ایران و دیپلماسی انرژی

نویسنده: اشکان پیرزاده، کارشناس ارشد مسائل راهبردی

دیپلماسی ایرانی: در شرایط نوین جهانی کشورها به نحو چشمگیر و فزاینده¬ای از جهت اقتصادی به یکدیگر وابسته شده¬اند. به گونه ای که شرایط اقتصادی فی مابین معادلات و روابط سیاسی بین آن¬ها را دچار دگرنگونی می¬کند. نیاز مبرم کشورهای صنعتی به انرژی و نیروی کار ارزان و به طور متقابل نیاز کشورهای در حال توسعه به محصولات صنعتی و تکنولوژیِ کشورهای صنعتی، شرایطی را رقم زده است که کشورها برای تعامل با یکدیگر ناگزیر به استفاده از ظرفیت¬های موجود بر اساس منافع ملی خود باشند. بر این اساس، دیگر امکان ندارد که تأثیرات تحولات اقتصادی و تجاری را صرفا در چارچوب مرزهای داخلی و ملی کشورها محصور کرد. وابستگی متقابل اقتصادی کشورها به یکدیگر امکان تحریم شدن آن کشوری که در رشد و توسعه کشورهای بزرگ و صنعتی بازیگر موثری است و تأمین کننده انرژی آن هاست را برای واضع تحریم، بسیارسخت و دشوار کرده است. 

جمهوری اسلامی ایران در منطقه علاوه بر صادرات نفت و گاز به کشورهای همسایه در صادرات برق نیز فعال است و شاهدیم که آمریکایی ها مجبور هستند به کشورهای همسایه که وارد کننده برق از ایران هستند، معافیت¬های تحریمی بدهند.

جهموری اسلامی ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی راهبردی خود در منطقه خاورمیانه، نقش کلیدی در دیپلماسی انرژی در سطح بین¬المللی دارد و یک بازیگر مطرح در این حوزه شناخته می¬شود. ایران به عنوان یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر گاز طبیعی و نفت در جهان، می‌تواند به عنوان یک بازیگر مهم و اثرگذار در تأمین امنیت انرژی و توسعه کریدورهای ترانزیتی نقش موثر و محوری ایفا کند. 

یکی از فرصت¬های پیش رو که می¬تواند مورد توجه جدی در پیشبرد دیپلماسی اقتصادی دولت چهاردهم قرار بگیرد، تأمین بخش قابل توجهی از انرژی مورد نیاز همسایگان شرقی و در نتیجه آن کشورهای آسیایی است و همچنین با توسعه زیرساخت¬ها و ایجاد کریدورهای انرژی به عنوان یک مسیر ترانزیتی برای صادرات انرژی به بازارهای جهانی، از جمله کشورهای اروپایی، ایران می تواند سهم قابل توجهی داشته باشد. 

با توجه به تنش‌های سیاسی، اقتصادی و ژئوپلیتیکی در منطقه و نیاز روزافزون به منابع انرژی، کشورمان می‌تواند نقش مهمی در تعادل بازار انرژی و در نتیجه تضمین امنیت پایدار در منطقه، ایفا کند.

جمهوری اسلامی ایران به دلیل برخورداری از جایگاه ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک خود، می‌تواند به عنوان یک گذرگاه و چهارراهی مناسب برای تبادلات و ترانزیت انرژی و به عنوان هاب انرژی منطقه به ایفای نقش سازنده و محوری خود بپردازد. این شرایط به کشورمان این امکان را می‌دهد تا نقش یک قطب موثر انرژی را در سطح خاورمیانه و در نهایت جهانی بازی کند، به ویژه در زمان‌هایی که بازارهای جهانی با بحران‌های انرژی دست و پنجه نرم می¬کنند، ایران می‌تواند در تثبیت امنیت انرژی جهانی نقش سازنده داشته و موثر عمل کند، به خصوص با توجه به تلاش‌های اخیر برای همکاری نزدیک‌تر با دبیرخانه جی‌ئی‌سی‌اف (مجمع کشورهای صادرکننده گاز) و اوپک، شرایط به گونه ای می تواند پیش برود که حداکثر امتیاز و بهره¬برداری لازم به سود منافع جمهوری اسلامی ایران در حوزه صادرات و ترانزیت انرژی رقم بخورد.

به دلیل وجود منابع سرشار گاز طبیعی در ایران که آن را دارنده رتبه دوم جهانی در این حوزه کرده، این امکان وجود دارد که کشورمان در پیشبرد سیاست‌های اقلیمی جهانی به عنوان یک بازیگر تعیین کننده به ویژه در دوران کنونی که انرژی‌های پاک مورد استقبال جهان قرار گرفته است، نقش موثری ایفا کند. با توجه به اهمیت گاز طبیعی به عنوان یک منبع انرژی پاک‌ نسبت به سایر سوخت‌های فسیلی، ایران می‌تواند به عنوان یک عضو جامعه بین المللی به عنوان کشوری متعهد به حفظ محیط زیست در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای مطرح و برجسته شود و ایفای نقش پررنگ در مذاکرات بین‌المللی مانند کنوانسیون تغییرات اقلیمی سازمان ملل (COP) از سوی ایران را شاهد باشیم و در توسعه فناوری‌های جدید در مقیاس جهانی سهیم باشیم.

در پایان، با توجه به آنچه اثرگذاری چند وجهی توسط جمهوری اسلامی ایران بر دیپلماسی انرژی و کریدورهای ترانزیت و صادرات انرژی در منطقه خاورمیانه شاهدش هستیم؛ از یک جهت ایران می‌تواند به عنوان یک بازیگر مستقل در بازار جهانی انرژی عمل کند و در نتیجه به تنوع بخشی به منابع انرژی و کاهش وابستگی کشورهای صنعتی و مصرف‌کننده به تولیدکنندگان خاص، کمک کند. از طرف دیگر به دلیل موقعیت جغرافیایی خود می‌تواند در تسهیل تجارت انرژی بین کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای سهم به سزایی داشته باشد که علاوه بر اینکه به افزایش همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی منجر خواهد شد بلکه به تقویت امنیت انرژی، افزایش همکاری‌های اقتصادی و سیاسی در سطح منطقه‌ای و جهانی و در نهایت به عبور و خنثی سازی تحریم های یکجانبه نیز منجر خواهد شد.