مسیر احیای برجام در چشم‌انداز رهبر معظم انقلاب

دیپلماسی ایرانی: سیاستگذاری خارجی در عصر کنونی که سازمان‌های بین‌المللی بر روابط بین‌المللی سلطه‌ای نیابتی از سوی قدرت‌های بزرگ دارند، بسیار پیچیده و رازآلود است. در چنین وضعیت پیچیده و رازآلودی است که سیاستگذاری خارجی به طیفی از کنش‌ها و واکنش‌های متقابل میان سازمان‌های بین‌المللی و دولت‌ها تبدیل می‌شود.

برخی دولت‌ها که همچنان به عنوان بازیگران اصلی نظام جهانی و روابط بین الملل دارای قدرت و جایگاه هستند، برای پنهان‌سازی نیات هژمونیک و بلکه استعماری خود عصر پسامدرن، به سازمان‌های بین‌المللی متوسل می شوند و با اعمال نفوذ در این سازمان‌ها، بر معادلات و مناسبات جهانی اثرگذاری داشته و سازمان‌های بین‌المللی را به نیابت از خود به اهرم فشار بر سایر بازیگران نظام بین المللی وادار می‌سازند. این فرآیند یکی از اصلی‌ترین مؤلفه‌های ناکارآمدی سازمان‌های بین‌المللی در جهان کنونی است.

در چنین فرآیندی از مناسبات قدرت جهانی است که برخی دولت‌ها برای حفظ و تضمین بقای خود، به نوعی جنگ پنهان با قدرت‌های بزرگ در سازمان‌های بین‌المللی ناچار هستند. روابط ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی دو دهه اخیر در همین الگو قابل تحلیل است. الگویی که دارای مؤلفه‌هایی از جنگ نیابتی آژانس انرژی اتمی علیه ایران و برنامه صلح آمیز هسته‌ای ایران بوده و قدرت‌های بزرگ جهانی به‌خصوص ایالات متحده امریکا، اروپا و حتی گروه 5+1 نیز از آژانس انرژی اتمی به مثابه اهرم فشار سیاسی بر ایران بهره برده‌اند. الگوی روابط ایران و آژانس انرژی اتمی که خود پیامد الگوی رفتاری قدرت‌های بزرگ به‌ویژه امریکا و اروپا با ایران در 20 سال گذشته بوده، اکنون و در آستانه احیای برجام از اهمیت بیشتری برخوردار شده است. اهمیت این الگوی رفتاری آژانس انرژی اتمی را می‌توان در سخنان حضرت آیت الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب، در دیدار اخیر با دانشمندان، متخصصان، کارشناسان و مسئولان صنعت هسته‌ای ایران مشاهده کرد که در محورهای زیر می توان مورد بررسی قرار داد:

یکم – همکاری و تعامل ایران با آژانس انرژی اتمی: یکی از مهم‌ترین روندهای احیای برجام که در توافق اولیه برجام نیز وجود داشت، حضور و دخالت نیابتی آژانس بین المللی انرژی اتمی در فرآیند فشار بر ایران، محدودسازی توان علمی و صنعتی هسته‌ای ایران بوده است. همکاری چندین دهه‌ای ایران با آژانس انرژی بین‌المللی اتمی که پیشینه آن به روابط خاص و دوستانه آژانس با حکومت پهلوی برمی‌گردد، در بیست سال اخیر با روندی یکسان از تهدیدات و فشارهای آژانس علیه ایران همراه بوده است. رویکردی که نشان داده آژانس انرژی اتمی در حال ایفای نقش نیابتی قدرت‌های بزرگ جهانی به‌خصوص دولت‌های غربی علیه ایران است.

سخنان اخیر رهبر معظم انقلاب در انتهای دیدار خود با فعالان صنعت هسته‌ای ایران که در قالب چند توصیه مهم ابراز شده است، نشان می‌دهد که اصل برقراری تعامل و همکاری ایران با آژانس انرژی اتمی باید همواره در دستورکار سیاستگذاری خارجی ایران باشد. تأکید آیت‌الله خامنه‌ای بر همکاری و تعامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که توصیه بیش از دو دهه‌ای ایشان بوده است، نشان می‌دهد رهبر ایران اصل تعامل و همکاری را بر رویکردهای تقابلی و ستیزه‌جویانه در نظام بین‌المللی برتری می دهد و سیاستگذاری خارجی تعاملی و تنش‌زدایی در سیاستگذاری خارجی را توصیه و پیگیری می‌کنند.

دوم – توافق با تنها یک شرط: یکی دیگر از اصول سیاستگذاری خارجی ایران که در سخنان اخیر رهبر معظم انقلاب مورد تأکید قرار گرفته، توصیه به برقراری توافق بدون نابودی و تخریب ظرفیت‌ها و زیرساخت‌های هسته ای است. آیت‌الله خامنه‌ای در توصیه به سیاستگذاران ارشد ایرانی با صراحتی خاص توصیه می‌کنند: «ممکن است در یک زمینه‌هایی بخواهید توافق‌هایی بکنید، عیب ندارد. توافق کنید، امّا زیرساخت‌ها دست نخورد، اینها خراب نشود، اینها محصول زحمت دیگران است.»1

این توصیه رهبر ایران را می‌توان ازجمله مجوزهای تغییر و اصلاح سیاست خارجی ایران در شرایط آشوبناک جهان کنونی دانست که اجازه توافق ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی را تنها با یک شرط یعنی عدم تخریب و نابودی زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های کنونی، به سیاستگذاران و بلکه دولت سیزدهم داده‌اند. اصرار رهبر انقلاب بیشتر بر عدم تخریب زیرساخت‌های کنونی بوده است و نه سایر محدودیت‌ها و تعامل با آژانس انرژی اتمی. 

اجازه رهبر ایران برای توافق با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آن‌هم با ذکر این یادآوری که: «حالا به طور خاص هم یک تعهّداتی در اسفند گذشته انجام گرفت که [طبق] گزارشی که من دیدم – این گزارش هم در واقع جدید است – طرف مقابل به این تعهّدات عمل نکرده، ما عمل کرده‌ایم، طرف مقابل در این تعهّدات، آژانس است. شنیدم عمل نکرده.»2، نشان می‌دهد که مجوزی ویژه به دولت سیزدهم و سیاستگذاران ایران داده شده تا وضعیت کنونی سیاستگذاری خارجی کشور را اصلاح و بهبودی بنیادین دهند. 

*

اخبار و تحلیل‌های اخیر با موضوع توافق برای احیای برجام با عنوانی مانند توافق موقت که در رسانه‌ها و محافل بین‌المللی مورد توجه قرار گرفته است را نمی‌توان بدون توجه به این اصل مورد پذیرش قرار داد که اغلب توافقات بین‌المللی دارای رویکردی موقت هستند و توافق دائمی یا تضمین توافق در روابط بین‌الملل چندان واقعیت ندارند.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که سال‌هاست در مقابل ایران تنها به ایفای نقش نیابتی قدرت‌های بزرگ علیه ایران پرداخته، اکنون در حال مذاکره برای تسهیل احیای برجام در ابعاد فنی و بلکه سیاسی توان هسته‌ای ایران است. در چنین شرایطی است که رهبر انقلاب از توافق‌های جدید و خاص با آژانس انرژی اتمی برای احیای برجام نیز حمایت می‌کنند.

**

توصیه‌های اخیر رهبر ایران برای ادامه همکاری و تعامل ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با وجود برخی عهدشکنی‌های آژانس انرژی اتمی را می‌توان مجوزی مهم برای دولت سیزدهم برشمرد که در مذاکرات کنونی که دارای روندی پنهانی است، احیای برجام را به سرانجام برسانند. مسیر احیای برجام در چشم‌انداز رهبر ایران از تعامل و توافق با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گذرد. مسیری که رهبر معظم انقلاب مجوز تعامل و سازگاری بیشتر برای توافق نهایی و احیای برجام را اعطا کرده‌اند و سیاستگذاران و مذاکره کنندگان را در توافق و احیای برجام حمایتی ویژه کرده‌اند.

امیدواریم سیاستگذاران ارشد و مسئولین امور خارجه دولت سیزدهم از توصیه‌ها و مجوزهای اخیر رهبر انقلاب برای تعامل، سازگاری و توافق بیشتر با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بهره برده و احیای برجام را برای بهبود شرایط ایران در شرایط آشوبناک جهان کنونی، محقق کنند.

منابع:

1- پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی سیدعلی خامنه‌ای. 21 خرداد 1402. به آدرس:  https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=53111

2- همان