته هسته‌ای ایران برای صلح و امنیت بین‌المللی و همچنین خطر گسترش سلاح‌های هسته‌ای که همچنان برای منطقه خاورمیانه ایجاد می‌کنند، رویکرد جدیدی برای رسیدگی به مسئله هسته‌ای ایران مورد نیاز است. این تهدید با محدودیت‌های هسته‌ای زمان‌بندی‌شده و در واقع، رویه‌های بازرسی جزئی که تحت برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت اجرا می‌شوند، از بین نرفته است. ایالات متحده باید یک توافق هسته‌ای جدید طراحی کند، یا در صورت عدم موفقیت، شرایط تکمیلی برای توافق برجام ایجاد کند که آن را به طور قابل توجهی تقویت کند. در هر گونه توافق احتمالی، موارد ذیل باید در نظر گرفته شوند: 

•    بهبود راستی‌آزمایی، به ویژه، دستیابی به شفافیت کافی و دسترسی بازرسان آژانس به تمام سایت‌ها، افراد، اسناد و تجهیزات لازم ایران، از جمله اصلاح توافق جامع پادمان  و پروتکل الحاقی 

•    وجود برنامه‌های غنی‌سازی اورانیوم و تولید پلوتونیوم ایران و زیرساخت‌های پشتیبانی‌کننده‌ی آنها؛
•    ایجاد یک منطقه منطقه‌ای عاری از بازفرآوری و غنی‌سازی در میان کشورهای خلیج فارس که ایران، عراق، عربستان سعودی و امارات متحده عربی را شامل می‌شود؛
•    تغییر مسیر هر پرسنل ایرانی که در فعالیت‌های مرتبط با سلاح‌های هسته‌ای فعلی طبق تشخیص آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و طرفین توافق مشغول هستند، و تعطیلی هر مرکز یا نهادی مانند آنچه در سپند (سازمان نوآوری و تحقیقات دفاعی) وجود دارد و در کارهای مرتبط با سلاح‌های هسته‌ای مشغول است.
•    اطمینان از پایان دادن به تدارکات غیرقانونی ایران برای برنامه‌های هسته‌ای، موشکی و تسلیحاتی‌اش؛
•    اطمینان از عدم همکاری ایران با کره شمالی یا سایر کشورها در زمینه برنامه‌های هسته‌ای و موشک‌های بالستیک؛
•    ممنوعیت و پایان دادن به برنامه‌های موشک‌های بالستیک و کروز دوربرد ایران با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای و ایجاد محدودیت‌هایی بر موشک‌های کوتاه‌برد و کروز؛ 
•    ایجاد نظارت مؤثر و داخلی ایالات متحده بر پایبندی ایران به هرگونه توافق هسته‌ای و الزامات گزارش‌دهی به کنگره.

یک توافق جدید می‌تواند حمایت بیشتری از متحدان دریافت کند و شاید برای ایرانی‌ها خوشایندتر باشد، اگر تا حد امکان، نه به عنوان مذاکره مجدد یا جایگزینی خود برجام، بلکه به عنوان یک توافق جدید که برجام را تمدید و تکمیل می‌کند، با تمرکز عمده بر رسیدگی به موضوع انقضای محدودیت‌های کلیدی برجام بر برنامه هسته‌ای ایران، به تصویر کشیده شود. دولت آمریکا باید ایران را در معرض انتخاب بین یک توافق جدید و یک کمپین فشار بی‌امان آمریکا قرار دهد.

سیاست ایالات متحده باید این باشد: ۱) مسدود کردن تمام مسیرهای ایران برای تولید یا دستیابی به سلاح هسته‌ای، یا حفظ معنادار قابلیت‌های سلاح هسته‌ای؛ و ۲) تضمین راستی‌آزمایی کافی. مفاد یا اصلاحات جدید در هشت حوزه کلی در اینجا گنجانده شده است:

•    رسیدن به یک توافق جدید یا اصلاح‌شده
•    مساله  قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل
•    شفافیت، دسترسی، فعالیت‌های هسته‌ای نظامی، نتیجه‌گیری گسترده‌تر
•    محدودیت‌های هسته‌ای 
•    تامین تجهیزات هسته ای
•    همکاری با کره شمالی و سایر کشورها
•    محدودیت‌های موشکی و تسلیحات متعارف
•    نظارت مؤثر ایالات متحده بر پایبندی ایران و گزارش‌دهی کنگره:

طبق هرگونه توافق هسته‌ای، رئیس جمهوری باید طبق قانون موظف باشد گزارش‌های شش ماهه شامل موارد ذیل (به صورت غیرمحرمانه، اما احتمالاً با ضمیمه‌ای محرمانه) را تهیه و به کنگره در مورد برنامه هسته‌ای ایران و پایبندی ایران به توافق هسته‌ای در دوره زمانی تحت پوشش گزارش ارائه دهد:

•    هرگونه اقدام یا عدم اقدام از سوی ایران که نقض توافق‌نامه باشد یا با مفاد توافق‌نامه مطابقت نداشته باشد.
•    هرگونه تأخیر بیش از یک هفته‌ای از سوی ایران در ارائه دسترسی بازرسان به تأسیسات، افراد و اسناد در ایران، طبق الزامات توافق‌نامه.
•    وضعیت پایبندی ایران به هرگونه توافق هسته‌ای و بررسی مداوم آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران.
•    هرگونه بازدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از سایت‌های نظامی ایران و هدف و نتیجه آنها.
•    هرگونه اقدام مربوط به بخش T، پیوست ۱، در برجام یا در یک توافق جدید، شامل هرگونه تأیید، رد یا بحث در مورد سیستم‌های انفجاری چند نقطه‌ای مناسب  برای یک وسیله انفجاری هسته‌ای یا سیستم‌های تشخیص انفجار  (دوربین‌های رگه، دوربین‌های قاب‌بندی و دوربین‌های اشعه ایکس فلش)  مناسب برای توسعه یک وسیله انفجاری هسته‌ای.
•    هرگونه تهیه مواد، تجهیزات یا فناوری با کاربرد مستقیم یا دوگانه توسط ایران که ناقض توافق باشد یا بتواند توانایی ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای را به میزان قابل توجهی افزایش دهد.
•    هرگونه تحقیق و توسعه سانتریفیوژ انجام شده توسط ایران که - (۱) مطابق با توافق نباشد؛ یا (۲) در صورت استقرار، ممکن است زمان گریز هسته‌ای برای دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای یا سایر وسایل انفجاری هسته‌ای را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
•    هرگونه انحراف ایران از اورانیوم، پلوتونیوم، کالاهای با کاربرد مستقیم یا دوگانه یا سایر مواد برای استفاده در برنامه هسته‌ای ایران که ناقض توافق باشد.
•    هرگونه فعالیت هسته‌ای مخفیانه انجام شده توسط ایران، از جمله هرگونه فعالیت یا تحقیق، توسعه و تولید مخفیانه مواد شکافت‌پذیر مرتبط با سلاح‌های هسته‌ای.
•    ارزیابی اینکه آیا مؤسسات مالی ایرانی در فعالیت‌های پولشویی یا تأمین مالی تروریسم مشارکت دارند یا خیر، از جمله نام مؤسسات مالی خاص در صورت لزوم.
•    پیشرفت‌های ایران در برنامه موشک‌های بالستیک، از جمله تحولات مربوط به برنامه‌های موشک‌های بالستیک میان‌برد-دوربرد و قاره‌پیما.
•    پیشرفت‌های ایران در دستیابی یا توسعه، یا به هر نحو دیگری صادرات سلاح‌های متعارف پیشرفته، مطابق با تعریف فعلی قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد.
•    کل موجودی اورانیوم طبیعی ایران، ذخایر اورانیوم غنی‌شده، سطح غنی‌سازی آن و اشکال شیمیایی آنها و اینکه چه مقدار از آن در هرگونه محدودیت اورانیوم غنی‌شده لحاظ شده و چه مقدار از این محدودیت طبق تصمیمات کمیسیون مشترک یا نهاد جایگزین معاف است.
•    عملکرد کارخانه‌های غنی‌سازی ایران، شامل میزان اورانیوم غنی‌شده تولید شده، هرگونه غنی‌سازی اورانیوم دیگر، و وضعیت تلاش‌های تولید ایزوتوپ‌های پایدار.
•    وضعیت برنامه غنی‌سازی لیزری ایران، شامل پیشرفت در ساخت یا دستیابی به هرگونه لیزر یا زیرمجموعه‌های اصلی آنها که قادر به غنی‌سازی اورانیوم صرف نظر از کاربرد اعلام‌شده باشند.
•    میزان تولید و واردات اورانیوم طبیعی ایران؛ و هرگونه تلاش ایران برای تولید یا واردات داخلی اورانیوم.
•    تولید آب سنگین، شامل کل موجودی آب سنگین ذخیره شده در داخل ایران و در مکان‌های فراساحلی تحت کنترل ایران.
•    وضعیت و پیشرفت در تحقیق و توسعه سانتریفیوژ ایران، شامل تعداد و نوع لوله‌های روتور سانتریفیوژ، بیلوزها، مجموعه‌های روتور و سایر قطعات کلیدی سانتریفیوژ تولید و ذخیره شده؛
•    وضعیت ساخت و بهره‌برداری از تأسیسات مونتاژ سانتریفیوژ پیشرفته؛ وضعیت تجهیزات کلیدی مناسب برای ساخت لوله‌های روتور سانتریفیوژ یا بیلوز؛
•    مکان‌ها و وضعیت سلول‌های داغ و هرگونه بررسی پس از پرتودهی سوخت پرتودهی شده ایرانی در داخل یا خارج از کشور.
•    وضعیت کار بر روی اصلاحات در راکتور اراک، شامل هرگونه اختلاف نظر در مورد چنین کاری.
•    وضعیت و کار بر روی تولید سوخت داخلی، از جمله سوخت تحقیقاتی و سوخت راکتور قدرت.
•    وضعیت و کار بر روی توسعه راکتورهای کوچک و متوسط، از جمله هرگونه فعالیتی برای تحقیق یا توسعه راکتور پیشران دریایی.
•    هرگونه درخواست ایران از تأمین‌کنندگان خارجی برای کالاهای حساس هسته‌ای یا مرتبط با هسته‌ای.
•    تعداد پیشنهادهای ارائه شده به کارگروه تدارکات یا گروه جانشین آن، و تعداد پیشنهادهای تأیید شده، در حال بررسی و رد شده.
•    تعداد بررسی‌های استفاده نهایی از کالاها طبق کارگروه تدارکات و برجام، یا به ترتیب گروه یا توافق جایگزین، که توسط کشورهای تأمین‌کننده در ایران انجام شده است.
•    پرونده‌های مربوط به تجارت غیرقانونی ایران برای برنامه‌های هسته‌ای، موشکی یا نظامی آن.
•    هرگونه اختلاف با ایران توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یا اعضای گروه 1+5 در مورد تفسیر یا اجرای شرایط توافق هسته‌ای، توافقنامه جامع پادمان، پروتکل الحاقی مرتبط یا قطعنامه‌های مرتبط شورای امنیت سازمان ملل و همچنین هرگونه پیشرفت یا مشکلی در دستیابی به یک نتیجه‌گیری گسترده‌تر.