بازگشت دیپلماسی؟!

مهدی بازرگان، روزنامه نگار

دیپلماسی ایرانی: کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز دوشنبه از تلاش برای تعامل با تهران خبر داد و طی سخنانی تأکید کرد که این اتحادیه به‌دنبال ارائه ابتکارهای جدید و پیشنهادهای ملموس برای تعیین مسیر تعامل با ایران است. به گزارش شرق، کایا کالاس پس از نشست شورای وزیران امور خارجه اتحادیه اروپا، به خبرنگاران در بروکسل عنوان کرد که «امروز (دوشنبه) قرار بود در جلسه‌ای ویژه و در حضور وزرای خارجه، سیاست‌های اتحادیه اروپا در قبال ایران را بررسی کنیم، اما با توجه به غیبت برخی وزرای مهم، تصمیم گرفتیم که این بحث را به نشست بعدی موکول کنیم». به گفته مسئول جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپا، «هدف ما این است که با یک جمع‌بندی جامع، ابتکارها و پیشنهادهای ملموسی ارائه دهیم که بتواند رویکرد آینده ما را مشخص کند». کالاس با بیان این مطلب افزود که در این مقطع پیش‌داوری نمی‌کند.

 بیانیه اتحادیه اروپا درباره ایران

قبل از سخنان روز دوشنبه کایالا کالاس، اتحادیه اروپا پیش‌تر با صدور بیانیه‌ای اعلام کرده بود که موضوع ایران قرار است در جریان ناهار کاری نشست ماهانه شورای وزیران خارجه این اتحادیه مورد بحث قرار گیرد. در این بیانیه خلاصه‌ای از آخرین مواضع اتحادیه اروپا در قبال ایران ارائه شده و در آن با اصرار بر رویکردهای نسنجیده، ادعاهای بی‌اساس درباره برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران، تحولات منطقه‌ای، جنگ اوکراین و حقوق بشر را تکرار شده است.

مذاکرات سازنده ایران و اروپا

گفتنی است که در کنار سخنان مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درباره نحوه تعامل با ایران، معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه هم دیروز دوشنبه از گفت‌وگوی مقامات کشورمان و سه کشور اروپایی درباره موضوعات هسته‌ای و رفع تحریم خبر داد. کاظم غریب‌آبادی در شبکه ایکس نوشت: «در حاشیه سفر وزیر امور خارجه به ژنو برای شرکت در نشست عالی رتبه کنفرانس خلع سلاح و شورای حقوق بشر، دور جدیدی از گفت‌و‌گو‌های سازنده با مدیران سیاسی سه کشور اروپایی داشتم. ما درخصوص موضوعات هسته‌ای و رفع تحریم به تبادل نظر پرداختیم». معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه ادامه داد که «تمامی طرف‌ها بر تعهد خود بر یافتن یک راه‌حل دیپلماتیک و مذاکره شده، تأکید کردند و توافق شد که گفت‌و‌گو‌ها ادامه یابد». عباس عراقچی، وزیر امور خارجه که روز دوشنبه ششم اسفند ۱۴۰۳ به‌منظور شرکت و سخنرانی در نشست عالی‌رتبه کنفرانس خلع سلاح و پنجاه و هشتمین نشست شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد به ژنو سفر کرده بود.

لازم به ذکر است که اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران، قبل‌تر متذکر شده بود که «اتحادیه اروپا به یاد داشته باشد که اراده و استقلال لازم برای حفظ توافقی که خود از بانیان آن بود، نشان نداد و با خروج آمریکا از برجام، عملا از عهده ایفای تعهداتش برنیامد». این دیپلمات کشورمان یادآور شده که «اگر اتحادیه اروپا خواهان ایفای نقشی اثرگذار و سازنده در عرصه بین‌المللی است، باید رویکردی واقع‌بینانه و مبتنی بر عدالت و احترام به حقوق دیگر ملت‌ها و رعایت اصول منشور ملل متحد و حقوق بین‌الملل اتخاذ کند».

 تعامل مجدد اتحادیه اروپا با ایران

در واکاوی گفته‌های مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، علی لقمانی در گفت وگوی خود با «شرق» معتقد است که «اظهارنظر جدید کایا کالاس به‌وضوح نشان می‌دهد که اتحادیه اروپا همچنان تمایل دارد تا نقش فعال‌تری در روابط با ایران ایفا کند». به گفته این کارشناس، «حتی اگر به‌طور عمومی اتحادیه اروپا از تأثیرگذاری خود بر مسائل مختلف خاورمیانه و به‌ویژه برنامه هسته‌ای ایران در دوران کاهش روابط خود با تهران بعد از آغاز جنگ اوکراین انتقاد کند، به نظر می‌رسد که اکنون اتحادیه اروپا به این نتیجه رسیده که تعامل مجدد با ایران به نفع تمامی طرف‌هاست».

این تحلیلگر در ادامه ارزیابی خود احتمال می‌دهد که «در سایه تشدید شکاف بین دو سوی آتلانتیک (اروپا و آمریکا)، ایران و اتحادیه اروپا بتوانند در شکاف‌های ایجادشده در دوران ترامپ و با توجه به تغییرات کنونی، به تعاملات جدیدی برسند». با چنین برداشتی، لقمانی می‌گوید که «اتحادیه اروپا باید تلاش کند تا از موقعیت خود به‌عنوان یک پل دیپلماتیک استفاده کند و روابطش را با ایران در چارچوب‌های جدید، شفاف و مبتنی بر احترام متقابل گسترش دهد». البته که از منظر وی، «ایران نیز باید در مواجهه با پیشنهادهای اروپا واقع‌بینانه و با حفظ حقوق خود، آماده همکاری و تعامل باشد». البته این مفسر حوزه سیاست خارجی، این روند را به‌ویژه در زمینه هسته‌ای و مسائل منطقه‌ای به‌عنوان یک فرصت استراتژیک برای اتحادیه اروپا و ایران تلقی می‌کند، مشروط بر اینکه هر دو طرف به اصول احترام و همکاری متقابل پایبند باشند.

چون از دید این کارشناس و با توجه به تداوم فشارهای ترامپ بر متحدان اروپا، از جمله در زمینه حمایت از اوکراین و مواجهه با روسیه، «اروپا ممکن است از فرصت‌ها برای تسهیل دیپلماسی با ایران بهره‌برداری کند». به هر حال لقمانی با ارجاعی به کارنامه دولت اول ترامپ یادآور می‌شود که «در دوره نخست (ترامپ)، اروپا سعی کرد با حفظ برجام، خود را به‌عنوان یک بازیگر مستقل از ایالات متحده نشان دهد، حتی اگر در عمل موفقیت زیادی در این زمینه نداشت. اکنون، با توجه به بازگشت ترامپ به کاخ سفید و سیاست‌های فشار بیشتر، اتحادیه اروپا ممکن است با اهرم تعامل با ایران به دنبال مدیریت بحران‌های اقتصادی و ژئوپلتیک خود مستقل از واشنگتن باشد».

در سایه آنچه گفته شد، لقمانی در مقام جمع‌بندی به بیان این نکته می‌پردازد که «اتحادیه اروپا ممکن است از هر فرصتی برای کاهش تنش‌ها در خاورمیانه و جلوگیری از افزایش تنش‌های جدید در منطقه بهره‌برداری کند. تعامل با ایران در این شرایط می‌تواند به‌عنوان یک گام استراتژیک برای کاهش فشارهای منطقه‌ای، حفظ منافع اقتصادی و تجاری و حتی مقابله با تهدیدهای امنیتی در نظر گرفته شود». بنابراین اروپا ممکن است به دنبال گشودن درهای جدیدی برای تعامل با ایران باشد تا منافع خود را در برابر تهدیدها و فشارهای دولت ترامپ حفظ کند. کما اینکه تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل به دیدار ورزای خارجه ایران و هلند برای ادامه مذاکرات و توافق جدید اشاره دارد. پیرو گفته این کارشناس، شنبه این هفته کاسپر ولدکامپ، وزیر امور خارجه هلند، از گفت‌وگوی خود با عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران درباره تحولات غرب آسیا خبر داد و با انتشار پیامی در صفحه خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «ما همچنین به برنامه هسته‌ای ایران و پنجره‌ فرصتی برای یک توافق هسته‌ای جدید پرداختیم»./شرق