آیا کسی در غرب به ایران برای احیای برجام پاسخ مثبت می‌دهد؟

نویسنده: دانیل لاریسون Daniel Larison، سردبیر ارشد در مجله The American Conservative بود و دارای دکترای تاریخ از دانشگاه شیکاگو است. 

دیپلماسی ایرانی: مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران، در اولین کنفرانس مطبوعاتی خود، اعلام کرد که ایران آماده یک توافق هسته‌ای جدید با ایالات متحده است، اما تأکید کرد که این بار آمریکا باید به تعهدات خود پایبند بماند.

رئیس‌جمهوری اصلاح‌طلب تازه بر پایه پلتفرمی که به دنبال کاهش تحریم‌ها از طریق گفت وگوهای جدید درباره مسئله هسته‌ای بود، به قدرت رسید و در دور دوم انتخابات در ماه ژوئیه پیروزی غیرمنتظره‌ای به دست آورد. اظهارات پزشکیان در این هفته نشانه‌ای از آن بود که او قصد دارد به وعده خود مبنی بر بهبود روابط با دولت‌های غربی عمل کند. هنوز مشخص نیست که آیا در ایالات متحده یا اروپا کسی آماده است که پیشنهاد او را بپذیرد یا خیر.

پزشکیان در گفت وگو با خبرنگاران از واکنش‌های ایران به تحریم‌های آمریکا دفاع کرد و گفت که برنامه هسته‌ای ایران در پنج سال گذشته به دلیل کارزار فشار حداکثری که با تصمیم رئیس‌جمهور دونالد ترامپ برای خروج از توافق هسته‌ای آغاز شد، تا این حد توسعه یافته است. بر اساس گزارش خبرگزاری آسوشیتد پرس، او گفت: "ما به چارچوب‌های نوشته شده در (توافق هسته‌ای) پایبند بودیم. ما هنوز به دنبال حفظ این چارچوب‌ها هستیم. آنها این چارچوب‌ها را شکستند و ما را مجبور کردند کاری انجام دهیم."

سوابق این ماجرا هم سخنان پزشکیان را تایید می‌کند. این ایالات متحده بود که با خروج از توافق هسته‌ای و اعمال مجدد تحریم‌های گسترده، این توافق را تضعیف کرد. ایران به طور کامل به الزامات توافق پایبند بود. (حتی) زمانی که آمریکا به وعده‌های خود عمل نکرد، ایران برای یک سال دیگر همچنان به تعهدات خود پایبند ماند تا اینکه به فشارها با گسترش برنامه خود پاسخ داد. سپس آمریکا بود که زمانی که فرصتی برای بازگشت به توافق اصلی داشت، از آن استفاده نکرد. سه سال پیش فرصتی برای احیای برجام وجود داشت، اما دولت بایدن آن را از دست داد.

برنامه جامع اقدام مشترک (برجامِ) اصلی اکنون عملاً منسوخ شده است و بسیاری از مفاد آن یا قبلاً منقضی شده‌ یا به زودی منقضی خواهند شد، بنابراین باید بر سر توافق تازه ای گفت وگو شود. خبر خوب این است که دولت ایران اعلام کرده که علاقه‌مند به استفاده از برجام به عنوان چارچوبی برای مذاکرات تازه است. پزشکیان در این کنفرانس مطبوعاتی تأیید کرد: "ما به دنبال بازگشت به چارچوب توافق هسته‌ای هستیم. اگر آنها متوقف شوند، ما هم متوقف خواهیم شد. اگر آنها به توافق پایبند باشند، ما هم پایبند خواهیم بود."

در ماه‌های اخیر چندین نشانه دلگرم‌کننده وجود داشته که دولت ایران در احیای مذاکرات هسته‌ای جدی است.  رئیس‌جمهوری ایران عباس عراقچی را به عنوان وزیر امور خارجه منصوب کرد. عراقچی بخشی از تیم دیپلماتیک ایران بود که برجام را گفت وگو کرد و تجربه او از توافق قبلی احتمالاً برای تدوین یک توافق تازه بسیار مفید خواهد بود.

رهبر معظم ایران، ماه گذشته به طور علنی راه را برای مذاکرات تازه باز کرد تا نشان دهد آماده است به پزشکیان اجازه دهد تا این بخش از برنامه رئیس‌جمهور را پیش ببرد. رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب ایران مجوز لازم برای ورود به مذاکرات را دریافت کرده است اما برای موفقیت به شرکای مذاکره‌کننده معتبر در غرب نیاز دارد.

رئیس‌جمهوری ایران بر لزوم تعامل و احترام متقابل تأکید کرد اگر قرار است پیشرفتی در این مسئله حاصل شود. او به صراحت به آمریکا اعلام کرد که ادامه فشار کارساز نخواهد بود: «ما به دنبال تسلیحات هسته‌ای نیستیم اما تحت فشار تسلیم نخواهیم شد.» پزشکیان تا حد ممکن در چارچوب نظام ایران برای ارائه شاخه زیتون پیش رفته و ایالات متحده و متحدانش باید به آنچه او پیشنهاد می‌کند پاسخ مثبت دهند.

پزشکیان اذعان کرد که پیشرفتی دیپلماتیک تا پایان امسال و قبل از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا حاصل نخواهد شد. دولت ایران منتظر است ببیند آیا کسی در واشنگتن علاقه‌مند به یک راه‌حل دیپلماتیک است یا نه. تا کنون، هیچ‌یک از نامزدهای اصلی دو حزب اعلام نکرده‌اند که دیپلماسی با ایران سال آینده اولویت خواهد داشت اما فرصتی وجود دارد که دولت تازه می‌تواند از آن استفاده کند. ایران آماده شکل دادن به یک توافق است اما آیا در غرب کسی این پاسخ مثبت را خواهد پذیرفت؟

می‌دانیم که موانع بزرگی بر سر راه گفت وگوهای تازه هسته‌ای وجود دارد. جنگ جاری در غزه و حمله اخیر اسرائیل به داخل لبنان صلح کل منطقه را تهدید می‌کند. این احتمال وجود دارد که این فرصت برای دیپلماسی هسته‌ای از بین برود اگر اسرائیل دوباره به لبنان حمله کند. همچنین در واشنگتن همچنان مخالفت‌های قابل توجهی با هر گونه تعامل با ایران وجود دارد. دولت اسرائیل به رهبری بنیامین نتانیاهو سال‌ها تلاش کرده تا هرگونه راه‌حل دیپلماتیک در مسئله هسته‌ای را از بین ببرد. هرچند که این موانع، چالش‌برانگیزند اما غیرقابل عبور نیستند اگر دولت تازه در واشنگتن آماده باشد تا با تلاشی مداوم به یک توافق جدید برسد. برجام اثبات می‌کند که این کار شدنی است و سوابق شش سال گذشته نشان می‌دهد که در نبود یک توافق عدم اشاعه هسته‌ای، چه چیزی رخ می دهد.

هر ابتکار دیپلماتیک تازه با ایران با مخالفت‌های شدیدی مواجه خواهد شد، اما پیشینه ماجرا به روشنی نشان می‌دهد که یک توافق حاصل گفت وگو، تنها راه قابل‌اعتماد برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران و کاهش تنش‌هاست. ایالات متحده و اسرائیل جنگ اقتصادی و خرابکاری را امتحان کرده‌اند که هر دو به طرز چشمگیری نتیجه ای وارونه داشته‌اند، زیرا برنامه هسته‌ای ایران اکنون پیشرفته‌تر از همیشه است.

با وجود سال‌ها تحریم‌های فزاینده و حملات اسرائیل به برنامه هسته‌ای ایران، دولت ایران همچنان تصمیم به پیگیری جنگ افزار هسته‌ای نگرفته است اما در غیاب یک راه‌حل دیپلماتیک، مسئله هسته‌ای همچنان مشکل بزرگی برای منطقه باقی خواهد ماند. یک راه‌حل دیپلماتیک همچنان بهترین و تنها راه برای اطمینان از صلح‌آمیز ماندن برنامه هسته‌ای ایران است و همچنین بهانه‌های جنگ‌طلبان علیه ایران را از آنها می‌گیرد.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرافت / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱