تغییر معادلاتی فراتر از شکست برجام!

دیپلماسی ایرانی: بعد از فشار آمریکا به یونان برای توقیف نفتکش روسی با محموله نفتی ایران و مصادره آن توسط ایالات متحده شاهد واکنش متقابل تهران بودیم. در این راستا نیروی دریایی سپاه پاسداران هم بعد از ظهر جمعه گذشته دو نفتکش یونانی «Prudent Warrior» و «Delta Poseidon» در نزدیکی عسلویه و بندرلنگه توقیف کرد. با این اقدامات در کنار سایر تصمیمات دولت بایدن مبنی بر عدم خروج سپاه از لیست گروه تروریستی و اعمال دور جدید تحریم‌ها علیه سپاه و فروش نفت ایران در هفته گذشته به نظر می رسد تنش تهران - واشنگتن اکنون به یک فضای رادیکال کشید شده است؛ فضایی که در آن عملا مذاکرات وین  و سرنوشت برجام محلی از اعراب ندارد. در این بین وقوع مجموعه تحولات متعدد، متنوع و در عین حال سیال طی هفته های اخیر فضای مبهمی را به دست می دهد که ارزیابی و تحلیل را مشکل می کند. از ترور و تحریم تا توقیف و ...؛ لذا پاسخ به این پرسش که چرا ایالات متحده و ایران به این فضای دوران ترامپ بازگشته اند و تبعات آن بر مذاکرات برجام چه خواهد بود؟ محور گفت وگو با سید وحید کریمی است تا در گپ و گفت با سفیر پیشین ایران در نامیبیا، عضو گروه اروپا/آمریکای دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه و تحلیلگر ارشد حوزه بین الملل واکاوی دقیق تری از وضعیت فعلی داشته باشیم؟

در پی توقیف یک نفتکش روسی با محموله نفت ایران توسط دولت یونان و مصادره آن به دست آمریکا، ایران نیز جمعه گذشته تصمیم به اقدام تنبیهی علیه این کشور گرفت و در این راستا ۲ نفتکش یونانی را در خلیج فارس توقیف کرد. با توجه به از سرگیری سلسله کنش ها و واکنش های تهران و واشنگتن و احیای سیاست توقیف در دولت ترامپ، آیا می توان گفت که دیگر وارد فضای رادیکالی شده ایم که در این فضا عملا مذاکرات وین محلی از اعراب ندارد؟

ببینید من معتقدم مسئله بزرگ تر از شکست برجام است. 

 به چه دلیلی چنین اعتقادی دارید؟

چون به باور من آن چه که در سایه توقیف نفتکش روسی با محموله نفتی ایران توسط یونان و مصادره آن به دست آمریکا و واکنش متقابل تهران برای توقیف دو نفتکش یونانی در آب های خلیج فارس صورت گرفته است تنها بخشی از تبعات اجتناب ناپذیر تغییر فضای نظم جهانی بعد از جنگ اوکراین است. از این منظر مسئله تحت الشعاع قرار گرفتن یا نگرفتن مذاکرات برجامی، توقیف نفتکش یونانی یا مصادره محموله نفتی ایران توسط آمریکا با فشار واشنگتن به آتن و .... جزو تبعات ثانویه خواهد بود که فضای وقوع حتمی آن پیشتر به دلیل تقابل روسیه و آمریکا شکل گرفته بود. پس اینجا شکست مذاکرات وین معنا ندارد. بلکه آنچه مهم است وزن کشی هر کدام از ابرقدرت ها و بازیگران جهانی است که سعی دارند در این نظم نوین جهانی پساجنگ اوکراین برای خود حوزه نفوذ جدیدی تعریف کنند.  

 واجب شد روی تبعات جنگ اوکراین بر خاورمیانه با محوریت ایران تمرکز کنیم. آیا آنگونه که به اختصار عنوان داشتید جنگ اوکراین علاوه بر برجام و تقابل تهران و واشنگتن که دوباره به احیای سیاست توقیف نفتکش ها به سان دولت ترامپ منجر شده است ابعاد دیگری هم خواهد داشت؟

همان گونه که گفتم مسئله فراتر از برجام و توقیف نفتکش ایرانی و یونانی است. تمام اتفاقات و تحولات ریز و درشتی که در تمام نقاط دنیا من جمله خاورمیانه از بعد از پنجم اسفندماه سال گذشته یعنی آغاز جنگ اوکراین روی داده است به شکل مستقیم یا غیرمستقیم می تواند جزو تبعات ثانویه این جنگ باشد. از این منظر تداوم بن‌بست در مذاکرات وین و به تبعش تغییر رفتار طرفین با محوریت ایران و آمریکا، سناریویی است که از ابتدا روسیه به دنبال اجرایی کردن آن بود.

 شاید بتوان ذیل نفوذ روسویل های وطنی ایران را به نوعی گروگان روسیه دانست، ولی به نظر نمی رسد تغییر رفتار واشنگتن عملا در ید اختیار مسکو باشد؟

به هیچ وجه.

 پس چگونه قائل به تاثیر روسیه بر رفتار ایالات متحده در قبال ایران هستید؟

وقتی که پای تحریم های روسیه و خروج سپاه از لیست گروه های تروریستی به میان آمد اولین نتیجه اش، بن بست مذاکرات وین بود. همین تداوم بن بست به صورت خودکار تغییر رفتار طرفین را به دنبال دارد، حتی امریکایی ها.

 چرا؟

به این دلیل که دیگر خبری از تعامل نیست، بلکه وزن کشی دیپلماتیک موضع برتر را تعیین می کند. ضمنا در پاسخ به سوال قبلی باید اشاره کرد که فرسایشی شدن جنگ اوکراین سبب شد ایالات متحده آمریکا در قبال دیگر برگ های برنده و اهرم فشارهای روسیه دست به تغییر موضع بزند که یکی از مهم ترین آنها به مذاکرات وین و پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران باز می گردد. به همین دلیل دولت بایدن برخلاف رویه یک سال و نیم گذشته خود در قبال ایران عمل کرد. اگرچه در این بین فشارهای داخلی سنای آمریکا یا فشار بیرونی از جانب اسرائیل در تغییر رفتار دولت بایدن اثرگذار بود، اما آنچه که کاتالیزور این تغییر رفتار بایدن در قبال برجام و ایران بود، نخست به فرسایشی شدن جنگ اوکراین و به دنبالش تغییر نظم جهانی و در مرتبه دوم به تداوم بن‌بست مذاکرات وین باز می گشت. به واقع دولت باید نمی توانست در قبال تبعات جنگ اوکراین و تشدید گسل بین واشنگتن - تهران به دلیل بن بست مذاکرات وین پاسخی برای تل آویو و یا سناتورها داشته باشد. مضافا دوقطبی شدن فضای درون دولت بایدن بین بلینکن و رابرت مالی با جک سولیوان هم مطرح بود. لذا بایدن در این دوراهی مسیری را انتخاب کرد که مطلوب ترین سناریو برای روسیه بود، یعنی اعمال تحریم های چهارشنبه گذشته که اتفاقا تحریم هایی هدفمند در حوزه فروش نفت ایران و علیه سپاه بود و نیز توقیف محموله های نفتی ایران با فشار به آتن و نهایتاً تصمیم قطعی برای عدم خروج سپاه پاسداران از لیست گروه های تروریستی. دولت بایدن با این تغییر معنادار رفتار خود در قبال برجام و ایران چند هدف همزمان را دنبال می کند؛ اول مدیریت فشارهای داخلی از سوی سنای آمریکا که اکنون وارد فضای انتخابات درون حزبی برای رقابت های میان دوره‌ای کنگره شده‌اند. لذا احتمال فشار کنگره بر دولت افزایش پیدا خواهد.  در ثانی مدیریت رفتار اسرائیل و از همه مهمتر تغییر شرایط در برابر ایران با هدف امتیاز گیری از تهران.

یعنی فشار به آتن برای توقیف نفتکش روسی با محموله نفتی ایرانی، اعمال تحریم های جدید علیه سپاه در چهارشنبه گذشته و همچنین اعلام موضع رسمی دولت بایدن مبنی بر عدم خروج سپاه از لیست گروه های تروریستی نتیجه فرسایشی شدن جنگ اوکراین و تداوم بن‌بست وین می دانید، ولو آنکه مذاکرات وین به شکست برسد؟

بدون شک؛ باز هم تکرار می کنم مسئله فراتر شکست برجام است. در ضمن تداوم بست مذاکرات وین نتیجه فرسایشی شدن جنگ اوکراین است، همان گونه که فشار واشنگتن به آتن برای توقیف نفتکش روسی با محموله نفتی ایرانی، اعمال تحریم های جدید علیه سپاه و همچنین اعلام موضع رسمی دولت بایدن مبنی بر عدم خروج سپاه از لیست گروه های تروریستی هم متاثر از تداوم بن بست وین بوده است. طبیعی است در این شرایط که طرفین دست به وزن کشی زده اند.

 پس باید پرسید که تهران با توقیف دو نفتکش یونانی چه هدفی را دنبال می کند، صرفا برگرداندن محموله نفتی مصادره شده توسط آمریکا؟

دو هدف عمده وجود دارد. اول موازنه قوا یا موازنه تهدید. در این خصوص تهران با توقیف نفتکش های یونانی موازنه تهدید را وارد مرحله جدیدی کرده است، ولو آنکه مذاکرات وین به شکست کشیده شود که این نتیجه فضای نوین جهانی بعد از جنگ اوکراین است. در ثانی مجموعه تحریم های هفته گذشته علیه برخی مقام های سپاه و چند فرد و شرکت بین المللی که در خصوص خرید و فروش نفت ایران همکاری داشته اند و همچنین تصمیم قطعی بایدن برای عدم خروج سپاه از لیست گروه های تروریستی شرایطی رقم زد که ایران توقیف نفتکش های یونانی را یک تصمیم اجتناب ناپذیر می دانست. 

 حتی بدون در نظر گرفتن تبعات آن؟

حتی بدون در نظر گرفتن تبعات آن.

تهران چرا نباید به تبعات اقدام خود در توقیف نفتکش های یونانی بینیدشد؟

همانگونه که گفتم و دوباره تکرار می کنم مجموعه شرایط تهران را به این نقطه گریز ناپذیر کشانده است که یک تصمیم، حتی تصمیمی پرهزینه و با تبعات زیاد سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی را اتخاذ کند. چراکه در فضای جدید پساجنگ اوکراین بسیاری از بازیگران مجبور شدند تصمیماتی پرهزینه اتخاذ کنند. از روسیه گرفته تا آمریکا، کشورهای اروپایی، اوکراین، چین، ایران و ... مجبور شده اند به نوعی تاوان و هزینه‌های سیاست‌های خود را در قبال همراهی یا عدم همراهی با یکی از طرف های جنگ اوکراین را پرداخت کنند. اینجا در خطر افتادن مذاکرات وین و یا حتی شکست آن جزو مسائلی است که تهران در اولویت خود ندارد. فعلا ایران باید در شرایط کنونی دست به واکنشی بزند که تا موازنه قوا و موازنه تهدید را ایجاد کند. بعد از ایجاد موازنه قوا و موازنه تهدید است که امکان برقراری دوباره دیالوگ میسر خواهد بود. تا زمانیکه این موازنه شکل نگیرد طرفین به دنبال کوبیدن مشت محکم تر بر میز هستند. اما زمانی که این تعادل و موازنه ایجاد شود فضا به سمت سکون و برقراری دیالوگ خواهد رفت.

 با این اوصاف رجعت واشنگتن به سمت ریاض و احتمال دیدار بایدن با بن سلمان را هم نتیجه همین وضعیت می دانید. هر چند که سه شنبه گذشته برت مک‌گورک، مشاور ارشد کاخ سفید در امور خاورمیانه و آموس هاچستاین، نماینده امور انرژی در وزارت خارجه آمریکا  برای گفت وگو با مقامات سعودی در خصوص نفت و ایران در عربستان حضور داشته اند؟

به نکته کلیدی اشاره داشتید اتفاقاً بازگشت بایدن به سمت عربستان سعودی بعد از یک سردی روابط نسبی نشان می‌دهد که کاخ سفید در تغییر رفتار خود در قبال ایران به شدت جدی است. چون مکمل تحریم‌ها علیه سپاه و فروش نفت یا مصادره محموله نفتی ایران و تصمیم قطعی برای عدم خروج سپاه از لیست گروه های تروریستی مکمل تلاش های دولت بایدن برای گرم کردن روابط واشنگتن - ریاض است تا بتواند ضمن تلاش برای مدیریت بازار انرژی بعد از جنگ اوکراین که قبل تر با عدم همراهی عربستان سعودی در قبال سیاست‌های آمریکا به دلیل نحوه مذاکره با ایران همراه بود جبهه واحدی در برابر روسیه در حوزه انرژی شکل بگیرد. از طرف دیگر همانگونه که عنوان کردید یکی از محورهای سفر مقامات دولت بایدن به ریاض بر سر ایران است. بنابراین احتمال بازگشت عربستان و آمریکا به یک جبهه واحد علیه جمهوری اسلامی مانند دوره دونالد ترامپ وجود دارد. به خصوص اگر طبق اخبار شاهد سفر جو بایدن به عربستان سعودی و دیدارش با محمد بن سلمان باشیم، این دیدار می‌تواند نقطه عطفی در این رابطه باشد. این مسئله هم متاثر از جنگ اوکراین است.

 جناب کریمی اگر شما معتقد به تاثیر جنگ اوکراین بر اتفاقات ریز و درشت در سایر مناطق جهان هستید پس اقدامات اسرائیل از برگزاری رزمایش ارابه های آتشین گرفته تا ترور یکشنبه هفته گذشته در تهران و سایر اقدامات علیه امنیت ملی ایران و تحرکات دیپلماتیک ضدبرجامی را هم در همین راستا ارزیابی می کنید؟

زمانی که تاکید می کنم جنگ اوکراین فضای نظم بین المللی را تغییر داده است و خاورمیانه به شکل جدی متاثر از آن است به همین دلیل باز می گردد. ببینید بعد از فرسایشی شدن جنگ اوکراین، روسیه دیگر خود را برنده نمی بیند، بلکه کشوری گرفتار در باتلاق تجاوز است، لذا کرملین مجبور شده است خروج نظامی خود از سوریه را کلید بزند. در نتیجه تغییر بافت نظامی و امنیتی سوریه نگرانی هایی را برای اسرائیل ایجاد کرده است به خصوص آنکه احتمال جایگزینی ایران وجود دارد. در این شرایط علاوه بر نگرانی‌های تل آویو در خصوص پرونده فعالیت‌های هسته‌ای و مذاکرات وین نگرانی های دیگری مانند نفوذ منطقه و توان دفاعی ایران هم پررنگ تر از قبل شده است. لذا اسرائیل ضمن تشدید حملات به سوریه و برگزاری رزمایش، ترور، اقدام علیه امنیت ملی و تحرکات دیپلماتیک برای توقف برجام را در دستور کار قرار داده است. البته همانگونه که گفتم اسرائیل هم مانند روسیه، آمریکا، ایران و همه کشورها هزینه بسیار زیادی در سایه جنگ اوکراین داده است. چون اسرائیل هم مجبور شد بین روسیه و غرب با محوریت آمریکا یک طرف را انتخاب کند. به همین دلیل اسرائیل اکنون در یک سردی روابط دیپلماتیک بی سابقه با روسیه قرار دارد؛ روسیه ای یکی از حامیان جدی حفظ امنیت و منافع اسرائیل در منطقه بود./شرق