همیشه تفنگ به دست نگیرید

دیپلماسی ایرانی: سیاستگذاری عمومی دارای دو مؤلفه دانش سیاستگذاری و هنر سیاستگذاری است که ترکیب آنها می‌تواند یک سیاستگذاری مطلوب و موفق یا اداره امور عمومی سامانمند و اثربخش را شکل دهد. برای دستیابی به یک سیاستگذاری مطلوب یا برآورده ساختن نیات و اهداف حکمرانی، فهم شرایط و ضرورت‌ها (اقتضائات) از اهمیت بالایی برخوردار است.

شناخت و فهم اقتضائات به‌خصوص در سیاستگذاری خارجی که دریای بیکران انگاره‌ها، نیات، اهداف و سیاست‌های گوناگون و ناسازگار است، ارتباط مستقیم با بقای بازیگر در نظام بین الملل، افول یا سلطه آن در نظم جهانی دارد. این طیف از ضرورت‌ها در سیاستگذاری خارجی، تاکتیک نامیده شده و ابزار سیاستگذار و حکمران برای تضمین بقای خویش یا عبور از یک بحران و فاجعه پیش‌رو هستند.

اگر سیاست خارجی را آن‌گونه که اندیشمند دانش روابط بین‌الملل دکتر ابراهیم متقی "علم منافع راهبردی" توصیف می‌کنند، حوزه منافع راهبردی بدانیم، برای دستیابی به این اهداف راهبردی، کلان یا حیاتی به تاکتیک‌هایی نیازمندیم که برخاسته از شرایط زمانی و مکانی یا همان ضرورت‌ها هستند. بسیاری از بازیگران بزرگ نظام جهانی دارای سیاستگذاری اقتضایی بوده و منافع خود را از مسیر همین سیاستگذاری اقتضایی و چرخشی، برآورده می‌سازند. 

شرایط خطرناک آسیای جنوب غربی که در تنگنای آشوب و جنگ قرار داشته و به شکل شگفتی ایران را در مرکز این روند تحولات سخت قرار داده، سیاستگذاری اقتضایی را برای ایران ضروری کرده است. این ضرورت را می‌توان در فرمایشات حضرت آیت الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب ایران به خوبی رصد کرد که تنها در یک بازه زمانی دو هفته‌ای، دو توصیه بسیار مهم به سیاستگذاران ارشد ایران برای اتخاذ رویکرد اقتضایی و تاکتیکی در سیاست خارجی ایران داشته‌اند. توصیه و تفسیر بسیار ارزشمند رهبر ایران در 24 مرداد با عنوان مطلوبیت و ضرورت عقب نشینی تاکتیکی در سوره انفال با توصیه و تفسیر ایشان از دعای زیارت عاشورا  در 4 شهریور و جمله "حَربٌ‌ لِمَن‌ حارَبَکُم" تکمیل شده است. رهبر ایران در مراسم جاماندگان اربعین حسینی در چهارم شهریور در جمع دانشجویان می‌فرمایند: «حَربٌ‌ لِمَن‌ حارَبَکُم، همیشه به معنای تفنگ به دست گرفتن نیست. به معنای درست اندیشیدن، درست سخن گفتن، درست شناسایی کردن، دقیق به هدف زدن است. حَربٌ‌ لِمَن حارَبَکُم، این‌جوری است.»1 این تفسر و توصیه کم‌نظیر رهبر ایران از زیارت عاشورا را می‌توان در چارچوب منافع راهبردی ایران و رویکرد اقتضایی و هیبریدی سیاستگذاری خارجی کشور در دو محور زیر بررسی کرد:

یکم – الگوی هوش مصنوعی در سیاستگذاری: سخنرانی کوتاه رهبر ایران در جمع دانشجویان بازمانده از راهپیمایی اربعین، دارای مؤلفه‌های سیاسی و سیاستی بود که در تفسیر یک جمله از زیارت عاشورا بیان شده و تاکتیک سیاست خارجی ایران را روشن ساخته است.

حضرت آیت الله خامنه‌ای در تفسیر "حَربٌ‌ لِمَن‌ حارَبَکُم" به چند مؤلفه جنگ همیشگی با ظلم و ظالم اشاره می‌کنند که:

1- همیشه به معنای تفنگ به دست گرفتن نیست.
2- به معنای درست اندیشیدن
3- درست سخن گفتن 
4- درست شناسایی کردن
5- دقیق به هدف زدن، است. 

چهار مؤلفه آخر (درست اندیشیدن، درست سخن گفتن، درست شناسایی کردن، دقیق به هدف زدن) جنگ ابدی میان دو اردوگاه حسینی و یزیدی که رهبر ایران توصیف می‌کنند را می‌توان مؤلفه‌های هوش مصنوعی و بهره‌گیری از هوش مصنوعی در سیاستگذاری خارجی ایران قلمداد کرد که قادر است پاسخی خودکار، کارآمد و اثربخش به دشمن بدهد. این چهار مؤلفه مورد نظر رهبری که بسیار فراتر از جنگ سخت بوده و دارای ماهیت جنگ هیبریدی است را می‌توان مصداق این توصیف از هوش مصنوعی تسلیحات خودکار دانست که: «دشمن را حس، جست‌وجو، شناسایی، هدف گیری و نابود می‌کند.»2 

فرمایش رهبر معظم انقلاب برای: درست اندیشیدن، درست سخن گفتن، درست شناسایی کردن و دقیق به هدف زدن را ‌باید توصیه راهبردی دانست که چرخش سیاستگذاری خارجی ایران به الگوی هوشمندتر را توصیه کرده و بخشی از عقب‌نشینی تاکتیکی ایران در مقابل دشمنان منطقه‌ای و جهانی به‌ویژه اسرائیل را شفاف و باورپذیر می‌سازد.     

دوم – همیشه تفنگ به دست نگیرید: مهم‌ترین توصیه رهبر انقلاب در جمع دانشجویان در چهارم شهریور را باید همان مؤلفه اول تفسیر "حَربٌ‌ لِمَن‌ حارَبَکُم" دانست که به صراحت می‌فرمایند: حَربٌ‌ لِمَن‌ حارَبَکُم؛ همیشه به معنای تفنگ به دست گرفتن نیست. این تفسیر حضرت آیت الله خامنه‌ای را می‌توان توصیه به سیاست نرم و کارایی قدرت نرم در مقابل دشمنان بر اساس شرایط و ضرورت‌های زمانی و مکانی قلمداد کرد که لازم نیست همیشه تفنگ به دست بگیرید و با نماد تفنگ و خشونت در جهان و روابط بین المللی توصیف شده و شناخته شوید. همیشه تفنگ به دست نگیرید، رکن اول تفسیر پویای رهبر انقلاب از "حَربٌ‌ لِمَن‌ حارَبَکُم" است که توصیه به تغییر تاکتیک در مقابل دشمنان به‌ویژه عقب‌نشینی تاکتیکی در شرایط خاص را امکان‌پذیر و بلکه ضروری ساخته، پاسخی صریح و بی‌نظیر به کارشناسان و منتقدینی است که خواهان پاسخ فوری و حمله بزرگ موشکی و پهپادی ایران به اسرائیل یا دیگر کشورهای همسایه برای پاسخ به ترور شهید اسماعیل هنیه در تهران بودند.
  
*

فهم شرایط و ضرورت‌ها (اقتضائات) مؤلفه بسیار مهم در سیاستگذاری عمومی به‌ویژه سیاستگذاری خارجی است که تاکتیک‌های سیاستگذاری را مشخص می‌کند، دانش و هنر یک سیاستگذار موفق را برجسته و سیاستگذاری مطلوب و حفظ یا افزایش منافع راهبردی را تضمین می‌کند. 

سیاستگذاری خارجی در جهان آشوبناک کنونی برای بازیگران مستقل و دارای رویکرد ناهمگون با استانداردهای غربی به‌خصوص ایالات متحده امریکا مانند ایران و جهان مقاومت، بسیار سخت است بنابراین باید بر تاکتیک‌های نوین استوار باشد و پاسخ ترکیبی (هیبریدی) برای مسائل و بحران‌ها تدوین و عملیاتی کرد.

رهبر ایران در دو سخنرانی اخیر خویش در 24 مرداد و 4 شهریور، به رویکرد اقتضایی سیاستگذاری خارجی اشاره کرده، ابتدا عقب‌نشینی تاکتیکی در مقابل دشمن را امکانپذیر و کارآمد دانسته است و اکنون توصیه می‌کنند که همیشه تفنگ در دست نگیرید.

تفسیر بسیار جدید و خاص حضرت آیت الله خامنه‌ای از "حَربٌ‌ لِمَن‌ حارَبَکُم" را می‌توان توصیه واجب برای سیاستگذاری خارجی ایران در شرایط کنونی دانست که توصیه عقب‌نشینی تاکتیکی ایشان را تکمیل می‌کند و به صراحت می‌فرمایند؛ حَربٌ‌ لِمَن‌ حارَبَکُم، همیشه به معنای تفنگ به دست گرفتن نیست.

این دو توصیه رهبر ایران را می‌توان جلوه‌ای از تغییر سیاستگذاری خارجی ایران بر اساس شرایط رازآلود و آشوبناک کنونی جهان محسوب کرد که ایران را از بحران‌های بزرگ یا جنگ بی‌حاصل و ناکارآمد ایمن می‌سازد.

منابع: 

1- پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی سیدعلی خامنه‌ای  https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=57406
2- گریلینگ، آنتونی کلیفورد. جنگ - جستاری درباره پدیده کهن. ترجمه امیرحسین رزاق. تهران. نشر خوب. 1399. چاپ اول. ص 268