دیپلماسی عربی در محک جنگ غزه

نویسنده: وینا علی خان

دیپلماسی ایرانی: بیش از یک ماه و نیم از جنگ اسرائیل و غزه می‌‌گذرد، اما خوشبختانه هنوز جنگ جهانی سوم در منطقه خاورمیانه آغاز نشده است. این در حالی است که «گروه‌‌های مقاومت» در منطقه طی این مدت از خود خویشتنداری نسبی نشان داده و هیچ یک تمایلی به تشدید تنش‌‌ها ندارند.

در عین حال، انصارالله یمن تعدادی موشک بالستیک و پهپاد را شلیک کرده‌ که به نظر می‌‌رسد هدف آنها اسرائیل بوده است. همچنین، نیروهای مقاومت در سوریه و عراق نیز حملاتی را علیه مواضع امریکایی‌‌ها ترتیب داده‌‌اند. با این حال، یک اشتباه محاسباتی یا یک حرکت اشتباه همچون حمله موشکی به اسرائیل یا کشتن نیروهای نظامی امریکایی در سوریه، عراق یا آب‌‌های منطقه می‌‌تواند منجر به شعله‌‌ور شدن آتش جنگ و گسترش آن به تمام منطقه شود.

بحران اخیر در غزه در حالی رخ داد که در ماه‌‌های اخیر شاهد افزایش سطح دیپلماسی در منطقه خاورمیانه بوده‌‌ایم؛ از مذاکرات میان ریاض و انصارالله برای خاتمه دادن به جنگ هشت ساله در یمن و از سرگیری روابط دیپلماتیک میان ایران و عربستان‌‌سعودی با میانجی‌‌گری چین گرفته تا پایان انزوای طولانی مدت سیاسی و اقتصادی قطر در میان کشورهای شورای همکاری، می‌‌توان گفت که تمام این دستاوردها در سایه دیپلماسی منطقه‌‌ای اتفاق افتاده‌‌اند.

تسلط محدود کشورهای عربی به اوضاع پرتنش منطقه

افزایش فعالیت‌‌های دیپلماتیک در منطقه این امید را ایجاد کرد که کشورهای شورای همکاری قادرند بر کارزار نظامی اسرائیل علیه نوار غزه تاثیر بگذارند و از گسترش درگیری‌‌ها در منطقه جلوگیری کنند، چرا که به هر حال برخی از کشورهای شورای همکاری همچون امارات متحده عربی و بحرین با اسرائیل کانال‌‌های ارتباطی رسمی دارند. از آنجایی که عربستان‌‌سعودی نیز تا پیش از شروع جنگ غزه در حال بررسی موضوع عادی‌‌سازی روابط با اسرائیل بود، انتظار می‌‌رفت که ریاض نیز تل‌‌آویو را وادار به کاهش تنش‌‌ها کند.

با این حال، رویدادهای اخیر نشان داده که اهرم میانجی‌‌گری کشورهای شورای همکاری ضعیف بوده و بدون حضور امریکا اثرگذاری و موفقیت چندانی ندارد. به جز قطر، سایر کشورهای عربی اقدامات خود در خصوص توقف جنگ غزه را صرفا به درخواست آتش‌‌بس محدود کرده‌‌اند و همین امر حاکی از تاثیر و نفوذ کم آنها بر اسرائیل دارد. به نظر می‌‌رسد کشورهای شورای همکاری تمایلی به مداخله در این مناقشه ندارند چرا که تنش‌‌ها هنوز به این منطقه تسری پیدا نکرده است.

درخواست‌‌های مکرر کشورهای عربی به منظور برقراری آتش‌‌بس فوری در غزه نیز از دو نگرانی عمده آنها ناشی می‌‌شود: اول آنکه، کشورهای عربی نگرانند که رویارویی امریکا و ایران منجر به بروز جنگ‌‌های نیابتی و درگیری‌‌های وسیع در منطقه شود و دوم، اینکه دولت‌‌های عربی از خشم مردمان خود نسبت به کشتار غیرنظامیان در غزه توسط اسرائیل آگاه بوده و به خوبی می‌‌دانند که این خشم جمعی ممکن است همچون جرقه‌‌ای برای آغاز تظاهرات ضدحکومتی در این کشورها باشد.

تلاش قطر برای کاهش تنش‌‌ها و برقراری آتش‌‌بس در غزه

قطر به دلیل روابط نزدیکش با جنبش مقاومت اسلامی فلسطین (حماس) از آغاز جنگ غزه به عنوان یکی از موثرترین میانجی‌‌های منطقه ظاهر شده است. در حال حاضر، این کشور کوچک عضو شورای همکاری در تلاش است تا توافقی را برای آزادی تمام شهرک‌‌نشینان اسرائیلی که از زمان حمله هفتم اکتبر در اسارت نیروهای حماس قرار دارند میان طرفین درگیر در جنگ به سرانجام برساند. طی این مدت، امیر قطر، شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، نیز در راستای حل بحران غزه سفری منطقه‌‌ای را به سه کشور امارات‌‌متحده‌‌عربی، مصر و عربستان‌‌سعودی ترتیب داده است. علاوه بر این، سران کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی، از جمله ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران، نیز در نشستی که در 11 نوامبر در ریاض برگزار شد بر آتش‌‌بس فوری و ارائه بدون قید و شرط کمک‌‌های بشردوستانه به نوار غزه تاکید کردند. با این وجود، ائتلافات به وجود آمده آنقدر قوی نیستند تا از وقوع یک درگیری گسترده‌‌تر در منطقه جلوگیری کرده یا به اسرائیل فشار چندانی وارد آورند.

به باور عبدالله بابود، کارشناس امور منطقه و استاد مدعو در دانشگاه واسدا در توکیو، روابط و ائتلافات جدید شکل گرفته در منطقه نیاز به زمان داشته و هنوز در مرحله آزمایشی قرار دارند. برای مثال، درحالی‌‌که تهران و ریاض کانال‌‌های ارتباطی خود را مجددا برقرار کرده‌‌اند، اما ممکن است این سطح از روابط دیپلماتیک برای بازدارندگی متحدان ایران در خصوص حمله به مواضع امریکا در منطقه چندان کافی نباشند. از سوی دیگر، اگرچه حزب‌‌الله لبنان در خصوص جنگ غزه با خویشتن‌‌داری عمل می‌‌کند، اما سید حسن نصرالله، دبیرکل این سازمان، از آمادگی نیروهایش برای مقابله با اسرائیل در صورت تشدید تنش‌‌ها خبر داده است؛ امری که می‌‌تواند کشور لبنان را وارد مناقشه و جنگ کند.

مذاکرات میان حوثی‌‌ها و ریاض برای پایان دادن به جنگ یمن نیز اگرچه ادامه دارد اما عدم دستیابی به توافق آتش‌‌بس همچنان تهدیدی جدی برای پادشاهی عربستان‌‌سعودی به شمار می‌‌رود. عمان، به عنوان یک میانجی مهم در منطقه، نیز تنها زمانی وارد مناقشات خواهد شد که دو طرف درگیر در جنگ خواستار میانجی‌‌گری و اقدامات دیپلماتیک شوند.

انفعال کشورهای عربی و احتمال بروز یک جنگ گسترده منطقه‌‌ای

اگرچه کشورهای عربی در حال حاضر و به طور یک صدا اقدامات اسرائیل را محکوم کرده‌‌اند، اما نباید فراموش کرد که برخی از دولت‌‌های عربی در طی 6 سال گذشته مسئله فلسطین را نادیده گرفته و در پی توافق با اسرائیل بودند.

الهام فخرو، محقق اندیشکده «چتم هاوس» در لندن، معتقد است که اگرچه منطقه خاورمیانه اخیرا رنگ آشتی و سازش را به خود دیده است اما قدیمی‌‌ترین مناقشه این منطقه یعنی درگیری میان فلسطینیان و اسرائیل از این موضوع مستثنا بوده و هیچ پیشرفتی درخصوص حل و فصل آن حاصل نشده است. به باور این تحلیلگر ارشد، توافق عادی‌‌سازی روابط برخی کشورهای عربی با اسرائیل (موسوم به توافق ابراهیم) به طرز چشمگیری موضوع فلسطین را از تمرکز دیپلماسی منطقه‌‌ای امریکا دور کرد.

از دیدگاه برخی کارشناسان دیگر نیز، با توجه به اینکه درگیری‌‌ها در غزه هنوز باعث بروز یک جنگ تمام عیار نشده و از طرفی اعزام دو ناو هواپیمابر امریکایی به آب‌های منطقه این پیام را منعکس کرده که ایالات متحده برای تامین امنیت منطقه در صورت شعله‌‌ور شدن جنگ آماده است، طبیعی است که کشورهای شورای همکاری اطمینان خاطر بیشتری یافته و ترجیح دهند تا سیاست عدم دخالت را در پیش گیرند. همچنین این کشورها تلاش می‌‌کنند تا در حاشیه مناقشه باقی مانده و با درخواست آتش‌‌بس نیز رضایت افکار عمومی را در داخل جلب کنند.

منبع: المانیتور / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11