یک بستر و دو رویا برای فلسطین و اسرائیل

دیپلماسی ایرانی: بعد از ۲۴۷روزجنگ درغزه، شورای امنیت طرح پیشنهادی آمریکا برای برقراری آتش بس فوری در غزه را در۱۰ژوئن (۲۱خرداد) تصویب کرد. بر اساس قطعنامه ۲۷۳۵شورای امنیت، آتش بس و آزادی اسرا در غزه تصویب و از حماس خواسته شده است«پیشنهاد آتش‌بس اعلام شده در ۳۱ماه مه توسط رئیس‌جمهوری جو بایدن را که قبلاً توسط اسرائیل پذیرفته شده بود، بپذیرد.»

این قطعنامه که در آن یک توافق آتش بس سه مرحله ای جامع برای پایان دادن به جنگ در غزه – بر أساس طرح بایدن- پیشنهاد شده، از اسرائیل و حماس می‌خواهد تا به طور کامل مفاد این پیشنهاد را «بدون تاخیر و بدون قید و شرط» اجرا کنند.

این قطعنامه،همان ترتیب وجزئیات طرح سه مرحله ای ۳۱مه بایدن والبته نکاتی اضافه برآن دارد.مرحله اول قطعنامه، شامل آتش‌بس فوری، کامل و جامع توام با آزادی اسرا از جمله زنان، سالمندان و مجروحان، بازگرداندن بقایای برخی از اسرای کشته شده و تبادل اسرای فلسطینی، عقب نشینی نیروهای اسرائیلی از «مناطق پرجمعیت»  غزه، بازگشت فلسطینی ها به خانه ها و محله های خود در تمام مناطق، از جمله در شمال، و همچنین توزیع ایمن و موثر کمک های بشردوستانه است.

ذکر خروج نیروهای اسرائیلی از «مناطق پرجمعیت» در مرحله اول، به معنی آن است که طی این مرحله - که قرار است شش هفته طول بکشد، ولی امکان تمدید آن هست- حضور اسرائیل در دیگر مناطق غزه که پر جمعیت نیست، تا زمانی که این مرحله ادامه دارد، استمرار دارد. به علاوه در شرایطی که کمتر خانه سالمی در غزه باقی مانده، مقصود قطعنامه از بازگشت فلسطینیان به خانه های خود، ویرانه هایی است که در مرحله سوم که مشخص نیست کی زمانش می رسد و تا کی ادامه دارد، طی چند سال بازسازی و قابل زیست شود.

مرحله دوم قطعنامه شاهد پایان دائمی خصومت‌ها در ازای آزادی همه اسرای دیگر در غزه و خروج کامل نیروهای اسرائیلی از غزه است  و در مرحله سوم، «یک طرح بزرگ بازسازی چند ساله برای غزه» آغاز و بقایای هر اسیر مرده ای که هنوز در نوار غزه است، به اسرائیل بازگردانده می شود .

پایان دائمی خصومت ها، خروج کامل اسرائیل و آغاز بازسازی که باید در اولویت هر طرح منصفانه ای باشد، در مراحل دو و سه اعلام و منوط به آزادی تمام اسرای اسرائیلی شده است که معلوم نیست چه تعدادشان با بمبارانهای اسرائیل زنده یا از جنازه هایشان اثری باقی مانده باشد.

علاوه بر موارد مشترک طرح بایدن و قطعنامه پیشنهادی، شورای امنیت هرگونه تلاش برای تغییر جمعیتی یا سرزمینی در نوار غزه، از جمله هرگونه اقدامی که قلمرو این منطقه را کاهش دهد، رد می کند. این متن همچنین بر «تعهد تزلزل ناپذیر» شورا به چشم‌انداز راه‌حل دو دولتی تاکید کرده است که در آن دو کشور دموکراتیک، اسرائیل و فلسطین، در کنار هم در صلح و آرامش در مرزهای امن و شناخته‌شده مطابق با قوانین بین‌المللی و قطعنامه‌های مربوطه سازمان ملل زندگی می‌کنند.

این عبارت قطعنامه درِ باغ سبزی را نشان داده است، ولی زمان تشکیل دولت فلسطین و چگونگی فراهم آوردن مقدمات لازم برای تشکیل این دولت را مورد اشاره قرار نمی دهد. توجه به این نکته ضروری است که آمریکا در۱۸آوریل ۲۰۲۴(۳۱فروردین) قطعنامه پیشنهادی الجزایر را که خواستار عضویت کامل فلسطین در سازمان ملل می‌شد، وتو کرد.

تصویب این قطعنامه به منزله به رسمیت شناختن کشور فلسطین بود و می توانست شروع خوبی برای تشکیل دولت فلسطینی باشد. حال با توجه به این پیشینه و چندین دهه تعلل و ممانعت آمریکا از تشکیل دولت فلسطین، همسو با منویات رژیم صهیونیستی، این سئوال باقی است که چرا آمریکا که این همه سال چشم بر تشکیل دولت فلسطین بسته و در مقابل هر اقدامی در این  زمینه مانع تراشی می کرد، به یکباره به «تشکیل دو کشور دموکراتیک، اسرائیل و فلسطین، در کنار هم ...» روی آورده است ؟

گذشته از ابهامات و سئوالات زیاد در مورد جزئیات این قطعنامه و رئوس اصلی آن  به گونه ای که برخی اعضای شورا در جلسه اظهار داشتند که دست اندرکاران تدوین قطعنامه، اعضای شورای امنیت را در جریان جزئیات توافق قرار ندادند، از نکات قابل تامل دیگر، تاکید بر «اهمیت اتحاد نوار غزه با کرانه باختری تحت حاکمیت خودگردان فلسطین» است.

در همین زمینه وزیر امور خارجه آمریکا در سفر هشتم خود به منطقه اعلام کرد که «در هفته‌های آینده ایده‌هایی برای نحوه اداره غزه پس از پایان جنگ ارائه خواهیم داد و حماس اجازه نخواهد داشت در مورد سرنوشت و آینده این منطقه تصمیم‌گیری کند.» اینکه چگونه آمریکا با نگاهی قیم مآبانه برای مردم فلسطین عاملیت قائل نیست و به خود اجازه می دهد از طرف مردم فلسطین برای آینده آنان تصمیم بگیرد، شایان توجه است. در مقابل، حماس تاکید کرده مرحله پساجنگ غزه متعلق به فلسطینی‌ها  ست و در این مرحله خودشان واقعیت و آینده خود را تعیین می‌کنند.

 از ایرادهایی که بر قطعنامه از سوی برخی هیات های عضو شورای امنیت وارد شده، بی توجهی به درخواست های چندین هیات در متن به رأی گذاشته شده برای احترام به حقوق بین‌المللی بشردوستانه و حقوق بشر -که در قطعنامه‌های قبلی وجود داشت- بود .

این قطعنامه دو روز بعد از کشتار ۲۷۴فلسطینی برای آزادی ۴اسیر اسرائیلی در اردوگاه نصیرات تصویب شد. عملیاتی که با کمک اطلاعات هوایی و اطلاعات سایبری و امکانات ارائه شده آمریکا و انگلیس رخ داد و به کشته شدن تعدادی دیگر از اسرا و رهبر جوخه حمله همراه بود. این همکاری در کشتار غیر نظامیان بی گناه در مقطعی بین ارائه طرح بایدن و پیش نویس قطعنامه حسن نیت آمریکا را بیش از پیش زیر سئوال می برد.

اگرچه این قطعنامه از حماس می‌خواهد تا این طرح را بپذیرد، اما هیچ شفافیتی در مورد موافقت رسمی اسرائیل با آتش بس، آنطور که در قطعنامه بیان شده است، به چشم نمی خورد. گذشته از نقش آمریکا، با توجه به دو ضلع اصلی این قطعنامه (اسرائیل و فلسطین) توجه به نظرات و واکنش های آنها هم قابل توجه است.

یکم؛ اسرائیل:

از زمان اعلام طرح پیشنهادی بایدن در ۳۱مه و پس از آن، تصویب قطعنامه ۲۷۳۵شورای امنیت، آمریکا بارها یا گفته این طرح به پیشنهاد اسرائیل بوده یا اعلام کرده اسرائیل این طرح را پذیرفته است. این در حالی است که اسرائیل نه فقط هیچگاه به طور رسمی و علنی پذیرش آن را اعلام نکرده و به حملات خود در مناطق مختلف غزه ادامه داده، بلکه به مخالفت خود با آن تا آزادی تمام اسرا و نابودی حماس تاکید کرده است. به این ترتیب، با وجود ادعای مقامات آمریکایی  مبنی بر پذیرش پیشنهاد بایدن توسط اسرائیل، کوچکترین نشانه‌ای از استقبال یا موافقت اسرائیل با این طرح وجود ندارد.

به علاوه، درحالی که قطعنامه مورد اشاره به پذیرش پیشنهاد آتش بس توسط اسرائیل اشاره می کند، رئوت شاپیر بن نفتالی، نماینده اسرائیل در همان جلسه شورای امنیت اعلام کرد که اهداف دولت متبوعش از روزهای نخست پس از ۷اکتبر«بسیار روشن» بوده است: «بازگرداندن همه گروگان‌هایمان به خانه و از بین بردن توانایی‌های حماس... و اطمینان از این که غزه در آینده تهدیدی برای اسرائیل نخواهد بود... پس از تحقق این اهداف، جنگ پایان خواهد یافت .» 

با عنایت به اظهارات متناقض آمریکا و اسرائیل در مورد پیشنهاد یا قبول آتش بس توسط اسرائیل، مقامات صهیونیست بارها بر شروط خود تاکید کرده اند. حال با توجه به اظهارات علنی رهبران اسرائیل مبنی بر اینکه جنگ تا آزادی تمام اسرا و شکست کامل حماس ادامه خواهد داشت، این سئوال جدی مطرح است که اسرائیل به طور مشخص و دقیق با چه چیزی موافقت کرده است؟ به عبارتی اسرائیل - نه در حرف و نه در عمل- کوچکترین نشانه ای برای قبول آتش بس از خود نشان نداده و در خوش بینانه ترین حالت شواهد حاکی از آن است که اسرائیل فقط به دنبال آتش‌بس موقت برای تجدید قوا است نه پایان جنگ و آتش بس دائمی.

دوم؛ طرف فلسطینی:

حماس و جهاد اسلامی ۱۱ژوئن (۲۲خرداد) در نخستین واکنش رسمی به پیشنهاد ارائه شده برای آزادی اسرا و آتش‌بس، در بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند: «نظر ما درباره این طرح مثبت است، اما پاسخ ما اولویت را به منافع مردم فلسطین می‌دهد و بر لزوم توقف کامل حملات در نوار غزه و خروج نیروهای اشغالگر از نوار غزه تأکید دارد.» پاسخ ارائه شده شامل اصلاحاتی در مورد طرح پیشنهادی همچون تاکید بر خروج کامل نیروهای اشغالگر اسرائیلی از نوار غزه از جمله گذرگاه رفح و محور فیلادلفیا بود. جزئیاتی که در قطعنامه شورای امنیت گنجانده نشده و طرف فلسطینی خواستار بیان واضح این موارد بود.

حماس طی بیانیه‌ای اعلام کرد از قطعنامه تصویب شده در شورای امنیت که متضمن آتش‌بس دائم در غزه، خروج کامل نیروهای اشغالگر از این باریکه، مبادله اسرا، بازسازی غزه و بازگشت فلسطینیان به محل زندگی خود و مخالفت با هرگونه تغییر جمعیتی یا کاهش مساحت نوار غزه و ورود کمک‌های بشردوستانه به این باریکه است، استقبال می‌کند. واکنش حماس همچنین جدول زمانی برقراری آتش بس دائمی و خروج کامل نیروهای اسرائیلی از غزه را در بر گرفته و خواهان عقب‌نشینی دشمن صهیونیستی تا مرز غزه قبل از آغاز حملات هفتم اکتبر است.

حماس خواهان مشخص شدن تمامی جزئیات توافق، حتی قبل از شروع مرحله اول و تضمین کتبی آمریکا برای آتش بس دائمی و خروج نیروهای اسرائیلی از نوار غزه است و خواستار این شده که بازسازی به جای مرحله سوم، در مرحله نخست انجام شود، آتش بس در اولویت باشد و اسرائیل درباره اسامی افرادی که آزاد می شوند، حق وتو نداشته باشد.

همچنین با درخواست اسرائیل برای انتقال زندانیان فلسطینی به غزه یا به خارج مخالفت و بر آزادی آنها در مکان‌های اصلی مسکونی خود، از جمله کرانه باختری، تأکید کرده است. حماس، همچنین، خواهان اجرای سه مرحله مرتبط با طرح آتش‌بس است که شامل بازسازی غزه، لغو محاصره، باز کردن گذرگاه‌های مرزی و امکان جابجایی مردم و انتقال کالاها، بدون اعمال محدودیت، می‌شود.

  با توجه به بحرانهای داخلی و انزوای خارجی اسرائیل و عملیات موفق محور مقاومت علیه صهیونیست ها، باید در انتظار نشست که در این مقطع کدام یک از دو طرف بیشتر قادر به تامین و پیشبرد منافع خود از طریق قطعنامه ۲۷۳۵هستند؟/اطلاعات