عراق در آستانه یک بحران بزرگ

نویسنده: راندا اسلیم

دیپلماسی ایرانی: پس از اعلام تصمیم نهایی صدر برای خروج از سیاست، درگیری های خیابانی بین پیروان او و طرفداران چارچوب هماهنگی آغاز شد و عراق در آستانه جنگ داخلی میان شیعیان قرار گرفت. جنگی که پس از درخواست صدر در نشست مطبوعاتی از طرفداران خود برای خروج فوری از منطقه سبز، متوقف و وضعیت امنیتی در کشور تا حدودی تثبیت شد. 

توافق ضمنی میان رهبران عراقی وجود دارد که اوضاع را حداقل تا اربعین حفظ کنند.

خشونت فرقه ای در عراق توجه ایالات متحده آمریکا را به خود جلب کرد. جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده با مصطفی الکاظنی، نخست وزیر عراق تماس گرفت و از همه طرف های عراقی خواست برای حل اختلافات خود به گفت وگو متوسل شوند. باربارا لیف، دستیار وزیر امور خارجه آمریکا نیز به بغداد و اربیل سفر کرد و با مقامات و سیاستمداران عراقی دیدار و گفت وگو کرد.

رویدادها بیشتر با محاسبات هزینه و فایده بازیگران محلی تعریف می‌شوند و به راحتی تحت تأثیر مداخلات خارجی، به ویژه از سوی آمریکا، قرار نمی‌گیرند.

ایران با مداخله آیت الله حائری در سلب مشروعیت مذهبی از صدر سعی داشت. انتقادات شدید آیت الله حائری از اقدامات صدر، وی را به کناره گیری از سیاست وادار کرد. با وجود نفوذ زیاد تهران در عراق، بحران سیاسی کنونی میان شیعیان این کشور، جمهوری اسلامی را متوجه محدودیت هایش در کنترل عراق کرد. هدف حداکثری ایران تضمین یک جبهه متحد شیعی در داخل عراق است؛ اما مهار چالش «شورش» صدر دشوار به نظر می رسد.

نخست وزیر عراق دو جلسه برگزار کرد که صدر هر دو جلسه را تحریم کرد. در جلسه دوم، شرکت کنندگان که علاوه بر چهار مقام ارشد عراقی، رهبران سیاسی را نیز شامل می شد با تشکیل کمیته ای فنی برای تدوین نقشه راهی برای برگزاری انتخابات زودهنگام و اصلاحاتی در قانون انتخابات موافقت کردند.

در حال حاضر، فضای سیاسی همچنان متشنج است و هر دو طرف رقیب آماده هستند تا دوباره دست به سلاح شوند. هیچ یک از دو طرف قادر به یافتن راه حلی برای پایان دادن به مناقشه سیاسی نیستند.

آمدن هزاران نفر به خیابان ها و عقب نشینی آنها در یک لحظه، تعداد پیروان صدر، میزان وفاداری کورکورانه آنها و تسلط او را بر آنها نشان می داد. شورای هماهنگی شیعیان عراق نیز نشان داد که به هر طریقی که بشود (مسلحانه و یا قانونی)، واکنش نشان می دهد. حکم دادگاه عالی فدرال درباره تعیین حد نصاب دو سوم کل نمایندگان پارلمان برای انتخاب رئیس جمهوری، انتخاب رئیس دولت را برای صدر و متحدان او دشوار کرد.

دادگاه عالی فدرال در واکنش به درخواست صدری ها برای انحلال قوه مقننه، اعلام کرد که انحلال شورای نمایندگان در دست مجلس است. بنابراین بعید است بن بست سیاسی فعلی از طریق مداخله قضایی حل شود.

 پس از مراسم اربعین، احتمالاً باز هم شاهد افزایش خشونت های جمعی خواهیم بود.

تا زمانی که صدر با پیوستن به مذاکرات موافقت نکند، نمی توان به موفقیت مذاکراتی که کاظمی مبتکر آن است، امید بست. مرجعیت شیعه، در موارد متعدد عدم تمایل خود را برای میانجیگری در مناقشات سیاسی، به جز در مواردی که این گونه درگیری ها صلح مدنی را تهدید می کند، ثابت کرده است. هیچ میانجی خارجی نیز وجود ندارد که از چنین احترامی برخوردار باشد که بتواند وارد عمل شود و میان مخالفان سازش برقرار کند. بنابراین، بحران کنونی تا زمانی که رهبران عراق بتوانند به یک راه حل سازش بین خود برسند، باقی می ماند. چالش فعلی جلوگیری از تبدیل این آشفتگی سیاسی به یک جنگ داخلی تمام عیار خواهد بود.

منبع: اندیشکده خاورمیانه / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11