عربستان در همکاری با چین دنبال تضعیف امریکا نیست

نویسنده: مبین عبدی، کارشناس ارشد مطالعات خاورمیانه و شمال آفریقا دانشگاه علامه طباطبایی

دیپلماسی ایرانی: «شی جین پینگ» رئیس جمهوری چین با سران عربستان سعودی دیدار کرد. در جریان این سفر ضمن شرکت در دو نشست جداگانه با سران عرب و سران کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و نیز با مقامات سعودی از قبیل «ملک سلمان» پادشاه و «محمد بن سلمان» ولیعهد آن دیدار و در زمینه های مختلف گفت وگو کرد.

در این میان، افزون بر تمرکز بر گسترش مناسبات اقتصادی با امضای بیش از ۳۰ توافقنامه شراکت استراتژیک جامع بین چین و عربستان، پرونده های دیگری در زمینه تحولات فلسطین، سوریه، عراق، یمن، افغانستان و اوکراین مورد بحث قرار گرفت که این دو کشور در بیانیه مشترک خود نیز به آنها اشاره کردند.

اقتصاد و انرژی 

در جریان این سفر، پادشاه عربستان سعودی و رئیس جمهوری چین «توافقنامه همکاری جامع راهبردی» دو کشور را امضا و ابراز امیدواری کردند که «این سند باعث تعمیق و ارتقاء روابط دوجانبه شود و افق‌های جدیدی را در همکاری دو کشور ایجاد کند».

بنابراین همان گونه که انتظار می رفت، در حاشیه سفر، شرکت‌های عربستانی و چینی ۳۴ توافق‌نامه سرمایه‌گذاری به ارزش تقریبی ۳۰ میلیارد دلار امضا کردند. این توافقات به بخش‌های گوناگون انرژی‌های پاک و تولید هیدروژن و انرژی خورشیدی و فناوری اطلاعات و حمل و نقل و صنایع پزشکی و مسکن و کارخانه‌های مصالح ساختمانی مربوط می‌شد.

خلیج فارس برای چین که درصدد تأمین امنیت انرژی خود است، بسیار ارزش دارد. چین بزرگترین مصرف‌کننده انرژی در جهان و مهم‌ترین شریک تجاری ریاض است. این کشور به عنوان بزرگ‌ترین واردکننده نفت خام، دست‌کم یک چهارم از صادرات نفت عربستان را خریداری می‌کند.

عربستان در سال گذشته ۵۰ میلیارد دلار نفت به چین صادر کرد و به همین دلیل ریاض برای پکن یکی از ارزشمندترین تأمین‌کنندگان نفت است. ضمن اینکه حجم مبادلات تجاری عربستان و چین در سال ۲۰۲۱ حدود ۸۱ میلیارد دلار بوده و در سه ماهه چهارم ۲۰۲۲ نیز حدود ۲۷.۵ میلیارد دلار گزارش شده است.

فراتر از انرژی، محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی شراکت با چین را در راستای برنامه اصلاحی ۲۰۳۰ خود ارزیابی می‌کند؛ موضوعی که در این سفر نیز مورد توجه قرار گرفت و شی در مورد طرح نوسازی اقتصادی چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی و ابتکار زیرساخت‌های جهانی کمربند و جاده چین با ملک سلمان، بن سلمان و دیگر نمایندگان سعودی گفت وگو کرد.

ابعاد سفر 

سفر رئیس جمهوری چین به عربستان دارای ابعاد مختلفی از جمله دوجانبه، منطقه ای و بین المللی است:

• امضاء توافقنامه همکاری جامع راهبردی علاوه بر تقویت همکاری های دو جانبه میان ریاض و پکن از عمق آینده نگری سعودی ها در گره زدن منافع ریاض با اقتصاد دوم دنیا و همچنین اولویت دهی به اقتصاد برای استفاده از این اهرم در جهت بسط منافع خود نشانه دارد همچنین ایجاد نوعی توازن در روابط با متحدین غربی سنتی به ویژه آمریکا و شرکای جدید شرقی به ویژه چین اهمیتی مضاعف در سیاست خارجی عربستان پیدا کرده است. در متن این نوع توازن‌گرایی عربستان بین شرق و غرب نوعی موازنه‌سازی منطقه‌ای در قبال ایران نیز وجود دارد در این موازنه عربستان در تلاش است با گره زدن منافع چین به منافع خود در صورت تشدید اختلافات فی مابین ایران و سعودی حمایت هم پیمانان سنتی ایران از جمله چین و روسیه رو داشته باشد. به این معنا که اگر روزی تنش‌ها میان تهران و ریاض بالاتر گیرد و خطر حملات، تاسیسات نفتی و سرمایه‌گذاری‌ها در عربستان را تهدید کند، چینی‌ها بی‌تفاوت نخواهند بود و در دفاع از منافع خود و تامین خط انرژی موضع‌گیری خواهند کرد؛ به ویژه که در مقابل، هر روز شاهد لاغرتر شدن منافع چین با تهران و افت تجارت فیمابین از 40 به 14 میلیارد دلار و به تبع آن کاهش قابل توجه الزامات آن بر سیاست خاورمیانه‌ای چین در قبال تهران هستیم. 

• چین با گسترش همکاری های خود با عربستان به نوعی گسترش روابط و ارتباطات سیاسی و اقتصادی خود با 20 کشور عربی را نیز تقویت می کند، بازار مصرفی با حدود 450 میلیون نفر و افزایش قدرت نرم و نفوذ ژئوپلتیک، تامین انرژی از منابع متکثر و تقویت وابستگی های متقابل، در این حوزه نیز سعودی ها علاوه بر تقویت و تحکیم جایگاه خود در منطقه و در بین کشورهای عربی، می تواند از این موضوع به عنوان اهرم سیاسی در کنارتامین انرژی به عنوان اهرمی اقتصادی در جهت پویایی و توسعه سیاست خارجی خود استفاده کند.

• «توافقنامه همکاری جامع راهبردی» سعودی ها با چین در ابعاد بین الملی خود علاوه بر ایجاد توازن بین روابط با غرب و شرق از منظری  دیگر نیز ایجاد وابستگی های متقابل را در بر دارد. با توجه به شرایط ویژه منطقه خاورمیانه و خلیج فارس، در صورت شروع جنگ و ناآرامی ها به کاهش و به خطر افتادن منافع عربستان به عنوان قطب انرژی جهان منجر می شود که پیامدهای آن می تواند اقتصاد دنیا را تحت تاثیر خود قرار دهد از این رو ریاض با نزدیکی به چین به عنوان یکی از هم پیمانان سنتی رقیب منطقه ای خود یعنی ایران به صورت هوشمندانه ای یک سوپاپ اطمینانی در جهت گره زدن منافع چین با خود  ایجاد می کند.

در هر صورت پر واضح است که عربستان با تقویت روابط خود با چین به هیچ عنوان در فکر کمرنگ شدن نقش آمریکا در روابط خود نیست البته این توافق شاید نوعی واکنش به نحوه دیپلماسی دولت بایدن به نوع تعامل با سعودی ها باشد لیکن چین بزرگترین شریک اقتصادی آمریکاست و همین چین در سال 2020 رتبه نخست شرکای اقتصادی اروپا را بدست آورد، باید پذیرفت که تامین منافع اقتصادی تعیین کننده سیاست خارجی  پکن است لذا بنظر نمی آید واشنگتن هم نسبت به ایجاد وابستگی های متقابل اقتصادی پکن با هم پیمانان منطقه ای خود ناراضی باشد و نه عربستان در سیاست خارجی خود آمریکازدایی کرده و نه واشنگتن بن سلمان را مجازات و یا حذف خواهد کرد و آمریکا همچنان متحد امنیتی و سیاسی راهبردی عربستان در منظقه خواهد ماند و چین نمی‌تواند این خلاء را پر کند.