یگانه هدف پوتین از حضور در تهران، درگیر کردن ایران در جنگ اوکراین است

دیپلماسی ایرانی: پس از سفر دیروز دوشنبه رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه به ایران قرار است که امروز سه شنبه، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه هم وارد تهران شود تا در نشست سه جانبه سران محور آستانه برای رسیدگی به تحولات سوریه شرکت کند؛ نشستی که پس از وقفه ای دو ساله از سر  گرفته خواهد شد. در این بین بسیاری از کارشناسان، تحلیلگران و ناظران امر معتقدند پس از وقوع جنگ اوکراین و تاثیرات جدی و مخرب تداوم و تشدید این جنگ بر تحولات خاورمیانه و دیگر مناسبات جهانی باید اهداف و دلایل دیگری را برای حضور رئیس جمهور روسیه در ایران متصور بود. از این رو نمی‌توان صرفاً به حضور پوتین در نشست سران محور آستانه تمرکز کرد. پیرو نکته مذکور، سعی شده است در گفت وگو با افشار سلیمانی علاوه بر حضور در نشست سران آستانه دیگر اهداف و دلایلی که پای پوتین را به تهران باز کرده است مورد واکاوی و کالبد شکافی قرار دهد. آن چه که در ادامه می‌خوانید ماحصل گپ و گفت با سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان، معاون و رئیس اداره اول مشترک‌المنافع وزارت امور خارجه، کاردار سفارت جمهوری اسلامی ایران در اوکراین و تحلیلگر ارشد مسائل روسیه پیرامون این مسائل است که در ادامه از نظر می گذاریند.

بعد از سفر دیروز دوشنبه رجب طیب اردوغان به ایران قرار است امروز سه شنبه ولادیمیر پوتین هم راهی تهران شود. هرچند در ظاهر امر به نظر می رسد اهداف حضور همزمان رئیس جمهور ترکیه و روسیه حضور در نشست سران محور آستانه است، اما با توجه به وقوع جنگ اوکراین و اقتضائات ناشی از تداوم و حتی تشدید این جنگ بر تحولات خاورمیانه و جهان، دیگر دلایلی که پویتن را به تهران کشانده است چیست؟

اتفاقاً به نکته بسیار مهمی اشاره کردید. تا پیش از جنگ اوکراین، ولادیمیر پوتین اساساً سفری را با هدف حفظ و ارتقای روابط با جمهوری اسلامی ایران انجام نداده است. تمام سفرهای پوتین به ایران در قالب حضور در نشست های سه جانبه و چندجانبه در تهران بوده است، کما اینکه سفر امروز سه شنبه رئیس جمهور روسیه هم برای حضور در نشست سران محور آستانه در جهت رسیدگی به تحولات سوریه است. اما نکته اینجاست که بعد از جنگ اوکراین و تداوم و تشدید این جنگ عملا روسیه نیاز بیشتری به ایران پیدا کرده است. چرا که بعد از وقوع این جنگ، کرملین و شخص پوتین با سیل گسترده‌ای از تحریم ها و چالش‌های حوزه دیپلماتیک و انزوای سیاسی در منطقه و جهان رو به روز شده است. لذا مسکو خود را به هر آب و آتش می زند که با معدود کشورهای باقیمانده که روابط را با روسیه روابط خود را حفظ کرده اند، مناسباتش را ارتقا دهد. یکی از این کشورها جمهوری اسلامی ایران است. بنابراین اگرچه پوتین امروز به نام حضور در نشست سران محور آستانه پا به تهران می گذارد، ولی یقین بدانید یگانه هدف حضور رئیس جمهور روسیه در ایران، نه مسئله سوریه و محور آستانه، بلکه مدیریت مناسبات دوجانبه با ایران و همچنین با ترکیه در خصوص جنگ اوکراین است. یعنی هدف اصلی حضور پوتین که به گواه رسانه‌ها حضور در نشست آستانه است اتفاقاً در حاشیه قرار دارد و دستور کار و متن اصلی حضور رئیس جمهور روسیه در ایران به  تحولات جنگ اوکراین و تاثیر آن بر روابط با ایران و همچنین ترکیه تمرکز دارد.

 با این تفاسیر نمی توان مطرح شدن برخی اخبار و ادعاها در خصوص ارسال پهپاد از سوی ایران به روسیه برای به کار گیری در جنگ اوکراین را چندان بی ارتباط به این سفر دانست؟

اتفاقاً خبر ارسال پهپاد از سوی ایران به روسیه یقیناً در راستای اهداف اصلی سفر پوتین به ایران است.

چطور؟

ببینید روسیه و شخص پوتین به هر طریقی که شده سعی دارد پهپادهای ایران را در جنگ اوکراین به شکل جدی و رسمی درگیر کند.

ولی جناب سلیمانی روسیه به عنوان قدرت دوم نظامی جهان چه نیازی به پهپادهای ایرانی دارد؟  

به سوال مهمی اشاره کردید، چون پاسخ آن مکمل و موید تحلیل من است. من هم معتقدم روسیه به عنوان قدرت دوم نظامی جهان نیازی به پهپادهای ایرانی ندارد، اما چرا این درخواست را برای دریافت سلاح از ایران دارد؟! چرا روسیه به عنوان یک ابرقدرت جهانی که مهمترین سلاح های نظامی و هسته ای را دارد؛ پیشرفته ترین جنگنده ها، ناوها، زیردریایی ها، موشک ها و ... را در اختیار دارد، سعی در گرفتن پهپاد ایرانی است؟ روسیه ای که در مسئله فروش سامانه موشکی اس - ۳۰۰ و دیگر تجهیزات نظامی به ما آن دروغ ها، فریب کاری ها و ریاکاری ها را در قبال جمهوری اسلامی ایران پیاده کرد چرا امروز به پهپاد ایرانی نیاز دارد؟ چون این مسئله از ابعاد مختلف برای روس ها منافع جدی در پی خواهد داشت.

 چه منافعی؟

نخست آنکه هزینه های جنگ اوکراین و آثار مخرب تداوم این جنگ برای روسیه کاهش پیدا می کند. این هزینه لزوما هزینه لجستیکی و نظامی نیست، چون پهپاد ایرانی توان کاهش هزینه روسیه در جنگ اوکراین را ندارد، اینجا تمرکز روی کلیدواژه «هزینه»، صرفا هزینه سیاسی و دیپلماتیک این جنگ برای روس هاست. با کشاندن پای دیگر کشورها به جنگ اوکراین هزینه های آن بین کشورها تقسیم می شود. بنابراین روسیه با هدف تقسیم کردن هزینه‌ها با ایران سعی دارد با مطرح کردن دریافت پهپاد از ما پای تهران را هم به جنگ با اوکراین باز کند. آن هم در شرایطی که کشورهایی مانند چین و هندوستان با هوشمندی دیپلماتیک و سیاسی از درگیر شدن در جنگ اوکراین و حمایت از روسیه به شکل جدی، مستقیم و آشکار خودداری کرده اند و حتی در مقاطعی تحریم‌های غرب علیه روسیه را به واسطه وقوع این جنگ اجرایی کرده اند. منفعت دیگر روس از درگیر کردن ایران  به احیای برجام باز می گردد. اگر به هر دلیلی روسیه بتواند و موفق شود که ایران را در جنگ اوکراین درگیر کند خود به خود گسل سیاسی و دیپلماتیک تهران با اروپا و به خصوص واشنگتن تشدید پیدا می‌کند و این مهم بی شک می‌تواند مذاکرات احیای برجام را تحت‌الشعاع قرار دهد، کما اینکه تا به اکنون همین جنگ اوکراین عملا احیای برجام و لغو تحریم ها را به گروگان روس ها درآورده است. چرا که این مهم یکی از خواسته‌های مهم روسیه است. مسئله دیگر به تحولات حوزه انرژی بازمی‌گردد. بعد از وقوع جنگ اکنون یکی از اهرم‌های فشار جدی روسیه و شخص پوتین بر اروپا و آمریکا مسئله انرژی روسیه است. اخیرا مسکو قطع صادرات انرژی به اروپا را در دستور کار قرار داده است. لذا پاییز و زمستان سردی برای قاره سبز انتظار می رود. از این منظر روسیه سعی دارد نیاز وافر غرب به تولید و صادرات انرژی به خصوص در خاورمیانه و احیای ظرفیت ایران را به حاشیه بکشاند. لذا خواهان آن است که از طریق برهم زدن میز مذاکرات، عدم احیای برجام و نهایتا عدم لغو تحریم ها تلاش دارد این مهم محقق شود. واقعا روسیه و شخص پوتین با سفر به ایران سعی دارد یک بازی چند سر باخت و بن بست تمام عیار را با باز کردن پای ایران در جنگ اوکراین برای جمهوری اسلامی رقم بزند و از آن طرف روسیه همچنان خود را طلبکار نشان دهد. در همین مصاحبه سفیر روسیه با روزنامه شرق نمونه این طلبکاری روس ها را دیدیم. ایران با تمام امتیازات و هزینه هاهایی که برای نیروگاه اتمی بوشهر به روس ها داده است و بودجه آن را پیش پیش به گرفته است کماکان خود را طلبکار می داند. این اوج وقاحت و بی شرمی روس هاست که سفیر روسیه در خاک ما و با وجود تمام همکاری، همراهی و حمایت ها باز هم ایران را بدهکار بداند. واقعیت آن است که ما کماکان شاهد بازی های مکارانه مسکو هستیم. چون به نام تعمیر قطعات، دوره استراحت نیروگاه و مسائلی از این دست مرتباً برای ما لیستی از هزینه ها را مطرح می کنند. در کنار آن سوخت و پس مانده نیروگاه را هم به روسیه منتقل می کنند. مضافا با تحریم‌های غرب علیه ایران همراهی می‌کنند و نهایتا هم باز هم این ایران است که کماکان بدهکار روس هاست. با این تفاسیر متاسفانه ما شاهد سکوت معنادار مقامات ایران در برابر این زیاده‌خواهی و بازی مکارانه روسیه هستیم. برای توسعه و ارتقاء کشور این سیاست خارجی و این میزان وابستگی و سرسپردگی به روسیه نمی تواند اثر گذار باشد.

علیرغم نکات شما حسین امیرعبداللهیان در گفت وگوی تلفنی جمعه گذشته خود با دیمیتری کولبا، وزیر امور خارجه اوکراین اتهامات جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا مبنی بر ارسال پهپاد ایرانی به روسیه برای برای به کارگیری در جنگ علیه اوکراین را رد کرد. با اینحال شنبه هفته جاری مشاور امنیت ملی آمریکا در ادامه ادعاهای جدیدی عنوان داشت که روس‌ها تاکنون دو بار از یک پایگاه هوایی در کاشان و پهپادهایی با قابلیت حمل موشک بازدید کرده‌اند؛ ادعایی که سی ان ان هم روی آن مانوری رسانه ای داد. با این شرایط حضرتعالی که سابقه کارداری سفارت ایران در کیف را دارید تا چه اندازه این ادعا را نزدیک به واقعیت می دانید؟

ببینید اینجا مسئله به تکذیب و یا تلاش های ایران برای رد ادعای جک سالیوان در گفت وگوی تلفنی با وزیر امور خارجه اوکراین باز نمی گردد، بلکه عنصر تعیین کننده به جریان سازی رسانه ای آمریکایی ها باز می گردد که مطمئناً در پشت پرده آن هم روس ها قرار دارند. مسکو، چه هیئتی را برای خرید و بازدید از مرکز ساخت پهپاد در کاشان فرستاده باشد یا نه، با دامن زدن به این حواشی،‌ آن هم همزمان با سفر پوتین به ایران به دنبال آن است در فضای رسانه‌ای و سیاسی این گونه تلقی شود که ایران مترصد ارسال و فروش پهپاد به روسیه و به کارگیری آن در جنگ اوکراین است. این از ترفندها و شگردهای سیاسی و رسانه ای روسیه است که از قبل هم وجود داشت. چون اگر در پشت پرده این جریان سازی رسانه‌ای فقط آمریکایی‌ها بود و خبری از روس ها نبود قطعاً ما شاهد واکنش قاطع کرملین می بودیم، اما زمانی که این ادعاها با سکوت روسیه در حال پیگیری است نشان می دهد که روسیه اگر چه ظاهرا در پشت جریان‌سازی جیک سالیوان و سی‌ان‌ان قرار ندارد، اما خود روسیه باعث به راه انداختن این فضای منفی و مخرب علیه ایران شده است تا به نحوی بتواند تهران را هم در جنگ اوکراین درگیر کند و پای ما را به این جنگ باز نماید.

در سایه آنچه که عنوان داشتید اساساً برای پوتین حضور در تهران با هدف شرکت در نشست سران محور آستانه هیچ ارزش محتوایی و متنی ندارد؟

در شرایط کنونی به هیچ عنوان تمرکز پوتین روی تحولات جانبی نیست. فعلا تا اطلاع ثانوی اولویت اول و آخر روسیه و شخص پوتین فقط مدیریت جنگ اوکراین است. ببینید این جنگ، روسیه را در یک وضعیت به شدت پیچیده، بغرنج و مهمتر از آن در یک بن بست و ناتوانی سیاسی، دیپلماتیک، امنیتی، نظامی و دفاعی قرار داده است. به این معنا که تا پیش از وقوع این جنگ (جنگ اوکراین)، خط قرمز روس ها حضور ناتو در کنار مرزهای روسیه بود. اتفاقا تا پیش از وقوع این جنگ هم، اوکراین یک مرز حائل بین روسیه و ناتو بود. اما بعد از وقوع جنگ اوکراین دیگر روسیه توانی برای اعمال تهدید در برابر خط قرمز خود یعنی حضور ناتو را در کنار مرزهای خود ندارد. موید و مبین این ناتوانی روس ها هم به حضور و عضویت رسمی فنلاند و سوئد به عنوان همسایگان روسیه در ناتو بازمی‌گردد. پوتین نمی تواند مشابه جنگ اوکراین را در این دو کشور (سوئد و فنلاند) اجرا کند. چرا که اولا با واکنش تند ناتو، اروپا و آمریکا همراه خواهد بود. در ثانی کاهش توان نظامی، اقتصادی، لجستیکی و دیپلماتیک روسیه به دلیل جنگ اوکراین این قدرت پاسخ گوی و تهدید را از مسکو گرفته است که بخواهد در برابر ناتو قد علم کند. حال در چنین شرایطی بدیهی است که پوتین اولویتی برای مسائل پیرامونی مانند سوریه و محور آستانه ندارد؛ نمی گویم که این مسئله (محور آستانه و تحولات سوریه) برای روس ها به هیچ عنوان اهمیتی ندارد، اما فعلا در اولویت‌های اصلی مسکو قرار ندارد. اتفاقا به همین دلیل است که بعد از وقوع جنگ اوکراین و تداوم آن، روسیه به ناچار مجبور شده است خروج از سوریه و دیگر مناطق مانند قفقاز را در دستور کار قرار دارد. اگر به هر دلیلی تحولات سوریه برای روس ها اهمیت داشت و در اولویت های پوتین بود با وقوع جنگ اوکراین از این کشور (سوریه) خارج نمی‌شد. اما چون جنگ اوکراین در مجاورت مرزهای روسیه در حال جریان است و در کنار آن ناتو با تحرکات در سوئد و فنلاند و احتمالا دیگر کشورها عملاً تمامیت ارضی روسیه را مورد هدف قرار داده است، پوتین فرصتی برای رسیدگی به تحولات سوریه و محور آستانه را ندارد. بنابراین باز هم تاکید می کنم پوتین به نام حضور در نشست محور آستانه سعی دارد مدیریت مناسبات با ترکیه و ایران را در شرایط پس از جنگ اوکراین پیش بگیرد.

در بخشی از تحلیل خود به تلاش پوتین برای مدیریت روابط با ترکیه بعد از جنگ اوکراین در سایه سفر به ایران اشاره کردید. آیات واقعاً ترکیه هم مانند ایران برای مسکو قابل مدیریت است؟

خیر. اتفاقاً ترکیه هم مانند چین و هندوستان با هوشمندی به نحوی رفتار کرده است که عملاً استقلال سیاسی و دیپلماتیک آنکارا را در جنگ اوکراین شاهد بودیم و به دنبالش هوشمندی ترکیه برای تحقق منافع ملی به صورت کامل بروز و ظهور پیدا کرد. آنکارا ضمن حمایت دیپلماتیک و حتی فروش سلاح به اوکراین، روابط خود را با مسکو به نحوی ادامه داد که بتواند با برگزاری مذاکرات صلح در استانبول، امتیازاتی را از هر دو کشور روسیه و اوکراین بگیرد. این نشان می‌دهد که پوتین به نقش، جایگاه و نفوذ ترکیه در جنگ اوکراین نیاز دارد. به خصوص آنکه ترکیه یکی از قدرت های مهم در ناتو به شمار می‌رود. بنابراین پوتین نیم نگاهی به روابط خود با ترکیه دارد تا رفتارهای ناتو را در قبال خود تعدیل بخشد. اما نکته اینجاست که رئیس جمهور روسیه سعی دارد برای همراهی ترکیه، امتیازاتی را در سوریه به اردوغان بدهد. بنابراین در نشست دوجانبه پوتین - اردوغان در تهران امکان دارد در خصوص مسائل این چنینی بحث‌های مطرح شود.

یعنی امکان دارد ایران در این امتیازگیری ها و بده بستان های ترکیه و روسیه دور بخورد؟

بله. این امکان وجود دارد. چون با یک سیاست خارجی فشل، ناکارآمد و منفعل نهایتاً به جایی می‌رسیم که حتی با وجود میزبانی نشست سران آستانه در تهران می توانیم توسط روسیه و ترکیه دور بخوریم و در خاک خودمان به یک شکست خورده بدل شویم./شرق