برجام در بیراهه
توپ در زمین کیست؟
دیپلماسی ایرانی: دیروز دوشنبه سخنگوی وزارت خارجه در نشست هفتگی خود با خبرنگاران و در پاسخ به سوالی پیرامون سفر اخیر وزیر خارجه کشورمان به عمان و دیدارش با پادشاه این کشور و همچنین برخی از اخبار منتشر شده در ارتباط با ابتکارات سلطان عمان در خصوص مذاکرات رفع تحریم‌ها تصریح کرد: «سفر وزیر خارجه کشورمان به عمان در چارچوب استمرار گفت‌وگوهای دو جانبه دو کشور و انجام تبادل و رایزنی در مورد مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی انجام شد.»
ناصر کنعانی با بیان اینکه آقای امیرعبداللهیان در این سفر پیام کتبی رئیس جمهور را تحویل سلطان عمان دادند، تاکید کرد: «دو کشور ایران و عمان موضوعات مشترک زیادی برای گفت‌وگو و تبادل نظر دارند. عمان با نگاه به رویکرد توام با حسن نیت برای نقش آفرینی مثبت درباره برخی موضوعات طرف مشورت تهران بوده و ابتکاراتی را بیان کرده و ایران نیز دیدگاه‌های خود را در این زمینه مطرح کرده است.»
سخنگوی وزارت خارجه همچنین در پاسخ به سوالی در خصوص موضوع احیای برجام و آخرین روند مذاکرات رفع تحریم‌ها بیان داشت: «در حاشیه کنفرانس بغداد ۲ ملاقات‌هایی میان نمایندگان ایران و اتحادیه اروپا برگزار شد و موضوع مذاکرات رفع تحریم‌ها یکی از مسائلی بود که در این نشست مورد گفت‌وگو قرار گرفت. این اتفاق نظر وجود داشت که باید تعاملات با هدف فعال سازی و جمع بندی مذاکرات بین دو طرف ادامه پیدا کند. تبادل پیام کماکان در سطوح مختلف ادامه دارد.»
کنعانی خاطرنشان کرد: «جمهوری اسلامی ایران برای جمع بندی مذاکرت رفع تحریم‌ها بر اساس پیش‌نویس بسته مذاکراتی که نتیجه ماه‌ها مذاکرات سخت و فشرده است، با رعایت خطوط قرمز خود آمادگی کامل دارد اما این آمادگی دائمی نیست و اکنون توپ در زمین طرف غربی است. ما به طرف‌های مقابل توصیه می‌کنیم که با پرهیز از سیاسی کاری و اتخاذ رویکرد سازنده و واقع بینانه تصمیمات سیاسی لازم را برای حصول توافق و اعلام آن بگیرند.» سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران ادامه داد: «اگر طرف‌های غربی تصور می‌کنند که می‌توانند با فشارهای سیاسی و با فضاسازی‌های روانی و تبلیغاتی، امتیازات بیشتری را در مذاکرات رفع تحریم‌ها بگیرند قطعا سخت در اشتباه هستند.»
در کنار این نکات، علی باقری کنی هم در حاشیه مراسم گرامیداشت سردار سلیمانی در جمع خبرنگاران در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا اختلافات با آژانس حل شده است یا خیر گفت: «روند گفت‌وگوها مسیر پیوسته‌ای بوده است و اکنون هم پیوسته است، وقفه در آن ایجاد نشده اگر این کار رسانهای نمی‌شود دلیلش این است که به طور جدی مسائل در حال پیگیری است و لازم نیست که برای آن فضاسازی رسانهای انجام شود.»
وی خاطر نشان کرد: «بحث‌هایی که آژانس دارد از قبول هم مطرح بوده و در تعامل بین طرف ایرانی موضوعات پیگیری شده و در تعامل بین دو طرف پیگیری میشود همانطور که تاکید کردم مذاکرات پیوسته وجود داشته است.» معاون سیاسی وزیر امور خارجه همچنین درباره سفر گروسی به تهران اظهار کرد: «جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک عضو موثر و مسئول آژانس و همچنین NPT و به عنوان کشوری که دارای توانمندی و دانش هسته‌ای است همواره همکاری جدی و موثر با آژانس داشته است.»
برخلاف آنچه که ناصر کنعانی می گوید و اعتقاد دارد که «توپ در زمین غربی ها است» و در آن سو علی باقری کنی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه و مذاکره کننده ارشد ایرانی بر آن تاکید دارد که «در مذاکرات وقفه ای ایجاد نشده است»، واقعیت ها چیز دیگری می گویند.
چرا که اکنون بسیاری از کارشناسان، تحلیلگران و ناظران امر و مهمتر از همه مقامات ارشد اروپایی و آمریکا تاکید دارند که فعلاً مذاکرات هسته ای با هدف احیای برجام در دستور کار و اولویت سیاسی خارجی آنها قرار ندارد و در ثانی اگر مذاکره ای هم در کار باشد همه چیز منوط به حل دو مسئله حقوق بشر و ارسال پهپاد خواهد بود. از طرف دیگر به نظر می رسد، نه اختلافات پادمانی میان جمهوری اسلامی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حل و فصل شده است و نه به نظر می رسد که شرایط برای حل و فصل این اختلافات در کوتاه مدت مهیا باشد.
در همین راستا برخی رسانه ها گزارش داده اند که حتی سفر تیم فنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران هم مثمر ثمر نبوده است و این سفر با شکست مواجه شد. پیرو این خبر این احتمال وجود دارد که سفر پیش روی رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران در ماه اری میلادی (ژانویه) هم با هدف حل اختلافات پادمانی آژانس نمی‌تواند با دستاورد ملموس و خروجی قابل دفاعی همراه باشد.
البته این گزاره تحلیلی هم مطرح است تهران در شرایطی که با فشارهای سیاسی، دیپلماتیک، تحریم، اجماع جهانی و تلاش برای انزوا مواجه هست، سعی خواهد کرد برگ های برنده خود را برای «موازنه سازی» نگاه دارد که یکی از مهمترین آنها و شاید بتوان گفت مهمترین برگ برنده ایران به توان هسته‌ای باز می گردد. از این رو تهران حل اختلافات پادمانی را منوط به روند تحولات می‌داند.
اگر کماکان شاهد فشار، تحریم و اجماع جهانی علیه خود باشد به نظر نمی رسد که همکاری با آژانس را در دستور کار قرار دهد و با یک ژست دیپلماتیک صرفاً به دنبال خرید زمان خواهد بود. یعنی با انجام دیدارها و مذاکرات با مقامات آژانس تلاش دارد چهره ای مثبت از خود به نمایش بگذارد که به دنبال حل اختلافات است تا این برچسب را که تهران به دنبال گفت‌وگو و حل اختلافات با آژانس نیست را از خود دور کند، اما در عین حال یک روند فرسایشی تعاملی را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیرامون حل اختلافات پادمانی اجرایی خواهد کرد.
البته در دیگر سو برخی از تحلیلگران معتقدند مجموعه شرایط کنونی و بحرانی شدن وضعیت اقتصادی و معیشتی، لاجرم تهران را به انعطاف کشانده است که خروجی آن در تحرکات اخیر سیاست ایران مشهود است؛ از سفر حسین امیرعبداللهیان به عمان و درخواست برای میانجی گری مسقط با هدف از سرگیری گفت وگوهای هسته‌ای گرفته تا دیدارش با جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در خصوص ازسرگیری مذاکرات در امان و نیز گفته های دیروز دوشنبه ناصر کنعانی و علی باقری کنی و ... .
همه این اقدامات و موضع گیری ها گویای انعطاف و نرمش در سیاست خارجی کشور برای از سرگیری مذاکرات است. البته در همین راستا باید این نکته را هم مد نظر قرار داد که شاید تهران صرفاً در کوتاه مدت به دنبال از سرگیری مذاکرات با هدف برون رفت از بحران کنونی و تعدیل فشارها است، ازاین منظر احتمال آنکه «مذاکره برای مذاکره» را در دستور کار داشته باشد، چندان دور از ذهن نیست.
خیز بی بی
در مقابل آنچه تهران پیرامون وضعیت فعلی و آینده مذاکرات می گوید به نظر می رسد که دولت نتانیاهو همه توش و توان خود را برا توقف و شکست کامل گفت وگواهی هسته ای به کار بسته است. دفتر نخست‌وزیر اسرائیل اعلام کرد که او دیداری معطوف بر موضوع ایران با رئیس موساد داشته است. به گزارش روزنامه «تایمز آو اسرائیل»، بنیامین نتانیاهو، با دیوید بارنئا، رئیس موساد دیدار کرد. گفت‌وگوهای آنها بر آنچه «تهدید ناشی از ایران» خوانده شده، معطوف بوده است. طبق بیانیه دفتر نتانیاهو، در این دیدار، «جدیدترین اطلاعات درباره طیف کاملی از عملیات‌ها و مسائل اطلاعاتی موساد، به ویژه راجع به ایران به او ارائه شد.»
به موازات این دیدار، وزیر دفاع کابینه نتانیاهو نیز ادعای وجود اهداف نظامی در برنامه هسته‌ای ایران را تکرارکرد. آنگونه که روزنامه تایمز آو اسرائیل می گوید، یوآف گالانت در سخنانی با تکرار ادعای وجود اهداف نظامی در برنامه هسته‌ای ایران، وعده داد که از دستیابی ایران به یک سلاح هسته‌ای جلوگیری خواهد کرد.
اما تحرکات ضدایرانی تل آویو به اینجا ختم نمی شود. در حالی که تنها 6 روز از آغاز به کار بنیامین نتانیاهو می گذرد او خود را برای انجام اولین سفر خارجی با دستور کار تقابل با ایران آماده می کند. در این رابطه منابع خبری اسرائیلی از سفر بنیامین نتانیاهو به امارات متحده عربی طی هفته آینده که اولین سفر دیپلماتیک وی پس از بازگشت به قدرت محسوب میشود، خبر دادند. کانال 14 تلویزیون اسرائیل روز یکشنبه اعلام کرد که بنیامین نتانیاهو اوایل هفته آینده راهی ابوظبی خواهد شد که این اولین سفر دیپلماتیک نتانیاهو پس از بازگشت دوباره به قدرت است. ساره نتانیاهو، همسر نتانیاهو و تساحی هنگبی،
رئیس جدید شورای امنیت داخلی اسرائیل و شماری دیگر از وزرای دولت جدید نیز او را در این سفر همراهی خواهند کرد. بر اساس این گزارش، محور این سفر موضوع ایران و تقویت روابط بین تل آویو - ابوظبی خواهد بود. محمد بن زاید آل نهیان، رئیس امارات متحده عربی شنبه هفته جاری در گفت وگویی تلفنی با بنیامین نتانیاهو، بازگشت او به قدرت را تبریک گفت. البته دفتر نتانیاهو هم در بیانیه‌ای تاکید کرد که محمد بن زاید تشکیل دولت جدید را به نتانیاهو تبریک گفته و از او رسما برای سفر به امارات دعوت کرده است.
با در نظر گرفتن جدیت و تاکید نتانیاهو بر تقابل با تهران که هم در زمان تبلیغات انتخاباتی، هم در دوران تشکیل کابینه و همچنین طی هفته ای که از آغاز به کار او می گذرد، کاملا هویدا است، حکایت از آن دارد که نتانیاهو در تلاش است از روند تحولات جهانی که یک صبغه ضدایرانی پررنگ را به خود گرفته است نهایت استفاده را برای به شکست کشاندن مذاکرات هسته ای ببرد. در این رابطه تحلیلگران معتقدند فضای کنونی یک فضای مثبت و حتی ایده آل برای نخست وزیر اسرائیل است تا جایی که طی 12 سالی حضور نتانیاهو در قدرت، وی تا به حال با چنین فضای ضدایرانی مواجه نبوده است. بنابراین نخست وزیر اسرائیل سعی خواهد کرد از یک سو بر این فضای ضدایرانی بدمد و در سوی دیگر جامعه غرب و به خصوص آمریکا را از هرگونه مذاکره ای با ایران برای احیای برجام باز بدارد. در این راستا تل‌آویو به دنبال آن خواهد بود که سایه دو موضوع حقوق بشر و ارسال پهپاد را بیش از پیش بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و مذاکرات هسته ای سنگین تر کند تا نقطه ای که عملاً به قفل شدن روند دیپلماتیک با تهران بینجامد.
یک دیدارغیرمترقبه
سید محمد حسینی، معاون پارلمانی دولت رئیسی که برای شرکت در مراسم تحلیف و سوگند لولا داسیلوا، رئیس جمهور برزیل به این کشور رفته است در حاشیه این مراسم با فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان دیدار و گفت‌وگو کرد. حسینی در دیدار با فیصل بن فرحان ضرورت ادامه گفت‌وگوهایی که به واسطه عراق آغاز شده بود را یادآوری کرد. وزیر امور خارجه عربستان نیز در دیدار با معاون پارلمانی رئیس جمهور کشورمان تاکید کرد که «نوع روابط تهران و ریاض بر منطقه تاثیرگذار است.» بن فرحان تصریح کرد که «مصمم هستیم شرایط و نگرانی های موجود را یک به یک مورد بحث قرار داده تا بتوان به نتیجه رسید.» رئیس دستگاه سیاست خارجی عربستان سعودی یادآور شد که «نوع روابط دو کشور بر منطقه تاثیر گذار است.»
اگر چه انجام این دیدارها و پیگیری تلاش هایی چون تکاپوی حسین امیرعبداللهیان در حاشیه نشست امان برای دیدار با هیات سعودی مثبت ارزیابی می شود، اما آنگونه که پیش تر «شرق» در گزارشات خود عنوان داشت باید یک نگاه متفاوتی را به سیاست های عربستان در قبال جمهوری اسلامی ایران به خصوص طی چهار ماه اخیر داشت.
شاید این سناریو قدری بدبینانه به نظر برسد، اما باز هم تاکید می شود که با در‌نظرگرفتن شرایط کنونی در منطقه غرب آسیا و نیز اقتضائات داخلی ایران بدون‌شک عربستان سعودی «یک پروژه چند‌جانبه» را در قبال ایران پی گرفته است؛ مبنی بر اینکه از یک سو ذیل تجربه جنگ یمن و تداوم هزینه‌های آن از رودررویی مستقیم با تهران حذر دارد و در سایه آن به دنبال دادن پالس مثبت دیپلماتیک است، هم چنانی که فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی در دیدار دیروز دوشنبه خود با سیدمحمد حسینی مطرح کرد و قبل تر هم در ۱۸ آذر هم طی نشست خبری با «احمد ابوالغیط»، دبیرکل اتحادیه عرب و «نایف الحجرف»، دبیرکل شورای همکاری خلیج در پایان اجلاس سران عرب و چین در ریاض تأکید کرد: «ایران بخشی از منطقه و یک همسایه است. ریاض همچنان دست خود را برای رسیدن به یک رابطه مثبت که در خدمت ثبات منطقه و رفاه مردم ما باشد، دراز خواهد کرد».
وی در آن نشست افزود: «حرف‌های مثبتی از ایران می‌شنویم و امیدواریم که این حرف‌ها به روابط مثبت تبدیل شود». ولی به موازات این لفاظی‌های دیپلماتیک هم یک بازی سیاسی فرسایشی از جانب عربستان در قبال نشست بغداد با هدف احیای روابط با تهران در دستور کار قرار گرفته است. اما نکته اینجا‌ست که عربستان با توجه به مسائل مربوط به تعلیق دوباره برجام و همچنین ذهنیتی که برای خود نسبت به مسائل داخلی ایران پرداخته‌اند ظاهرا به‌هیچ‌وجه تمایلی به احیای روابط با تهران ندارد؛ چرا‌که سعودی‌ها گمان می‌برند در سایه روند چهار ماه اخیر، تهران در موضع ضعف قرار گرفته است و نباید با احیای روابط فرصت و فضایی را برای تنفس منطقه‌ای تهران ایجاد کرد.
بر همین اساس ریاض در خفا با ادامه کمک‌های مالی به شبکه‌های رسانهای ضدایرانی و فاقد هویت مشخص رسانهای و نیز تقویت جریان‌های تجریه‌طلب و ناسیونالیستی شرایط را تا زمان برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری سال 2024 به امید بازگشت ترامپ یا رئیس‌جمهوری از حزب جموری‌خواه به‌صورت کج‌دار‌و‌مریز ادامه می‌دهد. در عین حال عربستان اجماع‌سازی منطقه‌ای با کمک شورای همکاری خلیح فارس و نیز آماده‌شدن برای ایجاد ائتلاف عربی – اسرائیلی در سایه بازگشت نتانیاهو به قدرت را علیه تهران پی خواهد گرفت. /روزنامه شرق
نظر شما :